خدشه‌دار شدن امنیت منطقۀ ساحل در نتیجۀ فعالیت‌های فزایندۀ ایران

نواکشوت، موریتانی -- ایران در ماه‌های اخیر در آفریقا، به‌ویژه در منطقۀ ساحل واقع در غرب و شمال مرکزی آفریقا که میان صحرای بزرگ آفریقا و ساوانای سودان قرار دارد بیش از پیش فعال بوده است.

بنا بر برخی گزارش‌ها، در درگیری‌های اخیر در اتیوپی و سومالی پهپادهای ساخت ایران و سلاح‌های ایرانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این امر گمانه‌زنی‌ها پیرامون قصد ایران مبنی بر فروش تسلیحات خود به آفریقا را تقویت می‌کند.

اقدامات و دستور کار جمهوری اسلامی و هم‌پیمان آن، یعنی روسیه، در منطقۀ ساحل نیز به تازگی -- به‌ویژه پس از خروج فرانسه از مالی -- تحت نظارت فزاینده‌ای قرار گرفته است. هر دو کشور به برهم زدن ثبات و امنیت منطقه متهم شده‌اند.

ناصر بوریتا، وزیر امور خارجۀ مراکش، در یک کنفرانس مطبوعاتی در ۱۲ مهر، ایران را به تلاش برای بی‌ثبات کردن شمال و غرب آفریقا از طریق واسطه‌هایش متهم کرد.

به‌گفتۀ بوریتا، ایران از طریق تهیۀ سلاح و پهپاد برای گروه‌های جدایی‌طلب و افراطی از آنها پشتیبانی می‌کند و صلح و امنیت منطقه را تضعیف می‌کند.

مراکش که پیش‌تر همین اتهامات را مطرح کرده بود، در سال ۱۳۹۷ روابط خود با ایران را قطع کرد. مراکش، حزب‌الله لبنان که تحت حمایت جمهوری اسلامی است را هم به مسلح کردن و آموزش جبهۀ جدایی‌طلب پولیساریو متهم کرد.

به گزارش رسانه «ورلد نیوز» مراکش، ایران و جبهۀ پولیساریو هر دو این ادعاها را تکذیب کردند، اما مراکش گفت که گزارش‌های گسترده‌ای از جزئیات جلسات برگزار شده در الجزایر میان مقامات حزب‌الله و جبهۀ پولیساریو وجود دارد که این ادعاها را تأیید می‌کنند.

به گزارش رسانه «آتالیار»، این گزارش‌ها مشخص کرده‌اند که کمک‌های نظامی تهران به جبهۀ پولیساریو توسط قاسم تاج‌الدین، تاجر لبنانی مرتبط با حزب‌الله، ارائه شده است.

طی گزارشی که در همین هفته منتشر شد، شواهد ارائه‌شده نشان داده است که ایران همچنین نقشی محوری در شبکه‌ای از قاچاقچیان اسلحه ایفا می‌کند. این شبکه انتقال سلاح به چند گروه تروریستی در شاخ آفریقا را تسهیل کرده‌ است.

«سوء‌استفاده از آشفتگی»

محمد الامین الداه، تحلیلگر اهل منطقۀ ساحل، به المشارق گفت، ایران معمولا از دیپلماسی و روابط اقتصادی به‌عنوان دروازه‌ای برای پیشبرد سیاست‌های توسعه‌طلبانۀ خود استفاده می‌کند و همین رویکرد را در مالی در پیش گرفته است.

او گفت: «ایران از آشفتگی‌های موجود که نتیجۀ وضعیت بی‌ثبات امنیتی است برای فروش تسلیحات سوءاستفاده می‌کند و در پی یافتن عرصه‌های تازه‌ای برای رسیدن به اهداف دیگر، از جمله تأمین منابع انرژی و مواد خام مورد استفاده در مصارف صنعتی نظیر طلا و اورانیوم است.»

الداه گفت، ایران چندین سال است که از طریق حضور نهادهای فرهنگی و مرتبط با سلامت مانند هلال احمر ایران، دانشگاه بین‌المللی المصطفی، و مرکز فرهنگی ایران در مالی حضور داشته است.

او می‌گوید: «این مؤسسه‌ها همیشه به‌عنوان سرپوشی برای فعالیت‌های پنهانکارانه‌ای که در خدمت پیشبرد دستور کار ایران قرار دارند، عمل کرده‌اند.»

