نقش شرکت‌های هواپیمایی ایران در انتقال اسلحه به خاورمیانه و روسیه

جمهوری اسلامی ایران به‌منظور حمایت از تهاجم وحشیانۀ روسیه به اوکراین به تاکتیک‌های قدیمی دستورالعمل خود در خاورمیانه -- یعنی حمل پهپادهای مسلح به کرملین با استفاده از ناوگان هواپیماهای مسافربری غیرنظامی خود -- متوسل شده است.

روز ۲۵ آبان، فوربز گزارش داد که هواپیماهای غیرنظامی ایرانی تحت مدیریت شرکت‌های ایران‌ایر، ماهان‌ایر، قشم فارس‌ایر، و هوایپیمایی ساها در ماه‌های اخیر بارها به روسیه پروازکرده‌اند.

یک پژوهش دقیق انجام‌شده توسط مؤسسه هلندی «گرگون»، که در زمینۀ ردیابی و تحلیل تصاویر پروازها متمرکز است، نشان داد که از اسفندماه گذشته تاکنون دست‌کم ۶۹ پرواز ترابری ایرانی به مسکو رفته‌اند.

این فهرست با ترکیب داده‌های «فلایت‌رادار۲۴»، که یک ردیاب زندۀ پروازهاست، و «ای‌دی‌اس‌بی‌اکسچنج»، که سرویسی برای ارائۀ بدون فیلتر داده‌های پروازهاست، تهیه شده است.

پهپادهای انتحاری ایرانی

به‌گفتۀ مقامات غربی، این پروازها حامل پهپادهای انتحاری شاهد-۱۳۶ ساخت ایران هستند. مسکو از این پهپادها برای حمله به شهرهای اوکراین و شبکۀ برق اوکراین استفاده می‌کند.

آنها می‌ترسند که ایران به‌زودی بتواند موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد را نیز به روسیه تحویل دهد.

روز ۱۰ آبان، سی‌ان‌ان به‌نقل از مقامات غربی گزارش داد که ایران مدت کوتاهی پس از تحویل ۴۵۰ پهپاد، برای ارسال هزار قطعه سلاح دیگر به روسیه آماده می‌شود.

این محمولۀ جدید ممکن است شامل نخستین مورد از تحویل موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد باشد و چنین وضعیتی می‌تواند جنگ را به‌شکل قابل توجهی تشدید کند.

اطلاعات جدید فاش کرده است که اوایل آبان، دو کشور در ایران قراردادی را برای آغاز ساخت پهپادهای ایرانی در خاک روسیه نهایی کردند.

روز ۲۸ آبان، واشنگتن پست گزارش داد که روسیه و ایران به‌سرعت در حال تلاش برای انتقال طرح‌ها و قطعات اصلی هستند.

مقامات آگاه به این روزنامه گفتند، این امر سبب می‌شود تولید پهپادهای مسلح ظرف چند ماه آغاز شود.

ارتش اوکراین روز ۲۷ مهر اعلام کرد: «از روز ۲۲ شهریور، یعنی زمانی که نخستین مورد سرنگونی پهپاد کامیکازه شاهد-۱۳۶ساخت ایران در خاک اوکراین روی داد، نیروی هوایی و دیگر بخش‌های نیروهای پدافندی اوکراین ۲۲۳ پهپاد از این نوع را منهدم کرده‌اند.»

تهران که به‌رغم وجود شواهد فراوان برای چندین هفته انتقال پهپادهای خود به مسکو را به‌شدت تکذیب می‌کرد، روز ۱۴ آبان به‌ناگاه تغییر رویه داد.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجۀ ایران، تأیید کرد که کشورش پهپاد در اختیار روسیه قرار داده است، اما گزارش‌ها مبنی بر ارسال موشک به مسکو برای استفاده در جنگ با اوکراین را رد کرد.

او گفت که ایران از نحوۀ استفاده از پهپادها در اوکراین اطلاعی ندارد؛ چرا که تهران مدعی بی‌طرفی در جنگ جاری روسیه و اوکراین است. او همچنین افزود که این پهپادها قبل از شروع جنگ در اوکراین ارسال شده بودند.

پروازهای منظم به روسیه

اما به گزارش فوربز، پروازهای ایران به روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین تقریباً هفته‌ای دو بار انجام می‌شود و این هواپیماها در تأسیسات نظامی واقع در فرودگاه‌های روسیه مشاهده شده‌اند.

این هواپیماها متعلق به شرکت‌های مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران است که بر فعالیت‌های برون‌مرزی ایران از طریق نیروی قدس سپاه نظارت دارد.

ایالات متحده ناوگان هوایی غیرنظامی ایران را به‌دلیل این گونه فعالیت‌های غیرقانونی تحریم کرده است.

ایران سال‌ها قبل از حملۀ روسیه به اوکراین، از این هواپیماهای مسافربری برای کمک به تقویت رژیم بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، استفاده می‌کرد.

