ایجاد یک ناوگان منطقه‌ای توسط برنامۀ پهپادهای داخلی ایران

قریب به چهار دهه است که پهپادهای ساخته شده در ایران در آسمان منطقه پرواز می‌کنند. این پهپادها که در وهلۀ نخست فعالیت‌های نظارتی و شناسایی انجام می‌دادند، بعدها حملاتی را به انجام رساندند.

به‌گفتۀ کارشناسان و تحلیلگران، ایران افزون بر ساخت پهپادها برای اجرای مقاصد نظامی خود، این پهپادها و نسخه‌های ساخته‌شده از روی آنها را برای گروه‌های نیابتی خود در سراسر منطقه نیز صادر کرده است. به این ترتیب، ایران تلاش کرده است با نزدیک کردن خود به این گروه‌ها از آنها برای پیشبرد اهدافش استفاده کند.

ایران از اوایل دهۀ ۱۳۶۰، برای توسعۀ یک برنامه پهپادی که موقعیتش را به‌عنوان یک قدرت نظامی مسلط در خاورمیانه تقویت کند، تلاش کرده است.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آغاز جنگ عراق و ایران (۱۳۵۹-۱۳۶۷)، ساخت نسخه‌های ابتدایی هواپیماهای بدون سرنشین یا پهپادها را با هدف رصد و عکسبرداری از جبهه‌های جنگ آغاز کرد.

نخستین پهپاد تولید‌شده توسط ایران مهاجر-۱ نام داشت.

عملکرد پهپادهای تولید‌شده توسط سپاه آنقدر خوب نبود که فرصت لازم را برای ایجاد تغییرات اساسی در جنگ در اختیار طرف ایرانی قرار دهد، اما برنامۀ توسعۀ پهپادهای ایران ادامه داشته است.

پس از جنگ، صنایع هوافضای قدس و صنایع هواپیماسازی ایران (هسا)، که دو شرکت بزرگ وابسته به سپاه بودند، به تولید پهپادهای مهاجر ادامه دادند.

به گزارش «ایران پرایمر» که ۵۰ تن از تحلیلگران امور ایران را از جمهوری اسلامی و غرب گرد‌هم آورده است، تهران طی دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ از همکاری‌های دفاعی با چین بهره‌مند شد.

«ایران پرایمر» در تیرماه ۱۴۰۰ گزارش داد: «این موضوع که ایران شاید در این دوره تحت تأثیر طراحی‌های چینی قرار گرفته باشد، امری ممکن و بسی محتمل است.»

بنا بر این گزارش، ناوگان کنونی پهپادهای ایران «به‌طور عمده در داخل کشور تولید می‌شود»، و احتمال دارد که تعداد کمی از آنها به‌طور مخفیانه خریداری شده باشند.

تولید داخلی

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طی سال‌های دهۀ ۱۳۷۰ پهپادهای مهاجر-۲، مهاجر-۳ و مهاجر-۴ را تولید کرد. پهپاد مهاجر-۴ به دوربین‌های عکاسی در شب مجهز بود و قادر بود موشک‌های زمین به هوا را که توسط پرتو فروسرخ هدایت می‌شدند، و همچنین موشک‌های هوا به هوا را حمل کند.

تولید پهپاد مهاجر-۶ در سال ۱۳۹۷ آغاز شد. ایران ادعا می کند که برد این پهپاد ۲۰۰ کیلومتر و مدت زمان پرواز آن ۱۲ ساعت است. ایران همچنین می‌گوید که این پهپادها به آشکارسازهای الکترونوری و موشک‌های هدایت لیزری که می‌توانند اهداف را ردیابی، رهگیری، و نابود کنند، مجهز است.

سپاه به تولید دیگر مدل‌های پهپاد، از جمله پهپاد ابابیل که نخستین نسل آن در شهریور ۱۳۶۵ به بهره‌برداری رسید، ادامه داده است.

ابابیل-۳، که نسل سوم پهپادها محسوب می‌شود، در سال ۱۳۸۷ ساخته شد. این پهپاد دارای قابلیت حمل بمب‌های هوشمند است و می‌تواند در ارتفاع حدود ۴۵۷۲ متری تا مسافت ۲۵۰ کیلومتر پرواز کند.

امروز، زرادخانۀ سپاه شامل پهپادهای پیشرفته، به‌ویژه پهپاد شاهد-۱۳۶، تازه‌ترین نسخه از مجموعۀ پهپادهای شاهد است.

از نخستین مدل که شاهد-۱۲۹ نام داشت در سال ۱۳۹۱ رونمایی شد. در آن زمان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مدعی شد که این پهپادها مجهز به موشکی با برد ۱۷۰۰ کیلومتر است و می‌تواند ۸ فروند موشک هوا به زمین را حمل کند.

