تضعیف سیاست «همسایگی» رئیسی با بحران‌ های برآمده از سپاه

از زمان آغاز کار ابراهیم رئیسی در سمت رئیس جمهوری ایران در تابستان سال جاری، دولت او اعلام کرد که تمرکز سیاست خارجیش بر بهبود روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری با همسایگان ایران بوده است.

رئیسی در یکی از اولین جلسات خود با اعضای هیئت دولت تأکید کرد که «فعال‌ ترین دیپلماسی دولت باید با همسایگان جریان داشته باشد و باید همه تلاش خود را برای افزایش تجارت و همکاری اقتصادی با همسایگان به کار بگیریم.»

اما ناظران دولت رئیسی در گفتگو با المشارق گفتند دولت عملاً به گروگان سیاست‌های ثبات‌زدای سپاه در منطقه تبدیل شده است.

آنها گفتند این سیاست‌ها، که بر استفاده از نیروهای نیابتی برای تضعیف منافع کشورهایی که از دید رهبران سپاه «دشمن» تلقی می‌شوند متکی بوده، از دهه‌ها پیش روابط خارجی ایران را تحت‌الشعاع قرار داده است.

به دلیل انزوای شدید جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی دولت رئیسی چاره‌ای جز حداقل حفظ روابط متعادل با همسایگانش ندارد.

به عنوان مثال، چند ماه پیش بعد از هفته‌ها تنش بین ایران و آذربایجان دیپلمات‌های دو کشور ناگهان به تبادل پیام‌های مثبت روی آوردند.

و با اینکه علی خامنه‌ای، رهبر ایران و همچنین رهبر اصولگرایان تندرو در ایران، کشورهای امارات متحده عربی و بحرین و عربستان سعودی را «خائن» توصیف کرده، تهران برای کاهش تنش‌ها به مذاکره با ریاض ادامه داده است.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در مهرماه گزارش کرد که مذاکرات تهران و ریاض تا آن زمان خوب پیش رفته است.‌

به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، او گفت: «ما به گفتگو باور داریم و آن را مناسب‌ترین راه برای حل مسائل و مشکلات منطقه‌ای و بین‌المللی می‌دانیم.»

تهران «چاره‌ای ندارد»

پیمان زمانخانی، تحلیلگر مسائل سیاسی، به موضع مشترک و قوی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و قدرت‌های غربی نسبت به مداخلات منطقه‌ای ایران اشاره کرد.

او همچنین به توافق‌های عادی‌سازی روابط که سال گذشته بین اسرائیل و همسایگان ایران در خلیج فارس، یعنی امارات متحده عربی و بحرین، امضا شد اشاره کرد.

او گفت در سایه این تحولات، به نظر می‌رسد تهران چاره‌ای جز تلاش برای کاهش سطح خصومت‌طلبی‌های خود در منطقه نداشته باشد.

زمانخانی گفت: «مهم نیست دولت ایران در انظار عموم چه شعاری سر می‌دهد، بحران اقتصادی عمیقی که با تحریم‌ها و انزوای دولت تشدید شده واقعیت را جلوی چشم سران کشور می‌آورد.»

«همان طور که شاهد بوده‌ایم، ابراهیم رئیسی که از تمام سیاست‌های حسن روحانی، رئیس جمهوری پیشین، انتقاد می‌کرد در عمل از زمانی که روی کار آمده همان سیاست‌ها را دنبال کرده است.»

زمانخانی گفت از جمله این سیاست‌ها می‌توان به بازگشت به مذاکرات وین با هدف احیای توافق هسته‌ای سال ۱۳۹۴ بین ایران و قدرت‌های جهانی (موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک) اشاره کرد.

وی افزود نمونه دیگری از این سیاست‌ها تلاش برای کاهش تنش‌ها در روابط ایران و همسایگان عربی است.

«تنش‌ زایی» سپاه

اما در عین حال، سپاه که عموماً با سیر حرکت دولت‌های پیشین واگرایی داشته، از هیچ یک از اقدامات تنش‌زای خود دست نکشیده است.

بعضی از اقدامات پیشین سپاه پاسداران که در مقابله با تلاش‌ها برای کاهش تنش با همسایگان ایران مؤثر بوده عبارتند از ارسال سوخت برای حزب‌الله لبنان تحریک گروه‌های مخالف دولت در عراق و تجهیز و آموزش حوثی‌ها در یمن.

فرزانه قاسمی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر مسائل ایران، گفت: «بسیار بعید است که سپاه پاسداران... از سیاست ایجاد بحران در منطقه دست بکشد.»

او توضیح داد منابع اقتصادی، نظامی و امنیتی سپاه باعث می‌شود در دستگاه حاکمیتی جمهوری اسلامی نفوذی سلطه‌جویانه داشته باشد و موجودیت آن به ایجاد بحران بستگی دارد و از همین راه است که می‌تواند از دولت بودجه بگیرد.

قاسمی گفت: «از زمان تشکیل سپاه در سال ۱۳۵۸، هیچ دولتی – بنیادگرا، اصولگرا، اصلاح‌طلب یا میانه‌رو – هیچ قدرت واقعی‌ در برابر سپاه پاسداران نداشته است.»

سپاه پاسداران علی‌رغم شعار اطاعت از ولایت فقیه حتی در زمان حیات روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، هم با سیاست‌های رسمی فاصله داشت.

اما ناظران بر مسائل ایران می‌گویند سپاه پاسداران نمی‌تواند تا ابد به سیاست‌های کارشکنانه خود ادامه بدهد.

زمانخانی گفت: «روز انحطاط سپاه پاسداران خواهد رسید، اما چنین اتفاقی ممکن است ایران را به ورطه‌ای بکشاند که شاید رهایی از آن غیرممکن باشد.»