دانشگاه بین‌المللی المصطفی، که در سراسر جهان شعبه‌هایی دارد، به‌دلیل تسهیل در جمع‌آوری اطلاعات و تلاش برای استخدام نیرو توسط نیروی قدس سپاه پاسداران تحت تحریم‌های آمریکا است.

وزارت خزانه‌داری ایالات متحده روز ۱۸ آذر ۱۳۹۹ در زمان اعلام تحریم‌های خود گفت که نیروی قدس سپاه پاسداران از این دانشگاه به‌عنوان بستری برای استخدام شبه‌نظامیان خارجی تحت رهبری خود، که به نیابت از رژیم سوریه می‌جنگند، استفاده کرده است.

به‌گفتۀ الداه، این دانشگاه در پشتیبانی از شماری از گروه‌های جدایی‌طلب مسلح در بورکینافاسو و آفریقای مرکزی نیز نقش دارد.

او گفت، در بحبوحۀ تنش‌های اخیر، ایران فعالیت خود را در مالی تشدید کرده است تا ظاهراً خلأ نشأت‌گرفته از خروج فرانسه را پر کند و از مسیر تازه‌ای که حکومت نظامی مستقر در پیش گرفته است، بهره‌برداری کند.

شیوه‌های اعمال نفوذ

ژروم پینیه، رئیس و یکی از بنیانگذاران «شبکه‌ای برای تأمل راهبردی در زمینۀ امنیت منطقۀ ساحل»، گفت: «ایران با سوءاستفاده از موقعیت کنونی‌ خود برای ایجاد راهبردهای تازه به‌منظور اعمال نفوذ و به‌وجود آوردن جای پایی در مالی و به طور گسترده‌تر در منطقۀ ساحل تلاش می‌کند.»

او گفت: «مداخلۀ ایران ثابت می‌کند که هم‌اکنون با ظهور عوامل تازه در منطقه اقدامات متعددی انجام می‌شود.»

پینیه با اشاره به اینکه دستور کار تهران در بیانیه‌هایش آشکار است، گفت که تلاش ایران برای پیروزی بر مالی و تبدیل آن به یک هم‌پیمان راهبردی نباید مورد غفلت قرار گیرد.

سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجۀ ایران به مالی، در اوایل شهریور نشان‌دهندۀ تمایل ایران برای توسعۀ روابط نزدیکتر با این کشور آفریقایی است.

تهران نیز -- مانند مسکو -- در تلاش است با مالی همکاری کند تا ضمن جلوگیری از پیشروی گروه‌های شورشی، از لغزش دولت مالی به هرج و مرجی که نتیجۀ درگیری‌های داخلی و تهدیدهای خارجی است نیز جلوگیری کند.

در ازای این اقدام، باماکو نیز به تهران اجازه می‌دهد تا از منابع فراوان اورانیوم و طلای آن کشور استفاده کند.

«جغرافیای وسیع مقاومت»

بر اساس گزارش موسسۀ خاورمیانه، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، در دیدار با رهبران آفریقا تاکید کرده که تقویت روابط با آفریقا از اولویت‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی است.

رئیسی تلاش کرده است که ایران را «به‌عنوان یک دوست راستین و شریک واقعی در کمک به [آفریقا] برای دستیابی به رفاه، توسعه، استقلال، و پیشرفت به تصویر بکشد.»

همچنین، او تلاش کرده است تا آن را به بخشی از «جغرافیای وسیع مقاومت» جمهوری اسلامی به‌منظور ایجاد روابط با قدرت‌های شرقی و نیز قدرت‌های جنوبی جهان تبدیل کند.

مؤسسۀ خاورمیانه در گزارش سال ۱۴۰۰ گفت: «اگرچه مقامات ایرانی همچنان به احیای طرح جامع اقدام مشترک (برجام) علاقه‌مند هستند، رئیسی نمایندۀ گفتمان مقاومتی است که باور دارد ایران باید به‌جای تلاش برای لغو تحریم‌ها از طریق مذاکرات سیاسی، بر خنثی کردن تحریم‌ها تمرکز کند.»

در این گزارش آمده است: «نقطۀ تمرکز این جهان‌بینی، گسترش روابط با کشورهای غیرغربی است و آفریقا نقش اصلی را در این تلاش ایفا می‌کند.»