پیشبرد زیرساخت‌های چین در جهان سرپوشی بر توسعه‌طلبی مخفیانۀ نظامی این کشور

انتشار اخباری در اواخر سال گذشته مبنی بر اینکه چین مخفیانه در حال ساخت یک پایگاه نظامی در امارات متحدۀ عربی است، زنگ خطر را در سراسر منطقه و فراتر از آن به‌صدا درآورد و سایر کشورهایی که میزبان زیرساخت‌های چین بودند نیز بررسی دقیق قراردادهای منعقد‌شدۀ خود را با پکن آغاز کردند.

در آبان‌ماه سال گذشته وال استریت ژورنال (WSJ) گزارش داد دولت امارات متحدۀ عربی از این مسئله بی‌اطلاع است که کشتی‌هایی که به‌عنوان کشتی‌های تجاری وارد بندر خلیفه می‌شوند، درواقع کشتی‌هایی هستند که ارتش چین از آنها برای جمع‌آوری سیگنال‌های اطلاعاتی استفاده می‌کند.

این بندر که شرکت کشتیرانی اقیانوس چین (COSCO) یک ترمینال تجاری کانتینری را در آنجا اداره می‌کند، در فاصلۀ حدود ٥ کیلومتری نیروگاه برق و کارخانه آب‌شیرین‌کن طویله واقع شده است که خود در فاصلۀ حدود ٥۰ کیلومتری شمال ابوظبی، پایتخت امارات متحدۀ عربی قرار دارد.

بعد از اینکه آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده فاش کردند که چین به‌طور مخفیانه در حال ساخت تأسیسات نظامی در این بندر امارات متحدۀ عربی است، کار ساخت آن متوقف شد.

با این حال نگرانی‌ها در مورد حضور چین در منطقه به‌ هیچ عنوان برطرف نشده است.

انگیزه‌های پنهانی

شرکت بنادر ابوظبی در آذرماه سال ١٣٩٧ یک قرارداد واگذاری حق امتیاز ٣٥ ساله را با شرکت کشتیرانی اقیانوس چین منعقد کرد که به این شرکت چینی اجازه می‌داد ترمینال کانتینری را در بندر خلیفه توسعه دهد و از آن بهره‌برداری کند.

این ترمینال ظاهراً به‌منظور پشتیبانی از اقدامات تجاری مربوط به طرح کمربند و جادۀ چین (BRI) ساخته شد. این طرح که از آن با عنوان پروژۀ «یک کمربند، یک جاده» (OBOR) نیز یاد می‌شود، یک پروژه زیرساختی عظیم است که در سال ١٣٩٢ راه‌اندازی شد و ٧٨ کشور را در سراسر آسیا، آفریقا، اروپا و اقیانوسیه به یکدیگر متصل می‌کند.

اما استقرار چین در این بندر اماراتی که از موقعیتی استراتژیک برخوردار است - همانند حضورش در «رشته‌ای» از بنادر دارای موقعیت استراتژیک که از دریای چین جنوبی تا کانال سوئز امتداد دارد - اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کند.

ناظران می‌گویند هدف چین از زنجیرۀ بنادر خود علاوه بر گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی این کشور، تسهیل دسترسی نظامی به منطقه است. این مسئله موجی از نگرانی را در خاورمیانه و فراتر از آن به‌وجود آورده است.

نمونۀ بارز در این زمینه این است که چینی‌ها فعالیت خود را در این بندر امارات متحدۀ عربی به‌عنوان اقدامی تجاری آغاز کردند، اما پکن به‌سرعت از این روابط تجاری برای ایجاد لنگرگاهی برای ارتش خود بهره گرفت.

چنین رفتاری، الگوی خاصی را دنبال می‌کند.

