تهدید شدن آینده جمهوری اسلامی توسط اقتصاد متزلزل ایران

همه شاخص های اصلی اقتصادی در ایران نشان می دهند که با توجه به تورم نجومی، سقوط شدید ذخایر ارزی، و نارضایتی فزاینده نسبت به رهبری کشور، جمهوری اسلامی در شرایط دشواری قرار گرفته است.

ترس از مخالفت که با فشار عظیم اقتصادی که مردم با آن رو به رو هستند، تشدید می شود، به حدی است که وزارت کشور کمیته ای را برای «نظارت بر امنیت کشور» تشکیل داده است.

حسین ذوالفقاری، معاون وزیر کشور، چهارشنبه (۴ فروردین) گفت که مشکلات اقتصادی آن کشور «تأمین امنیت را دشوارتر کرده است.»‌

او گفت که هدف این کمیته «بررسی سریع مسائلی است که برای مردم مشکل ایجاد می کند» و همچنین «جلوگیری از پیامدهای شدید» است.

متوسط تورم در ایران طی سال های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹، در مجموع بیش از ۱۱۰ درصد افزایش یافته است و متوسط نرخ تورم تنها در سال ۱۳۹۹ بیش از ۳۰ درصد بوده است.

سقوط ارزش واحد پول ملی

ارزش واحد پول آن کشور در مقایسه با دلار آمریکا از سال ۱۳۹۶ تاکنون تقریباً ۸۱ درصد کاهش یافته است.

نرخ برابری هر دلار در سال ۱۳۹۶ برابر با ۳۷ هزار ریال (۳۷۰۰ تومان) ایران بود. این در حالی است که در خرداد ۱۳۹۹ این رقم با برخی نوسانات به ۲۰۰ هزار ریال (۲۰ هزار تومان) ایران رسید.

هم زمان رویترز گزارش داده است که کاهش تقاضای جهانی برای نفت در نتیجه شیوع بیماری همه گیر کویید-۱۹ و اثرات تحریم های ایالات متحده سبب شد که صادرات روزانه نفت ایران از ۲۸۷ هزار بشکه در اسفند ۱۳۹۸ به ۷۰ هزار بشکه در فروردین ۱۳۹۹ کاهش پیدا کند.

بنا بر این گزارش، صادرات نفت ایران در نیمه نخست سال میلادی ۲۰۱۷ [دی ۱۳۹۵ تا اواخر خرداد ۱۳۹۶] برابر با دو و نیم میلیون بشکه در روز بوده است.

افزون بر این، ایران در همان سال در صندوق توسعه ملی خود ۱۲۰ میلیارد دلار داشت. اما دولت حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، تنها طی دو سال گذشته به منظور تأمین خلاء های درآمدی دست کم ۳۳ بار از آن صندوق برداشت کرده است.

برای نمونه، در بهمن ماه ۱۳۹۸ دولت روحانی برای پرداخت دستمزد کارمندان دولت ۴۲۰ میلیون دلار برداشت کرد.

علی خامنه ای، رهبر ایران، نیز در سال ۱۳۹۷ مجوز یک برداشت ۴ میلیارد دلاری از این صندوق را صادر کرد که نیمی از آن مبلغ به هزینه های نظامی اختصاص یافته بود.

سطح صندوق توسعه ملی تا شهریور گذشته به میزان خطرناکی پایین آمده بود. بنا بر برخی برآوردها، مانده موجود در این صندوق بین ۲۰ میلیارد تا ۲۵ میلیارد دلار است.

کاهش قدرت خرید

تأثیرات اقتصاد متزلزل ایران بیش از هر جا در کاهش قدرت خرید طبقه متوسط ایران محسوس است.

فاتح نبوت، یک کابینت ساز بازنشسته است که در حومه شهر کرج، واقع در ۵۰ کیلومتری تهران، پایتخت ایران، زندگی می کند. او می گوید: «قیمت ها هر روز به صورت جهشی و شدید افزایش می یابند، اما روند افزایش قدرت خرید ما حلزونی [کند] است.»

او گفت که همه چیز - از اجاره کردن آپارتمان گرفته تا خرید مایحتاج روزانه مانند لبنیات و مرغ - به شدت گران شده است.

گزارش های مربوط به قیمت های رسمی، ارزیابی آقای نبوت را تأیید می کند. بر اساس قیمت های ۲۷ اسفند، قیمت یک کیلوگرم گوشت قرمز تقریباً یک میلیون و ۳۰۰ هزار ریال و یک کیلوگرم پنیر - که از غذاهای اصلی سفره ایرانی است - به حدود ۴۰۰ هزار ریال رسیده است.

برای نمونه، متوسط سرانه حقوق در ایران ماهانه بین ۴۰ میلیون و ۵۰ میلیون ریال است.

به ترتیب مشابه، تحلیلی که آبان ماه روی ۳۲ قلم از اساسی ترین کالاها در ایران انجام شد، نشان داد که متوسط قیمت مواد خوراکی طی یک سال بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته است.

صرف هزینه های هنگفت برای نیروهای نیابتی

به رغم دشوارهایی اقتصادی موجود در ایران، رهبران آن کشور چنین انتخاب کرده اند که موجودی نقدی رو به کاهش خود را صرف تهیه تسلیحات متعارف -- از جمله راکت و خمپاره -- کنند؛ تسلیحاتی که آنها در اختیار شبه نظامیان نیابتی در منطقه قرار می دهند.

آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده طی گزارشی در سال ۱۳۹۸ برآورد کرد که طی سال های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷ ایران بیش از ۱۶ میلیارد دلار به رژیم سوریه، حزب الله، شبه نظامیان عراقی، حوثی های یمن (انصارالله)، و سایر گروه های نیابتی پرداخت کرده است.

بنا بر این گزارش، ایران تجهیزات ارتباطی، سلاح های کوچک، سیستم های توپخانه ای، و راکت ها و پرتاب کننده های میدان نبرد را در اختیار هم پیمانان و نیروهای نیابتی خود قرار داده است.

یکی از اعضای برجسته کمیته امنیت ملی مجلس برآورد کرده است که جمهوری اسلامی از آغاز جنگ سوریه تا اوایل سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار را تنها به حمایت از سوریه اختصاص داده است.

رژیم ایران همچنین میلیون ها دلار مبالغ اعلام نشده دیگر را برای برنامه موشکی داخلی خود هزینه می کند.

جنگ طلبی منطقه ای

یک تحلیلگر اطلاعاتی پیشین نیروی دریایی ایران که اکنون در ایالات متحده زندگی می کند و نخواست نامش فاش شود، می گوید که رهبران ایران «جنگ طلبی در منطقه و ضد آمریكایی بودن را به عنوان سنگ بنای توجیه حکومت شان» قرار داده اند.

وی گفت که آنها می توانستند پس از توافق هسته ای با ایالات متحده همکاری کنند تا صلح را به منطقه بیاورند و فشار را از روی ایران کم کنند. وی افزود: «اما آنها تصمیم گرفتند که چنین کاری نکنند؛ چرا که آنها این امر را دلیل موجودی انقلاب تلقی می کنند.»

شاهین محمدی، یک روزنامه نگار ایرانی ساکن ایالات متحده، نیز دیدگاه مشابهی را ابراز کرد. اما او گفت که به باور او، ادامه یافتن فشارهای هدفمند ایالات متحده می تواند بدون آسیب رساندن به مردم ایران، موجب تغییر رویه رهبران آن کشور شود.

وی گفت که رهبران ایران به انبوهی از داده ها دسترسی دارند. او یادآور شد كه آنها درک می کنند اوضاع برای اکثر مردم ایران غیرقابل تحمل است.

او گفت: «برای رهبران جمهوری اسلامی آمدن پای میز مذاكره با آمریكا امری منطقی خواهد بود، حتی اگر این کار صرفاً به منظور جلوگیری از فروپاشی رژیم تحت فشار انجام شود.»‌

وی افزود، اما برای موفق شدن چنین مذاکراتی ایران باید بپذیرد که موضوع مداخله گری منطقه ای نیز در هر گفتگویی لحاظ شود.

او گفت که انزوای شدید دیپلماتیک، سیاسی، و نظامی که از طریق تحریم های هدفمند اعمال شود، «احتمالاً سبب خواهد شد که خامنه ای یا یک مرکز عمده قدرت دیگر مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی امتیازاتی بدهند، یا با انحلال رژیم روبرو شوند.»

اختلافات فزاینده

همزمان با افزایش تنش ها با سپاه پاسداران طی ماه های گذشته، اختلافات فزاینده ای درون دولت ایران مشاهده شده است. سپاه در ایران نفوذ بسیار گسترده ای دارد.

برخی ناظران می گویند که این اختلافات بازتاب دهنده خشم فزاینده در خیابان های ایران است.

خشم عمومی نسبت به شرایط اقتصادی و معیشتی به نقطه جوش رسیده است. همزمان، ناظران هشدار داده‌ اند که دور بعدی اعتراضات مردمی ممکن است به مراتب خشونت بارتر از اعتراضات آبان ۱۳۹۸ بر سر افزایش شدید قیمت های سوخت باشد.

نیروهای امنیتی تحت امر سپاه پاسداران با شلیک گلوله به معترضان در چندین شهر و بازداشت و شکنجه صدها نفر به این حوادث واکنش نشان دادند. بنا بر برخی برآوردها، در آن اعتراضات حدود ۱۵۰۰ شهروند غیرنظامی کشته شدند.

بزرگی و گستردگی اعتراضات ۱۳۹۸ از زمان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ تاکنون در ایران کم سابقه بود و بزرگترین اعتراضات از سال ۱۳۸۸ تاکنون به شمار می آمد. اعتراضات سال ۱۳۸۸ در پی یک انتخابات مورد مناقشه به راه افتاد.

گزارش های مربوط به پایین آمدن سرعت اینترنت و قطع و وصل شدن مکرر آن در ایران طی هفته ها و ماه های گذشته نشان می دهد که رژیم ممکن است در تلاش برای سرکوب کردن دور تازه ای از اعتراضات مدنی باشد.

در تازه ترین مورد از ناآرامی ها نیروهای امنیتی ایران در نزدیکی مرز پاکستان به سوی سوخت بران غیرنظامی آتش گشودند و این امر سبب به راه افتادن یک خیزش خشونت آمیز شد.