آفریقا نیازمند احتیاط بیشتر در بحبوحۀ هجوم چین و روسیه برای سرمایه‌گذاری

به‌گفتۀ تحلیلگران، چین و روسیه حضور خود را در آفریقا برای بهره‌کشی از منابع طبیعی غنی آن تقویت می‌کنند. همزمان، نهادهای سازمان ملل متحد هشدار می‌دهند که فقیرترین کشورهای جهان با انباشته‌شدن بدهی‌های فلج‌کننده مواجه هستند.

پل نانتولیا از مرکز مطالعات استراتژیک آفریقا که یکی از مؤسسات آکادمیک وزارت دفاع ایالات متحده است گفت: «از هر سه پروژۀ زیرساختی بزرگ در آفریقا، یک پروژه توسط شرکت‌های دولتی چین ساخته می‌شود.»

«از هر پنج پروژه، یکی از آنها توسط یک بانک سیاسگذاری چینی تأمین مالی می‌شود.»

روسیه که صادرکنندۀ کلیدی سلاح به آفریقا است نیز به دست‌اندازی‌های خود در این قاره از جمله از طریق پروژه‌های معدنی واگذار شده به گروه واگنر ادامه می‌دهد. گروه واگنر، نیروی مزدور خصوصی به رهبری یوگنی پریگوژین، تاجر روسی است.

در نشست سران کشورهای کمتر توسعه‌یافتۀ برگزارشده در ماه جاری با حمایت سازمان ملل، رهبران این کشورها رفتار صورت‌گرفته با کشورهای خود را محکوم کردند.

چین و روسیه سرمایه‌گذاری‌های زیادی را در زمینۀ زیرساخت‌ها در آفریقا انجام داده‌اند.

با این حال، آنا بورشچفسکایا از اندیشکدۀ انستیتو واشنگتن هشدار داد که این سرمایه‌گذاری‌ها در بیشتر موارد به «دام بدهی» تبدیل می‌شود. «چین برای ساخت پروژه‌های زیرساختی پرهزینه وام می‌دهد، اما این پروژه‌ها معمولاً شکست می‌خورند.»

او گفت: «وقتی کشورها نتوانند وام‌ها را پرداخت کنند، چین کنترل دارایی‌های استراتژیک کشور را در اختیار می‌گیرد.»

«باید مراقب قراردادهای پر زرق و برق بود»

پروژه‌های اجراشده توسط چین در آفریقا از جمله شامل راه‌آهن استاندارد گیج است که شهر بندری مومباسا در کنیا را به درۀ ریفت متصل می‌کند. هزینۀ این پروژه ٥ میلیارد دلار بود که ٩۰% آن توسط پکن تأمین شد.

این بزرگترین پروژۀ زیرساختی کنیا از زمان استقلال این کشور محسوب می‌شود و در سال ١٣٩٦ افتتاح شد. چین دومین وام‌دهندۀ بزرگ به کنیا پس از بانک جهانی است.

تانزانیا نیز در آذرماه قراردادی به ارزش ٢/٢ میلیارد دلار با یک شرکت چینی برای ساخت بخش نهایی خط راه‌آهن امضا کرد که هدف آن متصل کردن بندر اصلی این کشور به کشورهای همسایه در غرب آن بود.

به‌گفتۀ نانتولیا برخی از پروژه‌هایی که چین بودجۀ آنها را تأمین کرده است سودآور و پایدار بوده‌اند، اما نفع واقعی به پکن می‌رسد، چراکه قراردادهای تعمیر و نگهداری مربوط می‌توانند تا ٩٩ سال ادامه داشته باشند.

او گفت پروژه‌هایی که چین تأمین مالی آنها را برعهده دارد «برای جذب نیروی کار چینی طراحی شده‌اند»، به این معنی که کمک چندانی به کاهش بیکاری در آفریقا نمی‌کنند، اگرچه برخی از دولت‌ها بر تعیین سهمیه برای شهروندان خود اصرار دارند.

جنت یلن، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، در سفر دی‌ماه خود به سنگال مزایای استراتژی اقتصادی تازه «متقابلاً سودمند» ایالات متحده را در قبال آفریقا مطرح کرد.

یلن در سخنانی که به چین اشاره داشت گفت: «کشورها باید نسبت به قراردادهای پر زرق و برق احتیاط به خرج دهند چراکه ممکن است این قراردادها مبهم بوده و در نهایت به‌نفع کسانی که در ظاهر برای کمک به آنها طراحی شده‌اند، نباشند.»

«این [قراردادها] می‌توانند برای کشورها میراث بدهی، هدررفت منابع و تخریب محیط زیست را به‌دنبال داشته باشند.»