شاهد-۱۳۶ که یک «پهپاد انتحاری» با برد ادعایی ۲۵۰۰ کیلومتر است، از خطرناک‌ترین پهپادهای ناوگان ایران محسوب می‌شود. پهپادهای انتحاری با پرواز مستقیم به سوی هدف آن را منهدم می‌کنند و شناسایی آنها توسط رادار ساده نیست.

برهم‌زدن امنیت منطقه

قحطان الخفاجی، تحلیلگر راهبردی و استاد دانشگاه النهرین بغداد، می‌گوید که ارائه تسلیحات به گروه‌های نیابتی سپاه پاسداران در منطقه بخشی از سیاست تهران برای «برهم‌زدن امنیت منطقه» است.

بنا بر گزارشی که «مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» در اسفندماه گذشته منتشر کرد، تهران از حدود سال ۱۳۸۳ به شبه‌نظامیان وابسته به خود در منطقه پهپاد داده است و حزب‌الله نخستین گروه تحت حمایت ایران بود که آن پهپادها را دریافت کرد.

در آبان‌ماه ۱۳۸۳ یک فروند پهپاد مرصاد-۱ حزب‌الله -- که کاملاً مشابه پهپاد ابابیل-۲ ایران است -- وارد حریم هوایی یکی از کشورهای همسایه شد و پس از آن در دریای مدیترانه سقوط کرد.

پهپاد دیگری به نام قاصف-۱ که آن هم از روی پهپاد ابابیل-۲ الگوبرداری و ساخته شده در سال‌های اخیر به‌طور گسترده در حملات حوثی‌های مورد حمایت ایران به عربستان سعودی و یمن مورد استفاده قرار گرفته است.

ناظران می‌گویند حوثی‌ها -- که بنا بر گزارش‌ها پیشرفته‌ترین و متنوع‌ترین زرادخانۀ پهپادها را در بین نیروهای نیابتی ایران در اختیار دارند -- نیز از دو مدل پهپاد پیشرفته و پیچیدۀ ایرانی به نام‌های صماد-۲ و صماد-۳ استفاده کرده‌اند.

آنها روز ۴ مرداد ۱۳۹۷ از صماد-۳ برای حمله به فرودگاه ابوظبی، واقع در فاصله بیش از ۱۵۰۰ کیلومتری مناطق تحت کنترل حوثی‌ها در غرب یمن، استفاده کردند.

همچنین، ایران پهپاد «وعید» را، که مشابه پهپاد شاهد-۱۳۶ است، در اختیار حوثی‌ها قرار داد. بنا بر گزارش‌ها این پهپاد تیر ماه گذشته در حمله به نفتکش مرسر استریت در دریای عرب مورد استفاده قرار گرفت.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دست‌کم از سال ۱۳۹۸ تاکنون ده‌ها فروند پهپاد در اختیار نیروهای نیابتی عراقی خود قرار داده است و آنها از این پهپادها برای حمله به اهدافی در عراق و فراتر از آن استفاده کرده‌اند.

انکار قابل قبول

الخفاجی به المشارق گفت که اقدام سپاه پاسداران در توسعۀ مستمر فناوری پهپادی و تولید پهپادهای مشابه برای شبه‌نظامیان وابسته به خود در منطقه یک «ابزار تهدید نگران‌کننده» است.

به‌گفتۀ خفاجی، از آنجا که گروه‌های نیابتی سپاه از نسخه‌های ساخته‌شده از روی پهپادهای ایرانی در حملات خود استفاده می‌کنند، ایران می‌تواند با این ادعا که این پهپادها توسط خود آن گروه‌ها ساخته شده‌اند، از پذیرفتن بار مسئولیت مستقیم حملات انجام‌شده توسط این گروه‌ها شانه خالی کند.

وی افزود، در حالی که گروه‌های نیابتی ایران حملاتی را در منطقه انجام می‌دهند، این کشور تلاش می‌کند با لاف‌زنی دربارۀ توان تسلیحاتی خود همسایگانش را به وحشت بیندازد و از طریق ادامۀ توسعۀ فناوری پهپادی امنیت منطقه را برهم بزند.

او یادآور شد که جنگ‌افزارهای مرگبار، از جمله پهپادها، از طریق مرزهای زمینی ایران به عراق و از آنجا به کشورهای همسایه قاچاق می‌شوند.

به‌گفتۀ الخفاجی، جنگ‌افزارها و پهپادها معمولاً از طریق دریا به یمن قاچاق می‌شوند.

وی گفت که رژیم ایران می‌خواهد حضور مخرب گروه‌های شبه‌نظامی منطقه‌ای خود را تداوم بخشد و پهپادها برای رسیدن به این هدف جاه‌طلبانه مؤثر هستند.

به‌گفتۀ او، این جاه‌طلبی با تفکر رژیم ایران مبنی بر «صدور انقلاب» و پیگیری سیاست‌های توسعه‌طلبانۀ آن رژیم با هدف اعمال قدرت سلطه‌طلبانۀ خود در منطقه مرتبط است.