نگرانی ناظران از بروز بحران انسانی در صورت درگیر شدن ایران در جنگ

ناظران هشدار دادند که اگر ایران به دنبال درگیری نظامی باشد، وضعیت وخیم داخلی که در حال حاضر با آن روبروست، به مراتب بدتر خواهد شد. آنها خاطرنشان کردند که جنگ، ایران را بیشتر به ورطه فروپاشی اقتصادی می‌ کشاند و یک بحران پناهندگان را با ابعادی عظیم در منطقه به وجود می آورد.

ایران با تورم سرسام آور فزاینده و ذخایر ارزی رو به اتمام در شرایط نابسامانی قرار دارد. این شرایط کشور را به فروپاشی اقتصادی نزدیک کرده است. هم زمان با نارضایتی های داخلی فزاینده، این کشور که تحت تحریم های گسترده قرار دارد در صحنه بین المللی نیز منزوی است.

ایران به رغم آسیب پذیری شدید، به زورآزمایی و شاخ و شانه کشیدن برای آمریکا، عمدتاً از طریق نیروهای نیابتی خود در عراق، ادامه می دهد. جناح های عراقی مرتبط با ایران در ماه های اخیر به دلیل حملات علیه اماکن و تاسیسات آمریکا مقصر شناخته شده اند. از دی ماه تاکنون دست کم ۳۹ مورد از این حملات انجام شده است.

مردم ایران از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ تاکنون در جست و جو برای کسب آزادی های شخصی و سیاسی بیشتر، وضعیت مالی با ثبات تر، و فرصت های تحصیلی و شغلی بهتر، در جریانی بی وقفه کشورشان را ترک کرده اند.

در حالی که ترکیه پناهگاهی برای بسیاری از ایرانیان در منطقه است، بسیاری دیگر از آنها به کشورهای غربی می روند.

ناظران می گویند که ورود ایران به یک جنگ جدید این ارقام را افزایش خواهد داد.

در حالی که انتظار می رود مهاجرت ایرانیان در صورت وقوع جنگ افزایش یابد، وضعیت پناهجویانی که ایران در حال حاضر میزبان آنهاست و احتمال وقوع یک بحران منطقه ای برای پناهندگان، مایه نگرانی بزرگتری است.

پناهندگان مقیم ایران

براساس آخرین داده های منتشر شده، ایران در بین کشورهای میزبان بیشترین تعداد پناهندگان در جهان در رتبه هفتم قرار دارد.

تعداد زیادی از پاکستانی ها به ایران پناهنده شده اند و داده های دولت ایران نشان می دهد که تا مهر ۱۳۹۹، بیش از ۲۰ هزار پناهجوی عراقی نیز در آن کشور زندگی می کردند. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق پناهندگان افغان هستند.

طی سه دهه گذشته گروه بسیار بزرگی از پناهجویان افغان به ایران فرار کرده اند، و نرخ این مهاجرت طی ۱۰ سال گذشته مدام رو به افزایش بوده است.

برخی از افغان های مقیم ایران اوراق اقامت دارند، تعداد زیادی فاقد مدارک هستند، و برخی دیگر با روادید در آنجا حضور دارند.

وزارت امور خارجه ایران به طور معمول برای مهاجران افغان ویزای سه ماهه صادر می کند؛ اما اخیراً مدت اعتبار این روادیدها را به یک سال افزایش داده است.

دارندگان روادید موظفند قبل از انقضای آن، کشور را ترک کنند و در زمان ورود مجدد درخواست تمدید کنند. اما بسیاری از افغان ها چنین کاری نمی کنند و به طور غیرقانونی در ایران به زندگی و کار خود ادامه می دهند.

اطلاعات کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد نشان می دهد که در آذر ماه ۱۳۹۹ بیش از ۳ میلیون افغان در ایران زندگی می کردند.

بر اساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، ۹۵۱ هزار افغان مقیم ایران کارت اقامت دارند. ۴۵۰ هزار افغان دیگر نیز گذرنامه های قانونی دارند و باید ویزای خود را هر سه ماه تمدید کنند.

