اوج گرفتن تنش‌های ایران و آذربایجان پس از تازه‌ترین مورد جاسوسی

باکو -- پس از اعلام جمهوری آذربایجان مبنی بر دستگیری پنج شهروند آن کشور به اتهام جاسوسی برای جمهوری اسلامی ایران، تنش‌های میان دو کشور در روز دوشنبه (۲۳ آبان) به اوج خود رسید.

این بازداشت‌ها در حالی است که هفتۀ گذشته باکو و تهران یکدیگر را به لفاظی‌های خصمانه متهم کردند.

به‌گفتۀ سرویس‌های امنیتی باکو، این بازداشت‌ها بخشی از «اقدامات انجام شده با هدف مقابله با فعالیت‌های مخرب اطلاعاتی سرویس‌های مخفی ایران علیه آذربایجان» است.

این پنج نفر در حال جمع‌آوری اطلاعات در مورد ارتش -- از جمله تهیۀ پهپادهای اسرائیلی و ترکیه‌ای -- و نیز در مورد زیرساخت‌های انرژی کشور بودند.

اوایل ماه جاری، مقامات باکو ۱۷ مرد را که به‌گفتۀ آنها متعلق به یک «گروه مسلح غیرقانونی تشکیل‌شده توسط ایران در خاک آذربایجان» بودند، بازداشت کردند.

آذربایجان روز جمعه سفیر ایران را به‌منظور اعتراض به «لفاظی‌های تهدیدآمیز» تهران احضار کرد.

وزارت امور خارجۀ ایران یک روز پیش از آن، در واکنش به اظهارات «ضد ایران» مقامات باکو، یک یادداشت اعتراضی به نمایندۀ جمهوری آذربایجان داده بود. برخی از کشورها و سازمان‌ها از جمله ایالات متحده و سازمان ملل متحد بیانیه‌هایی دربارۀ رفتار تهدیدآمیز فعلی ایران در قبال همسایگانش صادر کرده‌اند که شامل حملات بی‌دلیل به پایگاههای کردها در برخی از نواحی کردستان عراق است.

تشدید بی‌سابقۀ تنش‌ها

در حالی که ایران و جمهوری آذربایجان تاکنون روابط خود را حفظ کرده‌اند، تنش‌ها میان آنها به بالاترین سطح خود در سه دهۀ گذشته رسیده است.

دو کشور در یک سال گذشته درگیر جنگ لفظی کم‌سابقه‌ای بوده‌اند. اظهارات رسمی و غیررسمی اخیر چهره‌های کشورهای همسایه نیز به این تنش دامن زده است.

پس از دومین جنگ میان آذربایجان و ارمنستان در سال ۱۳۹۹، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، به ایران رفت و با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری وقت ایران، دیدار کرد.

بی‌بی‌سی در آن زمان به‌نقل از یک وب‌سایت نظامی آذربایجانی به نام «اردو‌.‌ای‌زی» گزارش داد، امکان دارد که این دو کشور به توافق‌هایی که به‌نفع باکو نیست، دست یافته باشند.

روزنام «خلق گازتی آذربایجان» به‌تازگی از طرح‌های ارمنستان برای خرید موشک‌ دوربرد و پهپاد از ایران خبر داده است.

به‌نوشتۀ این روزنامه، یگانه حاجی‌اُوا، تحلیلگر آذربایجانی، گفت: «ایران آزاد است به هر کسی که می‌خواهد اسلحه بفروشد. اما تهران به‌خوبی می‌داند که تسلیحات خریداری شده توسط ارمنستان علیه برادران شیعۀ ایران در آذربایجان به‌کار برده خواهد شد.»

به‌گفتۀ تحلیلگران، ایران پس از جنگ ۴۴ روزه میان ایروان و باکو بر سر منطقۀ مورد مناقشۀ قره‌باغ کوهستانی در سال ۱۳۹۹ از ارمنستان جانبداری کرد. این در حالی است که اتخاذ چنین موضعی از لحاظ راهبردی، لجستیکی، یا اقتصادی به نفع ایران نبود.

آنها گفتند، که ایران با جانبداری از ارمنستان، خودش را به لحاظ سیاسی و راهبردی به مخاطره انداخته و مبالغ هنگفتی را در زمینۀ تجارت با باکو از دست داده است.

این کشور، به‌ویژه با توجه به روابط منطقۀ خلیج فارس با اسرائیل که مرتب نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود، بسیاری از هم‌پیمانان خود را نیز از دست داده است.

بر اساس این توافق آتش‌بس، ایروان بخش‌هایی از مناطق مورد مناقشه -- از جمله بخشی از مرز ۷۰۰ کیلومتری آذربایجان با ایران را که دهه‌ها تحت کنترل ارمنستان بود -- واگذار کرد.

رزمایش‌های نظامی

حکومت تهران مدت‌هاست که نگران تمایلات جدایی‌طلبانۀ آذری‌‌‌ها است. آنها حدود ۱۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۳ میلیونی ایران را تشکیل می‌دهند.

ایران سال گذشته از بلندپروازی‌های باکو برای ایجاد یک ارتباط ترابری در امتداد مرز ارمنستان و ایران، که خاک آذربایجان را به منطقۀ محصور نخجوان و سپس ترکیه متصل می‌کند، خشمگین شد.

باکو قصد دارد حوزۀ اختیارات ارمنستان بر گذرگاه زمینی موسوم به زنگزور را محدود کند. این پروژه وابستگی آن کشور به ایران برای دست‌یافتن به منطقۀ محصور نخجوان را پایان خواهد داد.

منطقۀ زنگزور ارمنستان این ناحیۀ محصور را از خاک اصلی آذربایجان جدا کرده است.

این مسئله نخستین مورد اختلاف میان آذربایجان و ارمنستان بود. این دو کشور دو بار -- یک بار در سال‌های دهه ۷۰ و بار دیگر در سال ۱۳۹۹ -- بر سر منطقۀ مورد مناقشۀ قره‌باغ کوهستانی در شرق زنگزور جنگیده‌اند.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجۀ ایران، روز ۲۷ مهر گفت: «ایران اجازه نخواهد داد مسیر ارتباطی‌اش با ارمنستان مسدود شود.»‌

ایران برای به نمایش گذاشتن قدرت‌ خود، ماه گذشته رزمایش‌های نظامی گسترده‌ای در مرز با آذربایجان برگزار کرد.

به‌گزارش اوراسیانت، ایران در شهریور ۱۴۰۰ نیز یک رشته رزمایش‌های نظامی را در همان منطقه اجرا کرد. اما دربارۀ آن رزمایش‌ها اطلاعات چندانی منتشر نشده است.

این نخستین بار از زمان فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان است که ایران یک رزمایش نظامی را در نزدیکی مرز شمالی خود با آذربایجان انجام می‌دهد.

این رزمایش در بحبوحۀ افزایش تنش میان دو کشور برگزار شد و انتقاد شدید باکو را به‌همراه داشت.

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، روز ۵ مهر در مصاحبه‌ای با خبرگزاری آناتولی ترکیه این رزمایش‌ها را «غافلگیرکننده» توصیف کرد و گفت که چنین اقدامی در ۳۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است.

علی‌اف گفت: «چرا حالا؟ چرا دقیقاً در مرز ما؟ این‌ها پرسش‌های من نیست، مردم آذربایجان آنها را می‌پرسند.»