آیا شورش در زندان‌های ایران نشانه تجدید ناآرامی‌های عمومی است؟

تحلیلگران سیاسی گفتند اعتراضات اخیر در چند زندان ایران مقام‌های این کشور را به تقلا برای سرکوب یک طغیان اجتماعی بالقوه و گسترده‌تر در بحبوحه تلاش برای مهار گسترش کروناویروس جدید (کووید ۱۹) واداشته است.

قوه قضاییه ایران در ماه مارس شروع به اعطای مرخصی به زندانیان کرد و در حال حاضر، ۱۰۰٫۰۰۰ زندانی که حدود ۴۰ درصد جمعیت زندانیان کشور را تشکیل می‌دهند در مرخصی موقت به سر می‌برند.

تهران ماه گذشته اعلام کرد ۱۰٫۰۰۰ زندانی به موجب عفو نوروزی آزاد خواهند شد.

غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه، در آن زمان بدون اشاره صریح به پاندمی ویروس کرونا گفت هدف از این کار «کاهش تعداد زندانیان با توجه به شرایط حساس کشور» است.

اما وزارت بهداشت ایران تا روز سه‌شنبه (۲۱ آوریل) تعداد ۸۳٫۵۰۵ مورد ابتلا به کووید ۱۹ و ۵٫۲۹۷ مورد مرگ بر اثر ابتلا به این ویروس گزارش کرده است.

رئیس‌جمهور حسن روحانی روز یکشنبه اعلام کرد ایران مرخصی زندانیان را یک ماه دیگر یعنی تا ۲۰ مه تمدید خواهد کرد.

سرکوب و «فشار بیش از حد»

فعالان حقوق بشر و خانواده‌های زندانیان گفتند صدها «زندانی عقیدتی» فاقد جرایم خشونت‌آمیز که در بازداشت به سر می‌برند مورد سرکوب و «فشار بیش از حد» قرار گرفته‌اند.

سازمان عفو بین‌الملل روز ۹ آوریل گزارش کرد نیروهای امنیتی از مهمات جنگی و گاز اشک‌آور برای سرکوب معترضان چند زندان استفاده کرده‌اند که منجر به کشته شدن حداقل ۳۵ زندانی و زخمی شدن صدها تن دیگر شده است.

یک زندانی تا سرحد مرگ کتک خورده و یک تن دیگر به دار آویخته شده است.

در جریان اولین اعتراض در زندان پارسیلون خرم‌آباد در روز ۱۹ مارس، ۲۳ زندانی فرار کردند و یک زندانی به ضرب گلوله نگهبانان کشته شد.

بی‌بی‌سی گزارش کرد که هیچ یک از فراریان مرتکب جرایم «خطرناک» نشده بودند.

یک روز بعد، خبر اعتراض در زندان الیگودرز و به دنبال آن اعتراضات در زندان‌های تبریز و سقز منتشر شد.

اعتراضات به زندان عادل‌آباد شیراز، ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ (زندان فشافویه)، زندان مرکزی ارومیه، زندان الوند در استان همدان و زندان‌های سپیدار و شیبان در اهواز مرکز استان خوزستان نیز کشیده شد.

مداخله نیروهای سپاه پاسداران و بسیج

رئیس پلیس خوزستان گفت در اعتراضات زندان‌های سپیدار و شیبان در روز ۳۰ مارس، پس از اینکه زندانیان سطل‌های زباله را به آتش کشیدند سپاه پاسداران و نیروی مقاومت بسیج دست به سرکوب معترضان زدند.

سازمان عفو بین‌الملل گزارش کرد «در ویدیوهای متعددی که از بیرون هر دو زندان تهیه و در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده، برخاستن دود از ساختمان‌ها دیده می‌شود و صدای شلیک گلوله و فریاد عده‌ای به گوش می‌رسد».

گفته می‌شود اعتراضات زندان سپیدار پس از بدعهدی مقام‌ها شروع شد چرا که پیشتر قول داده بودند در اجرای تدابیر پیشگیرانه برای جلوگیری از گسترش کووید ۱۹، زندانیان را آزاد کنند.

به گفته خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران، حدود ۸۰ زندانی در جریان اعتراضات زندان سقز در تاریخ ۲۷ مارس توانستند فرار کنند.

