فاصله گرفتن چین از ایران و محدود کردن ورود نفتکش‌ها به بنادر آن کشور

چین بی‌سروصدا به رعایت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تن می‌دهد و از «متحد استراتژیک» خود فاصله می‌گیرد، به این دلیل که پکن به‌طور مخفیانه از ورود نفتکش‌های ایرانی به بنادر اصلی خود جلوگیری می‌کند.

هفته گذشته رسانه‌های داخلی ایران به نقل از محمدرضا مدرسی، مدیرعامل گروه خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران گفتند چین به نفتکش‌های این شرکت اجازه ورود به «بنادر اصلی» خود را نمی‌دهد.

اما از آن زمان تاکنون مشخص شده است که سابقه اقدام پکن به سال گذشته باز می‌گردد و مقامات ایرانی و چینی در این مورد سکوت کرده‌اند، شاید به این امید که ایالات متحده تحریم‌های خود را علیه این شرکت لغو کند.

وزارت خارجه ایالات متحده در خردادماه ١٣٩٩ تحریم‌هایی را علیه شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و همچنین شرکت کشتیرانی ای-سیل، شرکت تابعه آن در شانگهای اعمال کرد.

شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران یک شرکت دولتی و بزرگ‌ترین شرکت کشتیرانی ایران است.

شرکت ملی نفت ایران، وزارت نفت ایران و شرکت ملی نفتکش ایران نیز به همراه چندین شرکت وابسته، شرکت‌ تابعه و مدیر اجرایی مورد تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفته‌اند.

ایالات متحده از زمان تحریم شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به پکن هشدار داده است که در صورت ادامه تجارت با ایران، شرکت‌های چینی نیز تحریم خواهند شد.

چین نفت ایران را با تخفیف ٣ تا ٥ دلار در هر بشکه خریداری می‌کند و با ادامه این روند در بهار و اوایل تابستان امسال از تحریم‌ها سرپیچی می‌کرد.

اما از آن زمان تاکنون بیش از پیش هوشیار شده است.

این افزایش هوشیاری چین همزمان با مذاکرات هسته‌ای متوقف شده بین ایران و ایالات متحده رخ داده است. اگر مذاکرات موفقیت‌آمیز باشد و هر دو طرف به توافق هسته‌ای سال ١٣٩٤ برگردند، احتمالاً برخی از تحریم‌ها برداشته خواهد شد.

به گفته مدرسی، سال گذشته نفتکش‌های ایرانی به مدت چهار ماه نمی‌توانستند وارد خاک چین شوند و از آن زمان تاکنون نفت خود را تنها به بنادر کوچک آن کشور حمل کرده‌اند.

مدرسی همچنین گفت ایران در چین با محدودیت‌های بانکی مواجه است.

دودوزه بازی کردن

به نظر می‌رسد چین به‌خوبی آگاه است که قادر به تحمل تحریم‌های سنگین‌تر نیست. با این حال، این کشور می‌خواهد دودوزه بازی کند چرا که شاهد فرصت‌هایی برای بهره‌مند شدن از منافع اقتصادی از ایران تضعیف شده است.

پکن در اسفندماه سال گذشته یک توافق ٢٥ ساله بسیار مناقشه‌برانگیز با تهران امضا کرد که بسیاری از اقتصاددانان آن را با «واگذاری ایران به چین» یکسان می‌دانند. این کشور همچنین در چند سال گذشته در میادین نفت و گاز جنوب ایران فعال بوده است.

طبق جزئیاتی که طرفین اعلام کرده‌اند براساس این «پیمان همکاری استراتژیک» ٤٠٠ میلیارد دلاری، چین در ازای عرضه مداوم نفت - که احتمالاً با قیمت فروش پایین‌تر عرضه خواهد شد – به مدت بیش از ٢٥ سال به سرمایه‌گذاری در ایران می‌پردازد.

این توافق همچنین خواستار آموزش و تمرینات نظامی مشترک، تحقیقات مشترک، توسعه تسلیحات و اشتراک‌گذاری منابع اطلاعاتی است.

سال گذشته مذاکرات درخصوص این توافق - که حاصل بسط «طرح کمربند و جاده» پکن به ارزش یک هزار میلیارد دلار بود - بحث‌های داغی را در ایران به‌وجود آورد.

مخالفان از این می‌ترسیدند که پس از اجرای این پیمان، رژیم ایران که ضعیف، در سطح و بین‌المللی منزوی و به حاشیه رانده شده است به چنگ کشوری جسور و قاطع یعنی چین بیفتد.

در اولویت نبودن ایران برای چین

بسیاری از ناظران می‌ترسند پکن به همان ترتیب که قراردادهای سنگینی را بر سایر کشورهای آسیب‌پذیر تحمیل کرده است وام‌هایی به ایران بدهد که این کشور استطاعت بازپرداخت آنها را نداشته باشد تا احتمالاً در زمینه نظامی امتیازات بیشتری را از ایران درخواست کند.

همچنین در یک دهه گذشته کالاهای چینی بازارهای ایران را قبضه کرده‌اند، تا جایی که پیدا کردن هرگونه کالای داخلی یا وارداتی غیرچینی در ایران تقریباً غیرممکن شده است.

ناظران می‌گویند چین از واکسن، دارو و باتری گرفته تا تلفن همراه، لباس و اتومبیل، بازار مناسبی برای فروش انواع کالاهای خود در ایران دارد.

چین بزرگترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود، به‌طوری که در کتاب حقایق جهانی سیا آمده است ٤٨ درصد صادرات تهران به پکن انجام می‌شود.

اما سایر کشورهای خاورمیانه نسبت به ایران برای چین در اولویت هستند، چراکه تحریم‌های بین‌المللی تجارت با تهران را پیچیده کرده است.

بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی در مردادماه گفت: «از سال ١٣٩٤ تاکنون میانگین سرمایه‌گذاری چین در ایران هرگز از ١.٨ میلیارد دلار در سال فراتر نرفته است، حال آنکه این میزان به‌طور قابل توجهی کمتر از سرمایه‌گذاری‌های این کشور در عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.»

در حال حاضر، چین با توجه به نگرانی فزاینده‌اش در مورد منزوی شدن و تحریم‌های احتمالی، روابط اقتصادی خود را با ایران محدود می‌کند، هرچند میزان کامل این محدودیت‌ها هنوز روشن نیست.