پیچیدگی فرآیند بازگشت آوارگان عراقی به‌دلیل حضور گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران

دولت عراق سخت در تلاش بوده است تا برای افرادی که توسط «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) آواره شده‌اند امکان بازگشت به شهرها و روستاهایشان را فراهم کند، گرچه هنوز چالش‌هایی وجود دارد.

در شرایطی که بغداد قصد دارد ۱/۲ میلیارد آوارهٔ داخلی را به خانه‌هایشان برگرداند، بسیاری از این افراد به‌دلیل تداوم فعالیت‌های گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به ایران در مناطقشان هنوز قادر به بازگشت نیستند.

ساکنان پیشین شهر جرف صخر در جنوب بغداد واقع در استان بابل هنوز با موانع بزرگی در مسیر بازگشت به وطنشان مواجهند.

بیش از ۱٫۳۰۰ خانواده از شهر جرف صخر در اردوگاه بزیبز در شهر عامریه استان انبار زندگی می‌کنند، که خانوادهٔ احمد الجبوری نیز در میان آنهاست.

الجبوری، که حدود هشت سال از عمرش را دور از شهر کوچکش در حومهٔ جرف صخر سپری کرده است، به المشارق گفت مشتاقانه منتظر است تا به خانه برگردد و زمینش را پس بگیرد و کار روی آن را ادامه بدهد.

او گفت: «بحران ما خیلی به درازا کشیده اما امیدواریم به‌زودی تمام شود».

وی افزود: «ما می‌خواهیم مسئولین توجه جدی به رنج‌های ما داشته باشند. اردوگاه، جایگزین خانهٔ ما نیست و نمی‌توانیم تا ابد در اردوگاه بمانیم.»

گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران در روستاهای شمال مقدادیه و عظیم در استان دیاله؛ شهرهای عزیز بلد و عوجه و یثرب در استان صلاح‌الدین؛ منطقهٔ ثرثار و مجتمع فسفات در شهر قائم استان انبار؛ و روستاهای نزدیک شهرهای سنجار، تلعفر و ربیعه در استان نینوا نیز حضور دارند.

در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶، نیروهای عراقی توانستند این مناطق را از دست داعش آزاد کنند، اما گروه‌های شبه‌نظامی هوادار ایران مانند کتائب حزب‌الله، حرکت‌النجباء و عصائب اهل‌الحق از آن زمان به‌دنبال تثبیت سلطهٔ خود بوده‌اند.

این گروه‌های مسلح اکنون به این بهانه که این مناطق از بقایای جنگ پاکسازی نشده و شبه‌نظامیان برای حفظ امنیت و جلوگیری از بازگشت عناصر افراط‌گرا در آنجا حضور دارند، از ورود افراد به این مناطق جلوگیری می‌کنند.

نگرانی‌های امنیتی

مقام‌های عراقی اخیراً قول دادند که بحران آوارگی را از طریق یک طرح دولتی برای بستن کلیهٔ اردوگاه‌های باقیمانده و انجام تدابیر دیگر حل کنند.

ایوان فائق جابرو، وزیر مهاجرت عراق، هشتم آذرماه در بیانیه‌ای بر لزوم تأمین امنیت بازگشت خانواده‌های آواره به جرف صخر تأکید کرد.

کمیتهٔ مهاجرت مجلس عراق با انتشار بیانیه‌ای در سی‌ام آبان‌ماه گفت از تلاش‌های دولت برای بازگشت آوارگان داخلی به وطن حمایت می‌کند.

این کمیته گفت وزارت مهاجرت به تسهیل بازگشت داوطلبانهٔ آوارگان داخلی و همچنین ادغام تعدادی از اردوگاه‌هایی که فقط شمار کمی از ساکنان در آنها مانده‌اند ادامه خواهد داد تا ارائهٔ خدمات و حمایت‌ها راحت‌تر شود.

برنامه‌هایی برای اطمینان از بازگشت یا اعادهٔ کلیهٔ آوارگان داخلی پس از تأیید عدم دخالت آنها در هر گونه فعالیت مشکوک یا مرتبط با تروریسم وجود دارد، همان‌طور که در مورد عراقی‌های اردوگاه الهول در استان حسکه سوریه انجام شده است.

طبق گزارش‌ها، مقام‌های عراقی فهرست‌هایی از اسامی ساکنان منطقهٔ جرف صخر و شهرهای دیگر تهیه کرده‌اند تا بتوانند پیش از صدور اجازهٔ بازگشت این افراد، بررسی‌های امنیتی لازم را انجام دهند.

به‌نظر بعضی از افراد، بسیاری از این شهرها به پایگاه گروه‌های شبه‌نظامی تبدیل شده و در نتیجه، موضوع بازگشت آوارگان بسیار پیچیده و تا حدودی غیرقابل حل شده است.

پایگاه گروه‌های شبه‌نظامی

عبدالقادر النائل، پژوهشگر مسائل سیاسی، به المشارق گفت در جرف صخر و شهرهای دیگر به «پایگاه مستحکم گروه‌های شبه‌نظامی» تبدیل شده است.

او گفت اینکه گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران در منطقهٔ جرف صخر پایگاه‌های نظامی برپا کرده‌اند یک راز آشکار است.

او گفت: «انواع سلاح، موشک و پهپاد زیر نظر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کارخانه‌های جرف صخر تولید می‌شود و خانه‌ها به مراکز آموزش عناصر شبه‌نظامی تبدیل شده است».

این اتهام علیه گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به ایران وجود دارد که شهرهای تحت کنترل خود را به مقر نظامی و انبار مهمات و زندان تبدیل کرده‌اند و آنها را تحت کنترل شدید خود نگه می‌دارند.

از سوی دیگر، گزارش‌ها حاکی از آن است که تعدادی گور دسته‌جمعی نیز در این شهرها وجود دارد که غیرنظامیان در آن دفن شده‌اند. کسانی که در زندان‌ها اعدام شده یا در میدان‌های جنگ علیه داعش به‌دست عناصر شبه‌نظامیان کشته شده‌اند در این گورها دفن شده‌اند.

در نتیجه، بعضی از افراد می‌گویند گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران از ترس افشای هویت خود و بازخواست در مورد جنایاتی که مرتکب شده‌اند، عامدانه فرآیند بازگشت ساکنان پیشین این مناطق را دشوار کرده‌اند.