به گزارش رسانه‌های محلی، تعداد زیادی از نیروهای سپاه پس از آن برای جستجوی فراریان به سراسر شهر و نواحی اطراف اعزام شدند.

«فرصتی برای طغیان اجتماعی»

تحلیلگران گفتند مقام‌های مسئول از همکاری مورد ادعا بین زندانیان و کارکنان زندان سقز به عنوان توجیهی برای سرکوب خشونت‌آمیز زندانیان سراسر کشور استفاده کرده‌اند.

علی زنجانی، فعال سیاسی و زندانی سیاسی سابق، به المشارق گفت: « این شورش‌ها... نگرانی‌های جدی‌ای بین مقام‌های امنیتی برانگیخت».

او گفت نگرانی این است که «فرار تعدادی زندانی از بعضی از زندان‌ها می‌توانست منجر به تحریک زندانیان دیگر و تبدیل به بهانه‌ای برای یک طغیان اجتماعی شود».

وی افزود در عین حال، این فرارها «می‌توانست ترس از سازمان‌های امنیتی را در جامعه از بین ببرد و فرصتی برای طغیان‌های اجتماعی فراهم کند».

او گفت: «سرکوب خونین این شورش‌ها... برای جلوگیری از چنین تبعاتی صورت گرفت».

زنجانی خاطرنشان کرد نیروهای وابسته به سپاه در تمام این حوادث دخالت داشته‌اند.

رضا تقی‌پوریان، تحلیلگر سیاسی ساکن ایران، گفت این احتمال که کارکنان زندان به فرار زندانیان کمک کرده‌اند موجب خشم رژیم شده است «چون نشان می‌دهد حتی در بدنه دستگاه سرکوب هم کسانی هستند که تردید دارند».

او به المشارق گفت آنها نگرانند که این روند «گسترش پیدا کند و مشکل‌ساز شود».

وی افزود همکاری مورد ادعا بین کارکنان زندان و زندانیان نیز نشان می‌دهد «که در این برهه بی‌ثباتی و ناآرامی، سیستم اداری و مدیریتی دستگاه سرکوب عملکرد خود را از دست می‌دهد».

تقی‌پوریان گفت همین امر ممکن است دلیل مداخله نیروهای بیرون سیستم مدیریتی در کنترل اوضاع باشد.

او اظهار داشت: «نگرانی سرویس‌های امنیتی این است که اگر مقیاس آشوب‌ها بیشتر شود، به هیچ وجه امکان کنترل اوضاع وجود نخواهد داشت».

بحران ویروس کرونا «بهانه‌ای برای بی‌ثباتی»

تقی‌پوریان گفت: «گسترش ویروس کرونا در ایران، که به نظر مردم ناشی از بی‌کفایتی دولت بوده، ممکن است به بهانه‌ای برای بی‌ثباتی تبدیل شود».

او گفت: «حتی قبل از شیوع ویروس کرونا، شرایط اقتصادی ایران بسیار شکننده بود».

وی خاطرنشان کرد میلیون‌ها نفر بیکار بودند و ده‌ها میلیون نفر با حداقل دستمزد گذران زندگی می‌کردند. «خشم و نارضایتی عمومی روزبه‌روز بیشتر می‌شد.»

تقی‌پوریان گفت: «با گسترش ویروس کرونا خیلی از شغل‌های غیردائمی و کم‌درآمد از بین رفت و میلیون‌ها نفر به آمار بیکاران افزوده شدند».

وی افزود: «بر خلاف کشورهای دیگر که دولت‌ها سعی در حمایت از بیکاران و کسب و کارهای کوچک دارند، اوضاع در ایران به گونه‌ای است که یک وام حدودا ۶۰ دلاری به متقاضیان پرداخت می‌شود و وام‌گیرندگان در نهایت باید آن را پس بدهند».

تقی‌پوریان گفت: «می‌شود حدس زد اگر وضع موجود ادامه پیدا کند چه نارضایتی گسترده‌ای به وجود می‌آید. به نظر من، شورش در زندان‌ها می‌تواند شروع طغیان‌های اجتماعی بزرگی باشد.»