در همین حال، ایران میزبان حدود دو میلیون افغان است که فاقد مدارک اقامت هستند.

به گفته ناظران، در صورت درگیر شدن ایران در جنگ، بسیاری از این پناهندگان احتمالاً فرار خواهند کرد و این امر یک بحران منطقه ای را ایجاد می کند؛ چرا که ممکن است کشورهای مبدأ این پناهندگان نتوانند از عهده بازگشت آنها به کشور برآیند.

اثرات یک درگیری بالقوه

لطیف نظری، کارشناس روابط بین الملل مستقر در کابل، گفت که اگر ایران وارد جنگ شود، اقتصاد و تجارت افغانستان به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

وی گفت که یک جنگ برای منطقه، به ویژه برای افغانستان «فاجعه بار» خواهد بود. او خاطرنشان کرد که با سرازیر شدن میلیون ها افغان که از ایران فرار می کنند، «یک بحران انسانی و اجتماعی فراگیر» ایجاد خواهد شد.

مقصود حسن زاده، تحلیلگر امور سیاسی مستقر در کابل، گفت: «افغان هایی که به دلیل جنگ و بدبختی در کشورشان مجبور به مهاجرت شدند، به اجبار به افغانستان بازخواهند گشت؛ اما وضعیت برای بازگشت ایمن آنها مهیا نیست.»

وی گفت که احتمالاً چنین بازگشت گسترده ای «باعث ایجاد بحران انسانی در کشور خواهد شد.»

سید مسعود، تحلیلگر سیاسی و اقتصادی در کابل، گفت، در واقع دولت افغانستان قادر به تأمین شغل یا سرپناه برای بازگشت کنندگان نخواهد بود.

وی گفت: «کشورهای منطقه نیز در موقعیتی قرار ندارند که در صورت جنگ با ایران میزبان میلیون ها مهاجر افغان باشند.»

بی ثباتی فزاینده در ایران

در داخل ایران، خشم عمومی بر سر شرایط اقتصادی و زندگی به نقطه جوش رسیده است و ناظران هشدار می دهند که دور بعدی اعتراضات ممکن است بسیار خشونت آمیزتر از اعتراضات آبان ۱۳۹۸ که در رابطه با افزایش قیمت سوخت به راه افتاد، باشد.

نیروهای امنیتی تحت هدایت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی -- که مورد حمایت جدی علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی است -- با تیراندازی به تظاهرکنندگان در چندین شهر به این اعتراضات پاسخ دادند و صدها نفر را بازداشت و شکنجه کردند.

برخی تخمین ها حاکی از کشته شدن ۱۵۰۰ غیرنظامی است.

گزارش ها از ایران در ماه های اخیر در مورد کاهش سرعت اینترنت و قطعی های متناوب نشان می دهد ممکن است رژیم در تلاش باشد تا دور جدیدی از ناآرامی های داخلی را سرکوب کند.

محمدجواد جهرمی، وزیر ارتباطات ایران، روز ۱۱ خرداد گفت، شورای عالی امنیت ملی ایران «ممکن است قطع شبکه های اجتماعی را مد نظر قرار دهد.»

در یکی از آخرین نشانه های ناآرامی، نیروهای امنیتی ایران در بهمن ماه به روی غیرنظامیانی که در نزدیکی مرز پاکستان، سوخت حمل می کردند، آتش گشودند. این اقدام، خیزشی خشونت آمیز را در پی داشت.

با وجود مشکلات اقتصادی در ایران و نشانه های ناآرامی، رهبران این کشور ترجیح داده اند که با پول نقد موجود و رو به کاهش را برای خرید اسلحه هزینه کنند و آن را در اختیار شبه نظامیان نیابتی خود در منطقه قرار دهند.

ناظران هشدار دادند، اگر سران ایران مسیر تجاوزگری های بیشتر را دنبال کنند و کشور را درگیر جنگ کنند، این موضوع وضعیت پرچالش کنونی را وخیم‌تر خواهد کرد و عواقب گسترده منطقه ای را به دنبال خواهد شد.

[سلیمان از کابل در تهیه این گزارش مشارکت کرده است.]