چین نخستین پایگاه نظامی خود را در خارج از مرزهایش در سال ١٣٩٦ در جیبوتی افتتاح کرد که بنا بر گزارش‌ها هدف از این کار تسهیل عملیات دریایی در اطراف اقیانوس هند و شرق آفریقا بود. پکن از تهدید دزدی دریایی در خلیج عدن و تمایل خود به تأمین امنیت خطوط دریایی مهم بین‌المللی به‌عنوان دستاویزی برای این اقدام استفاده کرد.

در سال ١٣٩٥ وانگ یی، وزیر امور خارجۀ چین در گفتگوهایش با جیبوتی گفت چین «برخی زیرساخت‌های لازم و ظرفیت‌های لجستیکی را در مناطقی که منافع چین در آنجا تمرکز یافته باشد ایجاد خواهد کرد».

مقامات پکن از همین استدلال استفاده کرده‌اند تا ایجاد پایگاهی نظامی در غرب آفریقا را نیز توجیه کنند.

پایگاه‌هایی در سراسر جهان

روزنامۀ دولتی گلوبال تایمز چین در پاسخ به گزارش دیگری از وال استریت ژورنال در آذرماه سال گذشته در مورد برنامه‌های چین برای ایجاد یک پایگاه نظامی در گینۀ استوایی، مجدداً بر نیاز روزافزون ارتش آزادیبخش خلق (PLA) چین به در اختیار داشتن «پایگاه‌هایی در برخی از آبهای دور» با توجه به گسترش منافع چین در جهان تأکید کرد.

چین در سال‌های اخیر تأسیسات بندری تجاری را در برخی مناطق کلیدی از جمله در پاکستان، ایران و سریلانکا احداث کرده است که نیروی دریایی به‌سرعت در حال گسترش این کشور می‌تواند از آنها استفاده کند.

تهران در اواسط بهمن‌ماه سال گذشته اعلام کرد اجرای توافق‌نامۀ همکاری استراتژیک جامع ٢٥ ساله با چین را که در سال گذشته به امضا رسید، آغاز کرده است.

طبق مفاد این توافق‌نامه، Iایران از طریق اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری به ارزش ٤۰۰ میلیارد دلار در طرح کمربند و جاده مشارکت خواهد داشت.

قاضی فیصل حسین، مدیر مرکز مطالعات استراتژیک عراق به المشارق گفت چین نیز در عوض نفت ایران را با ٣۰% تخفیف نسبت به قیمت جهانی آن خریداری خواهد کرد.

او توضیح داد: «چین خواهان آن است که با دست یافتن به منابع عظیم معدنی در منطقه، به مرکز ثقل اقتصادی جهانی تبدیل شود».

یک تحلیلگر سابق نیروی دریایی ایران که نخواست نامش فاش شود به المشارق گفت از دیدگاه پکن «هدف از قرارداد مذکور این است که چین برای خود در ایران، به‌ویژه در جزایر جاسک و کیش در خلیج فارس جای پایی به‌دست آورد».

این تحلیلگر گفت اگرچه ظاهراً ماهیت این قرارداد تجاری است، سرمایه‌گذاری چین در بنادر جاسک و چابهار ایران به نیروی دریایی به‌سرعت در حال گسترش این کشور اجازه می‌دهد، دامنۀ تحرکات خود را توسعه دهد.

در نمونه‌ای دیگر، وال استریت ژورنال در سال ١٣٩٨ به نقل از مقامات ایالات متحده و متحدانش گزارش داد چین یک توافق محرمانه با کامبوج امضا کرده است که به نیروی دریایی آن اجازه می‌دهد از پایگاهی در آن کشور استفاده کند.

هم مقامات چین و هم مقامات کامبوج این گزارش‌ها را تکذیب کردند و آنها را «اخبار فریب‌آمیز» و «شایعه» خواندند.

با این حال واشنگتن پست در روز ١٦ خردادماه به نقل از مقامات غربی گزارش داد اکنون چین به‌طور مخفیانه در حال احداث تأسیسات دریایی برای استفاده انحصاری ارتش خود در کامبوج است.