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجۀ ایالات متحده، روز پنجشنبه (٢٥ اسفندماه) به نیجر سفر کرد. نیجر، پایگاه نظامی کلیدی برای نیروهای غربی جهت نبرد با افراط‌گرایان در منطقۀ ناآرام ساحل محسوب می‌شود و انتظار می‌رفت بلینکن حمایت بیشتر ایالات متحده را از این کشور اعلام کند.

ایالات متحده «پایگاه هوایی ٢۰١» را در مرکز این کشور بیابانی ساخته است و از آن بهره‌برداری می‌کند. از این پایگاه برای به پرواز درآوردن پهپادها به‌منظور حمله و نظارت بر افراط‌گرایان استفاده می‌شود.

بلینکن روز چهارشنبه به اتیوپی سفر کرد و با رهبری اتحادیۀ آفریقا ملاقات کرد. او گفت سفرش به این دو کشور بخشی از تعهد جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، نسبت به «همۀ مردمان در آفریقا و همه در کنار آفریقا» است.

بلینکن گفت: «این بدان معنا است که ایالات متحده متعهد به ایجاد مشارکتی عمیق، مسئولانه و واقعی در این قاره است.»

مذاکرات صورت‌گرفته به رهبری اتحادیۀ اروپا با حمایت دیپلمات‌های ایالات متحده، در آبان‌ماه ١٤۰١ منجر به برقراری آتش‌بسی شد که تا حد زیادی به جنگ بی‌رحمانۀ دوسالۀ تیگرای در اتیوپی پایان داد.

فقدان شفافیت سرمایه‌گذاری‌ها

تته هورمکو از شبکۀ تجارت آفریقا مستقر در غنا طی سخنان خود در نشست دوحه گفت کشورهای آفریقایی مبالغ هنگفتی هم به کشورهای غربی بدهکار هستند.

او گفت: «حدود ٥۰% از بدهی ما مربوط به بازارهای اوراق قرضۀ تجاری غربی و سازمان‌های چندجانبه است. با این حال، سرمایه‌گذاری‌های چین در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های غرب که در داخل کشورهای خود بیشتر مورد نظارت قرار می‌گیرند، شفافیت چندانی ندارند.

روسیه نیز مشارکت خود را در آفریقا از طریق پروژه‌های معدنی واگذارشده به گروه واگنر گسترش داده است. این گروه در جنگ روسیه در اوکراین نیز مشارکت دارد.

لیتوانی روز سه‌شنبه این گروه مزدور را به‌دلیل فعالیت در اوکراین «سازمان تروریستی» دانست.

وزارت خزانه‌داری ایالات متحده گروه واگنر را به‌عنوان یک «سازمان جنایی فراملی» معرفی کرد و در دی‌ماه این گروه را به «ارتکاب نقض گستردۀ حقوق بشر و غارت منابع طبیعی» در کشورهای آفریقایی متهم کرد.

اتحادیۀ اروپا در بهمن‌ماه تحریم‌های تازه‌ای را علیه این گروه به‌دلیل «موارد نقض حقوق بشر» در جمهوری آفریقای مرکزی، مالی، سودان و اوکراین اعلام کرد.

مزدوران گروه واگنر در سوریه نیز دست به سوء‌استفاده‌هایی زده‌اند و در غارت، کشتار و تجاوز جنسی دست داشته‌اند و متهم به ارتکاب جنایات جنگی در نقاط درگیری در سراسر جهان هستند.

تأثیرات زیست محیطی

تحلیلگران از تأثیرات زیست‌محیطی پروژه‌های چین و روسیه بر کشورهای آفریقایی انتقاد کردند.

بورشچفسکایا گفت: «چین بزرگترین تولیدکنندۀ گازهای گلخانه‌ای در جهان است که به تغییرات آب و هوایی می‌انجامد» و طرح کمربند و جاده - که با نام یک کمربند، یک جاده نیز شناخته می‌شود - «هنوز بودجۀ نیروگاه‌های زغال سنگ را در خارج از کشور تأمین می‌کند.»

او افزود: «بر اساس گزارش‌ها، پروژه‌های معدنی روسیه ... منجر به ایجاد مقادیر زیاد ترکیبات فلزی سمی، آلودگی منابع آب زیرزمینی، خاک و پوشش گیاهی شده است.»

داوستوس جیمز، مدیر مرکز برقراری صلح و دموکراسی لیبریا، در حاشیۀ نشست دوحه گفت چنین تأثیراتی در لیبریا «وخیم» است.

او افزود لیبریایی‌ها «قربانی منابع خودشان» شده‌اند.