روابط تیره: ایران‌، منزوی و متروک، در تلاش برای تهدید آذربایجان

«چرا الآن و چرا در مرز ما؟»

الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، ۵ مهر ماه در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی ترکیه با اشاره به رزمایش نظامی مهمی که ارتش ایران انجام داده است این پرسش را مطرح کرد.

پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان، این نخستین باری است که ایران تا این حد نزدیک به مرز شمالی خود با آذربایجان تمرین نظامی انجام می‌دهد.

تمرین خیبر، که نام آن از قلعه خیبر در قرآن گرفته شده است، هم از لحاظ مقیاس و هم از نظر هزینه بسیار بزرگ بود و در آن موشک‌های ساخت ایران با هیاهو و طمطراق به نمایش گذاشته شد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، تلویزیون دولتی ایران روز جمعه گذشته (۹ مهر) تصاویر تانک‌ها، خمپاره‌اندازهای هویتزر و بالگردهایی را نشان داد که به اهدافی در شمال غربی کشور واقع در نزدیکی مرز شلیک می‌کردند.

گرچه ایران و جمهوری آذربایجان تاکنون روابط خود را حفظ کرده‌اند و روز سه‌شنبه نیز گزارش‌های تعطیلی دفتر علی خامنه‌ای، رهبر ایران، در باکو را تکذیب کردند، تنش‌های دو کشور به بالاترین سطح در سه دهه گذشته رسیده است.

ایران پس از جنگ ۴۰ روزه ایروان و باکو بر سر سرزمین مورد اختلاف ناگورنو-قره‌باغ طرف ارمنستان را گرفت، گرچه چنین موضعی از لحاظ راهبردی، لجستیکی یا اقتصادی به نفعش نبود.

پیمان صلحی که ۲۰ آبان ۱۳۹۹ با میانجی‌گری روسیه بین ارمنستان و آذربایجان امضا شد یک پیروزی نظامی برای باکو بود.

تحلیلگران گفتند تهران با جانبداری از ارمنستان، خود را از نظر سیاسی و راهبردی به خطر انداخته و مبالغ زیادی پول در تجارت با باکو از دست داده است.

طبق این توافق آتش‌بس، ایروان بخش‌هایی از سرزمین‌های مورد مناقشه، از جمله قسمتی از مرز ۷۰۰ کیلومتری خود با ایران، را که چند دهه تحت تسلط ارمنستان بوده است واگذار کرد.

طی چند ماه گذشته، باکو تعرفه کامیون‌های ایرانی حامل کالاهای وارداتی به آذربایجان را به شدت افزایش داده، تصمیمی که احتمالاً در پاسخ به موضع ایران نسبت به آذربایجان اتخاذ شده است.

تهران از دیرباز نسبت به تمایلات جدایی‌طلبانه اقوام آذری‌زبان، که حدود ۱۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۳ میلیونی ایران را تشکیل می‌دهند، محتاطانه برخورد کرده است.

رزمایش «حیرت‌انگیز»

الهام علی‌اف ۵ مهرماه به شدت از ایران به سبب انجام رزمایش نظامی در نزدیکی مرز کشورش انتقاد کرد.

او اذعان کرد که هر کشوری حق دارد در داخل مرزهای خود چنین اقدامی انجام دهد اما با این حال، گفت این تمرین و محل برگزاری آن او را به «حیرت» واداشته است.

تهران ۶ مهرماه با توسل به «حاکمیت مستقل» خود نگرانی‌های آذربایجان را بی‌اساس دانست.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، با انتشار بیانیه‌ای در تارنمای وزارتخانه متبوعش گفت: «مانور انجام‌شده از سوی کشورمان در مناطق مرزی شمال غرب یک موضوع حاکمیتی است.»

او با اشاره صریح‌اللحن به روابط اسرائیل و جمهوری آذربایجان، گفت تهران «هر اقدامی برای امنیت خود لازم بداند انجام خواهد داد.»

روز سه‌شنبه، گزارش‌های تأییدنشده رسانه‌های آذربایجانی خبر از آن داد که ایران حریم هوایی خود را به روی پروازهای تدارکاتی ارتش آذربایجان بسته است. روز بعد، هواپیمایی دولتی آزال آذربایجان گفت از حریم هوایی ارمنستان برای پروازهایش استفاده خواهد کرد.

رزمایش نظامی ارتش ایران حدود دو هفته پس از رزمایش نظامی مشترک آذربایجان، پاکستان و ترکیه در منطقه موسوم به رزمایش «دوستی سه برادر» انجام شد.

جمهوری اسلامی طی سه دهه گذشته روابط سیاسی و بازرگانی مثبتی با این کشورها داشته است.

اما پس از حمایت تهران از طرف شکست‌خورده در درگیری باکو و ایروان و نزدیک‌تر شدن روزافزون روابط کشورهای خلیج فارس با اسرائیل ایران بسیاری از متحدان خود را از دست داده است.

نیروی قدس سپاه از یک طرف سیاست‌های توسعه‌طلبانه خود را در منطقه دنبال می‌کند و در امور عراق، لبنان، یمن و سوریه دخالت می‌کند و از طرف دیگر، همواره از تل‌آویو به دلیل بهبود روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس انتقاد کرده است.

افزایش فقر و انزوا

به گفته تحلیلگران، ایران گرفتار مشکلات داخلی شدیدی شده که تقریباً همه این مشکلات از سوءمدیریت شدید، فساد، اولویت‌های نابجا و برنامه‌ریزی غلط نشأت گرفته است.

تحلیلگران همچنین خاطرنشان کردند که فقر مردم هر ماه بیشتر می‌شود، طبق متوسط در آستانه نابودی است، نرخ بیکاری و «رکود تورمی» سر به فلک کشیده و ارزش پول ملی کشور در ورطه سقوط آزاد افتاده است.

تورم باعث شده است که ایران و شهروندانش و اقتصاد این کشور بسیار آسیب‌پذیر شوند.

طبق آمار بانک مرکزی ایران، نرخ سالانه تورم در سال گذشته به ۵۸ درصد رسیده که بالاترین نرخ از زمان انقلاب ۵۷ و به قدرت رسیدن رژیم فعلی بوده است.

ناظران گفتند رژیم ایران دائماً پهپادها و موشک‌های بالستیک خود را در رژه‌ها و تمرین‌های نظامی به نمایش می‌گذارد، از جمله در همین قدرت‌نمایی اخیر که مشخصاً برای تهدید جمهوری آذربایجان برگزار شد -- کشوری که به تازگی در یک جنگ پیروز شده و زرادخانه‌هایش مملو از سلاح‌های اسرائیلی و ترکیه‌ای است -- اما این رژیم از پاسخگویی به نیازهای مردم خود بازمانده است.

تنها یک نمونه از این فسادها همین سپاه است که با حکم خامنه‌ای مسئول مدیریت بحران ویروس کرونا در ایران شد اما در عوض نقش واسطه را بازی کرد و طی یک سال و نیم گذشته میلیون‌ها دلار از بازار سیاه واکسن سود به جیب زد.

ایران گرفتار در تنگنا و انزوا همچنان دست به هر واکنشی می‌زند و در این میان دوستان و متحدان بیشتری از دست می‌دهد و دشمن‌های بیشتری در منطقه و سراسر جهان برای خود می‌تراشد.