به‌گفتۀ این مقامات، احداث پایگاه دریایی چین در کامبوج بخشی از استراتژی پکن برای ایجاد شبکه‌ای از تأسیسات نظامی در سراسر جهان است تا بتواند آرزوی خود را برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی واقعی محقق کند.

با این حال، تی بان، وزیر دفاع کامبوج، به‌دلیل بالا گرفتن احساسات ضدچینی در منطقه تلاش کرد این گزارش‌ها را تکذیب کند.

فایننشال تایمز مدت کوتاهی بعد گزارش داد که او در سخنانی در اجلاس امنیتی شانگری-لا که در روزهای ٢۰ تا ٢٢ خردادماه در سنگاپور برگزار شد، ادعاهای پکن را مبنی بر اینکه ارتش آزادیبخش خلق قصد ایجاد شبکه‌ای جهانی از پایگاه‌ها را ندارد، تکرار کرد.

اهداف بلندپروازانه

چین در سال ١٣٩٨ در یک سند دفاعی اعتراف کرد که حفاظت از کشتی‌های باری جزو وظایف ارتش است و ارتش آزادیبخش خلق «تأسیسات لجستیکی را در خارج از مرزهایش» توسعه خواهد داد.

در حال حاضر، ارتش آزادیبخش خلق چین عمدتاً به تأسیساتی در بنادر خارج از این کشور متکی است که یا متعلق به شرکت‌های دولتی چین هستند یا توسط آنها اداره می‌شوند.

بر اساس گزارشی در فروردین‌ماه سال جاری که ایزاک کاردون، استادیار مؤسسه مطالعات دریایی چین در کالج جنگ نیروی دریایی ایالات متحده، یکی از نویسندگان آن است شرکت‌های چینی در ٩٦ بندر در ٥٣ کشور جهان دست‌کم یک ترمینال در اختیار دارند یا آن را اداره می‌کنند.

طبق این گزارش، این شبکۀ زیرساخت‌های بندری به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به ستون فقرات عملیات ارتش آزادیبخش خلق چین در آبهای دور است.

کاردون گفت، با این حال، هدف چین برای کسب تسلط نظامی جهانی هنوز دور از دسترس است.

کاردون به فایننشال تایمز گفت: «حتی اگر پایگاه‌های کامبوج، امارات متحدۀ عربی و گینۀ استوایی همگی ظرف چند سال آینده فعال شوند، باز هم ارتش آزادیبخش خلق چین تا دستیابی به شبکۀ جهانی از پایگاه‌های مشابه ایالات متحده راهی دراز در پیش دارد.»

کاردون گفت: «چین، برخلاف ایالات متحده که در یک جنگ جهانی شرکت کرد و سپس این موقعیت را در جنگ سرد حفظ کرد، تازه حضور نظامی خود را در خارج از مرزهایش آغاز کرده است و از جایگاه اقتصادی جهانی خود به این منظور استفاده می‌کند.»

تحلیلگران می‌گویند این سیاست «ادغام اهداف نظامی-غیرنظامی» که به ارتش آزادیبخش خلق چین امکان می‌دهد از دارایی‌ها و قابلیت‌های شرکت‌های غیرنظامی استفاده کند، به آن کمک کرده است تا از سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت چین محافظت کند.

یک محقق نظامی چینی که نخواست نامش فاش شود، چراکه اجازۀ گفتگو درخصوص این موضوع را نداشت، ادعا کرد که چین اصولاً با ساخت پایگاه‌های نظامی در خارج از مرزهایش مخالف است.

با این حال، محقق مذکور به هدف دوگانۀ پکن از پیشبرد زیرساخت‌های این کشور اشاره کرد.

این شخص به فایننشال تایمز گفت: «مدل ما بر توسعه متمرکز است. در حال حاضر، حفاظت از این توسعه در خارج از مرزها به جزئی از مأموریت ارتش ما تبدیل شده است، اما در عین حال می‌توانیم از ثمرات این توسعه برای انجام چنین مأموریتی استفاده کنیم.»