آیا توافق ایران و عربستان می‌تواند تغییری واقعی را در یمن رقم بزند؟

به‌گفتهٔ تحلیلگران، اعلام غیرمنتظرهٔ برقراری روابط حسنه بین عربستان سعودی و ایران به‌منزلهٔ «عصای سحرآمیز» برای یمن نیست. آنها هشدار می‌دهند که هیچ راه‌حل ساده‌ای برای این مناقشهٔ پیچیده وجود ندارد و در مورد توانایی چین برای عمل کردن به‌عنوان ضامن صلح تردید دارند.

اقدام صورت‌گرفته در جهت احیای روابط دیپلماتیک امیدها را برای کاهش تنش‌ها در سراسر منطقه و به‌ویژه در یمن افزایش داده است. یمن که فقیرترین کشور جهان عرب محسوب می‌شود، عرصه‌ای است که جدی‌ترین رقبا در آن در حال جنگیدن هستند.

حوثی‌های مورد حمایت ایران در سال ١٣٩٣ کنترل صنعا را به‌دست گرفتند که باعث شد سال بعد از آن مداخله‌ای به رهبری عربستان سعودی صورت بگیرد و جنگی رخ دهد که صدها هزار کشته برجای گذاشت و یکی از بدترین بحران‌های بشردوستانه در جهان را در پی داشت.

اما در کشوری که مدت‌ها متحمل آشوب شده و دچار شکاف‌های مذهبی، منطقه‌ای و سیاسی است، حتی کناره‌گیری عربستان و ایران از اعمال نفوذ نیز نمی‌تواند همهٔ مشکلات را حل کند.

الیزابت کندال، متخصص امور یمن از کالج گیرتون دانشگاه کمبریج، گفت: «توافق عربستان و ایران گامی سازنده است، اما به‌خودی‌خود مناقشهٔ یمن را دست‌کم در کوتاه‌مدت حل و فصل نمی‌کند.»

«دلیلش این است که درگیری یمن در نهایت در داخل کشور و به‌خاطر این پرسش پدید آمد که چه کسی باید کنترل قدرت، قلمرو و منابع را در اختیار بگیرد.»

یمن مشکلات گوناگونی دارد، از اقتصادی فروپاشیده و وابسته بودن جان میلیون‌ها نفر به کمک‌های امدادی گرفته تا حضور قابل توجه القاعده و جنبش‌های جدایی‌طلبانه در جنوب که از سال ١٣٤٦ تا ١٣٦٩ کشوری جداگانه و دارای حکومتی کمونیستی بود.

حوثی‌ها که اهل منطقه‌ای در شمال یمن و هم‌مرز با عربستان سعودی هستند، کنترل بخش‌های وسیعی از کشور را در اختیار دارند و محدودیت‌ها را به‌ویژه برای زنان تشدید می‌کنند.

واکنش‌های مختلف به توافق

دولت یمن با استقبال از اعلامیهٔ روز جمعه پیش، ابراز امیدواری کرد «مرحلهٔ تازه‌ای از روابط در منطقه آغاز شود که با توقف مداخله ایران در امور یمن آغاز شود».

بنا به گزارش الشرق‌الاوسط، با این حال، این دولت اعلام کرد تا زمانی که شاهد تغییری اساسی در رفتار و سیاست‌های مخرب رژیم ایران در یمن و منطقه نباشد، رفتاری محتاطانه در قبال این رژیم در پیش خواهد گرفت.

این مسئله شامل حمایت مستمر این رژیم از حوثی‌ها از طریق تأمین سلاح و مربیان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.

به‌نظر می‌رسد مردم یمن واکنش‌های مختلفی نسبت به این توافق دارند.

الطاف علی اهل صنعا که تحت کنترل حوثی‌ها است گفت: «ان‌شاءالله توافق بین ایران و عربستان نشانهٔ خوبی برای جهان عرب و کل جهان و به‌ویژه برای یمنی‌ها و یمن از نظر پایان یافتن جنگ خواهد بود.»

اما در شهر تعز که تحت محاصره و کنترل آن در دست دولت است، عبدالحکیم مجلیس گفت تردید دارد که برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران «صلحی فراگیر را ایجاد کند».

او گفت: «شاید این مسئله بر اساس توافقاتی معین برای مدتی کوتاه به برقراری آتش‌بس موقت بینجامد، اما به هیچ‌وجه مانع از جنگ یا عاملی برای ایجاد صلحی فراگیر و پایدار در یمن نخواهد شد.»

