امضای قرارداد مربوط به راه‌آهن توسط کشور ورشکستهٔ ایران جهت کریدور مدعی رقابت با کانال سوئز بنا به ادعای مسکو

ایران و روسیه در روز ٢٧ اردیبهشت‌ماه در تهران قراردادی را برای ساخت راه‌آهن بین شهرهای رشت و آستارا در شمال ایران و واقع در استان گیلان به‌عنوان بخشی از کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب امضا کردند.

تهران و مسکو مدعی هستند راه‌آهن رشت - آستارا بخش مهمی از این کریدور است که در نهایت هند، ایران، روسیه، آذربایجان و سایر کشورها را از طریق راه‌آهن و مسیرهای دریایی به یکدیگر متصل می‌کند.

مهرداد بذرپاش، وزیر حمل‌ونقل ایران، و الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه، قرارداد تأمین مالی و ساخت این راه‌آهن را امضا کردند که انتظار می‌رود ظرف ٤٨ ماه به پایان برسد.

ابراهیم رئیسی و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهوری ایران و روسیه، ناظر امضای این قرارداد بودند و پوتین نیز از طریق کنفرانس ویدئویی به این جلسه پیوست و بر اهمیت این قرارداد تأکید کرد.

پوتین گفت: «شریان حمل‌ونقل شمال-جنوب که مسیری منحصر به فرد است و راه‌آهن رشت-آستارا بخشی از آن محسوب می‌شود، به ایجاد تنوعی قابل توجه در جریان حمل‌ونقل جهانی کمک خواهد کرد.»

رئیسی گفت: «بدون تردید، این توافق گامی مهم و راهبردی در زمینهٔ همکاری‌های میان تهران و مسکو است.»

بزرگ‌نمایی در مورد قرارداد

روسیه و ایران می‌گویند این راه‌آهن ١٦٢ کیلومتری که قرار است در امتداد سواحل دریای خزر کشیده شود و از آذربایجان عبور کند، به متصل کردن بندرهای روسیه در دریای بالتیک به بندرهای ایران در اقیانوس هند و خلیج فارس کمک می‌کند.

این راه‌آهن که قرار است شامل نُه ایستگاه باشد، بخش کلیدی کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب خواهد بود. این کریدور یک مسیر ترکیبی جاده‌ای، ریلی و دریایی به طول ٧٢۰۰ کیلومتر برای حمل بار از روسیه به هند است.

ایران، روسیه، هند، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان بخشی از این کریدور هستند. این کریدور از سرزمین‌های بین روسیه و ایران می‌گذرد و از آنجا به یک مسیر دریایی به هند تبدیل می‌شود.

در ابتدای کار یعنی در اوایل دههٔ ١٣٨۰ این سه کشور پیشنهاد کریدور شمال-جنوب را امضا کردند، پس از آن بود که آذربایجان، بلاروس، بلغارستان، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، سوریه، تاجیکستان، ترکیه و اوکراین نیز به آن پیوستند.

بنا به گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های ایرانی، مقامات روسی ادعا می‌کنند کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب با صرفه‌جویی در زمان و هزینه حمل‌ونقل به «رقیب جدی کانال سوئز» تبدیل خواهد شد.

اما برخی از کارشناسان معتقدند دستیابی به این هدف دشوار خواهد بود. به‌گفتهٔ آنها بسیاری از جنبه‌های این پروژه دارای ابهام است و نکتهٔ قابل توجه اینکه تقریباً دو دهه سپری شده است بدون اینکه پیشرفت قابل توجهی رخ دهد.

مقامات مصری نیز احتمال اینکه کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب قدرت رقابت با کانال سوئز را داشته باشد بعید دانسته‌اند و به عدم انجام فعالیت توسعهٔ آن اشاره کرده‌اند.

تأمین سهم اصلی برعهده ایران

اگرچه مسکو و تهران ادعا می‌کنند کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب موفقیتی بزرگ خواهد بود، هر دو کشور با تحریم‌های بین‌المللی و انزوا در صحنهٔ جهانی مواجه هستند که پیامدهای اقتصادی شدیدی برای آنها به‌همراه داشته است.

بنا به اعلام کارشناسان، بدون شک این مسئله پیشرفت پروژه را پیچیده خواهد کرد.

ایران و روسیه گفته‌اند برای ساخت این راه‌آهن با یکدیگر همکاری می‌کنند. اما جمهوری اسلامی موافقت کرده است تأمین تقریباً سه برابر مبلغی را عهده‌دار شود که روسیه برای ساخت آن در نظر گرفته است.

مسکو قرار است ١/٧ میلیارد دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری کند، در حالی که تهران متعهد شده است ٤/٩ میلیارد دلار بودجه تأمین کند.

بنا به گزارش‌ها، ایران به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای کمک به سرمایه‌گذاری است، چراکه خود با مشکلات اقتصادی جدی و تورم شدید دست به گریبان است.

ایران پرایمر در روز ٢٨ اردیبهشت‌ماه گزارش داد بنا به سوابق تاریخی، این کریدور به‌ویژه برای روسیه، اولویت چندانی ندارد.

بنا به این گزارش: «سرمایه‌گذاری‌ها به‌شکل نامنظم صورت گرفت. در اوایل سال ١٤۰١ تهران علناً اعلام کرد که مسکو در توسعهٔ تأسیسات بندری مورد نیاز در امتداد دریای خزر برای حمل کالا به ایران موفقیتی نداشته است.»

شکست رویکرد «نگاه به شرق»

علی خامنه‌ای، رهبر ایران سیاست «نگاه به شرق» را مطرح کرده است و تهران نیز بر این اساس روابط خود را با کشورهای شرقی، به‌ویژه چین و روسیه گسترش داده است.

با این حال اکثریت مردم ایران از تقویت روابط با روسیه، گسترش نفوذ روسیه یا مداخلهٔ روسیه در امور ایران حمایت نمی‌کنند.

بر اساس گزارش ٤ آبان‌ماه فارین پالیسی سابقهٔ طولانی دشمنی و بی‌اعتمادی بین ایران و روسیه وجود دارد که به دوران تزارها برمی‌گردد، از جملهٔ این موارد می‌توان به رشته جنگ‌های بین روسیه و ایران و همچنین مداخلهٔ مکرر روسیه در سیاست ایران اشاره کرد.

روسیه در طول جنگ ایران و عراق در دههٔ ١٣٦۰ تسلیحات و تانک‌های فرسودهٔ خود را با قیمت‌های گزافی به جمهوری اسلامی فروخت و این کار همچنان ادامه دارد.

برخی از ایرانی‌ها روسیه را عامل عدم توفیق در احیای توافق هسته‌ای ١٣٩٤ با غرب موسوم به برنامهٔ جامع اقدام مشترک (برجام) می‌دانند.

رژیم ایران در معاملات خود با روسیه مکرراً فریب خورده است و در قراردادهای متعدد حق خود را نگرفته است یا دست‌کم حقش به‌طور کامل پرداخت نشده است.

با این حال، رژیم این کشور همچنان به روسیه پهپاد می‌دهد تا در جنگ با اوکراین از آنها استفاده کند و مخفیانه با ساخت پهپادهای ایرانی در خاک روسیه موافقت کرده است.

آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده گفت: «تهران از طریق تأمین سلاح و کمک به روسیه در انجام عملیات‌هایش به کشتن غیرنظامیان اوکراینی کمک می‌کند. این امر نشانهٔ دیگری از میزان منزوی بودن ایران و روسیه است.»