کرنش مجدد ایران در برابر چین و روسیه با عضویت در سازمان همکاری شانگهای

به‌گفتۀ ناظران، سیاست جدید ابلاغی رهبر ایران مبنی بر تقویت روابط با شرق از لحاظ ایدئولوژیکی در تعارض مستقیم با اصل راهنمای جمهوری اسلامی است که بر یکتا بودن آن تأکید دارد.

علی خامنه‌ای، رهبر ایران، رهنمودهایی برای اجرای سیاست جدید «نگاه به شرق» تعیین کرده و وظیفۀ اجرای آن را به ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، واگذار کرده است.

اما روح‌الله خمینی در سال ۱۳۵۷ جمهوری اسلامی را با «شعار انقلابی» «نه شرقی، نه غربی» بنیانگذاری کرده بود.

ساختمان اصلی وزارت امور خارجۀ ایران نیز به همین شعار مزین شده است.

در راستای تقویت روابط با شرق، رئیسی روز ۲۳ شهریور به ازبکستان سفر کرد تا هم با مقام‌های تاشکند دیدار کند و هم روزهای ۲۴ و ۲۵ شهریور در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای شرکت کند.

روز ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ که رئیسی در اولین سفر خارجی خود به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایران به دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، رفت تا در اجلاس سازمان همکاری شانگهای شرکت کند، درخواست ایران برای عضویت دائمی این سازمان جهت بررسی پذیرفته شد.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجۀ ایران، روز ۲۶ شهریور اعلام کرد که تهران در اجلاس سال جاری سران سازمان همکاری شانگهای در سمرقند به عضویت دائمی این سازمان درآمده است.

رئیسی در حاشیۀ بیست و دومین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در خصوص مسائل منطقه‌ای و امنیتی با مقام‌های چند کشور، که مهم‌ترین آنها چین و روسیه بود، تبادل نظر کرد.

سازمان همکاری شانگهای در سال ۱۳۸۰ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان تأسیس شد. هند و پاکستان نیز در سال ۱۳۹۵ به این سازمان پیوستند.

سودجویی یک‌جانبه

ایران به بهانۀ رونق اقتصاد تقریباً ورشکستۀ خود و مقاومت در برابر تحریم‌های بین‌المللی، روز‌به‌روز روابطش را با کشورهای شرقی، به‌ویژه چین و روسیه، بیشتر گسترش داده است.

اما عضویت در سازمان همکاری شانگهای به‌جای آنکه کمکی برای اقتصاد بحران‌زده ایران باشد، آن‌طور که تبلیغات بی‌امان حکومتی ادعا می‌کند، در واقع دسترسی آزاد و یک‌جانبه به منابع ایران را در اختیار مسکو و پکن قرار می‌دهد.

به‌گفتۀ سعید مهدی‌زاده، اقتصاددان، مجموع واردات کشورهای چین، هند، پاکستان، روسیه، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال گذشته تقریباً برابر با ۳٫۱۱۸ تریلیون دلار بوده است.

او گفت اما صادرات ایران به این هشت کشور در مدت مشابه تنها ۱۲٫۲۶ میلیارد دلار -- یعنی کمتر از ۰٫۵ درصد کل واردات آنها -- بوده است.

طبق گزارش بلومبرگ، حالا که روسیه زیر بار تحریم‌های خودش برای تجاوز به اوکراین کمر خم کرده، چین هم که قبلاً با بهره‌گیری از تخفیف‌های زیاد ریسک واردات نفت و گاز تحریمی ایران را به جان خریده بود بیشتر جذب قیمت‌های ارزان‌تر مسکو شده است.

بر اساس این گزارش، مسکو با جذب مشتریان سابق تهران یکی از منابع درآمد حیاتی ایران را تهدید کرده و آن را به کاهش قیمت نفت خامش که در شرایط فعلی هم قیمت پایینی دارد واداشته است.

در این گزارش آمده است که به همین دلیل، تهران می‌بایست قیمت نفت خام صادراتی خود را کاهش می‌داد تا به سطح نفت کوه‌های اورال روسیه برسد.

پیش از اعلام عضویت تهران در پیمان شانگهای، دولت ایران دو توافق راهبردی بلندمدت با چین و روسیه امضا کرده بود.

به‌نظر بسیاری از تحلیلگران، این توافق‌ها قرارداد «فروش ایران» محسوب می‌شود.

عدم استقبال از عضویت در سازمان همکاری شانگهای

ایران از سال ۱۳۸۲ تا شهریور سال جاری که به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمد یک «کشور ناظر» در این سازمان بوده است. افزون بر این، سازمان همکاری شانگهای درخواست عضویت دائمی ایران را در سال ۱۳۹۴ رد کرد.

به‌گفتۀ ناظران، روسیه از عضویت ایران در این سازمان جلوگیری کرده است.

ناظران می‌گویند حالا که دولت رئیسی بیش از هر زمان دیگری به روسیه روی آورده است، به‌نظر می‌رسد مسکو هم دست از مخالفت همیشگی با عضویت دائمی ایران برداشته باشد.

خسرو جعفری، تحلیلگر سیاست خارجی، به المشارق گفت بر خلاف تبلیغات رژیم اسلامی، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای موجب پیشرفت اقتصاد این کشور نخواهد شد.

او گفت: «روسیه همیشه نگران خطر جنبش‌های متأثر از اسلامی‌گری، از قفقاز گرفته تا تاتارستان، بوده است و بنابراین، گروه شانگهای عملاً برای مقابله با اسلامی‌گری تشکیل شد».

جعفری گفت: «رژیم ایران، که صادرات تروریسم اسلامی را از اصول سیاست خارجی خود می‌داند، باید دست از تقویت جنبش‌های اسلامی، حداقل در آسیا، بردارد تا مسکو و پکن را راضی نگه دارد و مورد پذیرش کامل سازمان همکاری شانگهای قرار بگیرد».

خبر عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای با مخالفت بخش خصوصی و اقتصاددانان کشور رو‌به‌رو شد که می‌گفتند دردی از اقتصاد منزوی ایران که از شبکۀ بانکی جهانی قطع شده است دوا نمی‌کند.