درگیری‌ها در یمن پس از به اجرا درآمدن آتش‌بس به میانجیگری سازمان ملل در فروردین‌ماه، به‌طور قابل توجهی فروکش کرد و حتی پس از پایان یافتن این توافق در مهرماه نیز درگیری‌ها همچنان تا حد زیادی متوقف مانده است.

بنا به اعلام منابعی در یمن و منطقه، عربستان سعودی ماه‌ها است که در پشت پرده و با حمایت عمان به انجام مذاکرات با حوثی‌ها پرداخته است.

تیم لندرکینگ فرستادهٔ ویژه ایالات متحده در امور یمن روز سه‌شنبه (٢٣ اسفندماه) به عربستان سعودی و عمان سفر کرد تا به تلاش‌های بی‌وقفهٔ ایالات متحده برای ایجاد آتش‌بس ادامه دهد.

وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در بیانیه‌ای اعلام کرد: «آتش‌بس و دورهٔ آرامش پس از آنکه به‌واسطهٔ دیپلماسی ایالات متحده از سال ١٤۰۰ امکان‌پذیر شد، به نجات یافتن جان هزاران نفر انجامید، آسودگی‌خاطر ملموسی را برای میلیون‌ها یمنی به ارمغان آورد و بهترین فرصت ممکن را برای صلح یمن در سال‌های اخیر ایجاد کرد.»

«عصای سحرآمیزی در کار نیست»

به‌گفتهٔ ماجد المذحجی، مدیر مرکز مطالعات استراتژیک صنعا، توافق عربستان و ایران به‌منزلهٔ «عصای سحرآمیز» برای مشکلات پیش روی یمن نیست.

او گفت: «راه حل یمن تنها از طریق گفتگوی چندجانبه با حضور عربستان سعودی، امارات متحدهٔ عربی (یکی از اعضای مهم ائتلاف عربی)، حوثی‌ها، ایران» و سایر طرف‌ها محقق می‌شود.

احمد ناجی، پژوهشگر مؤسسهٔ بین‌المللی گروه بحران، گفت تنش‌زدایی روابط عربستان و ایران «به معنای پایان یافتن کامل همهٔ پیچیدگی‌های این درگیری نیست».

او گفت یمن شاهد «جنگی چندلایه است و این توافق به پرداختن به بُعد منطقه‌ای آن کمک خواهد کرد.»

«اما انگیزه‌های محلی درگیری همچنان به قوت خود باقی است و پایان دادن به آنها نیازمند زمان بیشتر و راه‌حل‌هایی چندبعُدی است.»

مرکز خاورمیانهٔ کارنگی در تحلیلی اعلام کرد: «آنچه مشخص نیست این است که در صورتی‌ که هر یک از طرفین مفاد توافق را نقض کند، آیا پکن تضمینی ارائه خواهد داد یا خیر».

به‌گفتهٔ این مرکز، دخالت ایران در یمن و سایر کشورهای منطقه «واقعیتی انکارناپذیر» است و به‌نظر می‌رسد تنها تضمین برای صلح در یمن «عدم تمایل تمام طرفین برای رنجاندن چین در مقطع حساس کنونی باشد».

المانیتور در تحلیلی گفت: «بیشتر کسانی که از دیرباز ناظر روابط عربستان سعودی و ایران بوده‌اند به‌درستی در این مورد تردید دارند که آیا دو طرف قادر خواهند بود روح این توافق را به روابط حسنهٔ واقعی تبدیل کنند یا خیر.»

این وب‌سایت خبری مستقل گفت: «توانایی‌های چین برای اعزام نیرو، برخلاف واشنگتن بسیار محدود است.»

المانیتور گفت: «تنها پایگاه نظامی خارجی پکن در جیبوتی واقع شده است و این کشور ساختار امنیتی قابل توجهی در منطقه ندارد، به‌همین دلیل قادر نیست این توافق را با توسل به زور - یا تهدید - به اجرا درآورد.»

این رسانه افزود: «اگرچه همین فقدان قدرت نظامی می‌تواند از دید کشورهای منطقه منبع قدرت نرم چین تلقی شود... اما پکن نمی‌تواند از دارایی‌های کلیدی در منطقه محافظت کند یا به تخلفات واکنش نشان دهد.»

این وب‌سایت اعلام کرد: «پکن همچنان در این زمینه به واشنگتن متکی است» و افزود چین «تقریباً به‌طور قطع قادر نخواهد بود و تمایل ندارد به‌عنوان ضامن این توافق عمل کند».