در این میان، ماهان‌ایر، به‌شکل ویژه‌ای، مرتب به دمشق جنگنده و سلاح می‌فرستاد. بنا بر اعلام وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، ناوگان این شرکت هواپیمایی «به‌منظور ارائۀ پشتیبانی مالی، مادی، یا فناوری به نیروی قدس سپاه یا به نمایندگی از این نیرو» مورد استفاده قرار گرفت.

رسانه‌های ایران خرداد ۱۳۹۹ مصاحبه‌ای را با امیر اسداللهی، از خلبانان ماهان‌ایر، منتشر کردند که در آن او تجربۀ خود را از حضور قاسم سلیمانی، فرمانده وقت نیروی قدس سپاه، در پروازی که هفت سال قبل از آن انجام شده بود، بازگو کرد.

اسداللهی گفت که در خرداد ۱۳۹۲ او به‌عنوان خلبان یک هواپیمای مسافربری حامل هفت تُن به‌گفتۀ او «محمولۀ ممنوعه» راهی دمشق بود.

سلیمانی هم یکی از ۲۰۰ مسافر این هواپیما بود.

دستورکار قدیمی ایران

به‌گفتۀ تحلیلگران، جمهوری اسلامی از ماهان‌ایر برای انتقال تسلیحات، تجهیزات نظامی، و جنگنجویان خارجی به مناطق مختلف درگیری در خاورمیانه به‌منظور پشتیبانی از برنامۀ توسعه‌طلبانۀ خود استفاده می‌کند.

فتحی السید، پژوهشگر مرکز مطالعات منطقه‌ای و راهبردی خاورمیانه و کارشناس امور ایران، گفت که برخی گزارش‌ها این شرکت هواپیمایی را به‌عنوان عامل اصلی ترابری سپاه و نیروی قدس توصیف می‌کنند.

به‌گفتۀ او، حمید عرب‌نژاد، فرمانده سپاه، ریاست هیأت مدیرۀ این شرکت را بر عهده دارد و حمید اصلانی، یکی دیگر از فرماندهان سپاه، نیز از مقامات بلندپایۀ این شرکت است.

السید گفت: «تخصص واحد۱۹۰ سپاه در زمینۀ قاچاق اسلحه به کشورهای دیگر مانند سودان، یمن، سوریه، و لبنان است و این یگان از همۀ ابزارهای موجود برای حمل بار از طریق زمین، دریا، و هوا از طریق ماهان‌ایر استفاده می‌کند.»

او گفت: «یک واحد مشابه به نام یگان ۱۹۸ نیز مسئولیت ادارۀ پروازهای ترابری هوایی به مناطق درگیری و جابه‌جایی عمدتاً افسران سپاه را به‌صورت کاملاً محرمانه بر عهده گرفت. این واحد دوم اغلب وظایف مربوط به محافظت و تأمین عملیات اجرا‌شده توسط یگان ۱۹۰ را انجام می‌دهد.»

چرخش تهران به شرق

ایران علاوه بر روسیه، روابط خود با چین را نیز به بهانۀ به حرکت درآوردن اقتصاد در آستانۀ ورشکستگی خود و مقاومت در برابر تحریم‌های بین‌المللی، به‌طور فزاینده‌ای گسترش داده است.

رژیم ایران دو توافقنامۀ راهبردی بلندمدت را با چین و روسیه امضا کرده است؛ توافق‌هایی که بنا به توصیف بسیاری از تحلیلگران «غیرشفاف» است.

به‌دنبال امضای «پیمان همکاری راهبردی» ۲۵ سالۀ ایران و چین در اسفند ۱۳۹۹ در تهران، بسیاری از ایرانیان، رژیم را به «ایران فروشی» متهم کردند.

پس از آن که رؤسای جمهوری دو کشور در جریان نشستی در دی‌ماه ۱۴۰۰ در مسکو دربارۀ «همکاری بلندمدت در یک چارچوب ۲۰ ساله» بحث و گفت‌وگو کردند، بسیاری رژیم را متهم کردند که مابقی ایران را به روسیه فروخته است.

یک تحلیلگر سابق نیروی دریایی ایران، که نخواست نامش فاش شود، در این‌باره گفت که از منظر پکن، «هدف از قرارداد [۲۵ ساله] این است که چین بتواند در ایران، به‌ویژه در جزایر جاسک و کیش در منطقۀ خلیج فارس، جای پایی پیدا کند.»

پکن در حال حاضر مجموعه‌ای از بندرها را در امتداد اقیانوس هند ساخته و به این ترتیب زنجیره‌ای از ایستگاه‌های سوخت‌گیری و تدارکات را از دریای چین جنوبی تا کانال سوئز ایجاد کرده است. با این قرارداد، اکنون تمرکز روی بنادر جاسک و چابهار ایران قرار خواهد گرفت.

افزون بر این، تهران در نشست امسال اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای که طی روزهای ۲۴ و ۲۵ شهریور در سمرقند، ازبکستان برگزار شد، به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای درآمد.

اما عضویت در سازمان همکاری شانگهای به‌جای آنکه مطابق تبلیغات بی‌وقفۀ حکومت به اقتصاد بحران‌زدۀ ایران کمک کند، دسترسی آزاد و یکجانبه به منابع ایران را در اختیار مسکو و پکن قرار می‌دهد.