همکاری نظامی ناشفاف ایران و روسیه

در شرایطی که ایران به روسیه پهپاد می‌دهد تا در جنگش علیه اوکراین استفاده کند، تحلیل‌گران می‌گویند در این برهۀ حساس که رهبران جمهوری اسلامی در آن قرار دارند، این‌گونه همکاری‌های نظامی شدیدا به‌نفع حکومت تهران است.

پس از آن که موج حملات اخیر زندگی ساکنان کی‌یف و دیگر شهرهای اوکراین را تحت تأثیر قرار داد، ایالات متحده استفادۀ روسیه از پهپادهای ایرانی را «وحشتناک» خوانده و محکوم کرده است.

اوکراین گفته است که در حال حاضر ۴۰۰ فروند از مجموع دو هزار فروند پهپاد ایرانی که مسکو سفارش داده، علیه غیرنظامیان اوکراین به‌کار گرفته شده است. هرچند تهران این اتهامات را رد کرده است.

با این حال، در این عکس که روز ۶ آبان‌ در وب‌سایت ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، هم‌رسانی شد، او در کنار لاشۀ یک فروند پهپاد شاهد-۱۳۶ ساخت ایران دیده می‌شود.

ایران و روسیه هر دو در گذشته امپراتوری‌های قدرتمندی بودند که سده‌ها برای تسلط یافتن بر منطقۀ دریای کاسپین با یکدیگر رقابت می‌کردند. مدت‌هاست که این دو روابط بسیار ظریف و حساسی را برقرار کرده‌اند که ویژگی بارز آن رقابت و همکاری است.

در حال حاضر داشتن روسیه به‌عنوان یک هم‌پیمان نزدیک برای رهبران جمهوری اسلامی از همیشه بااهمیت‌تر است؛ چرا که آنها می‌توانند مطمئن باشند که مسکو موارد نقض حقوق بشر و تخلفات اقتصادی ایران را هم در داخل کشور و هم در منطقه نادیده می‌گیرد.

اما استفادۀ روسیه از پهپادهای ساخت ایران علیه اوکراین، نقطه عطفی در این همکاری خواهد بود.

روز ۲۶ مهر، نیویورک تایمز گزارش داد که ایران افزون بر ارسال پهپاد به روسیه، مربیانی را نیز برای کمک به روس‌ها جهت برطرف کردن مشکلات ناوگان پهپادهایی که از تهران خریداری کرده‌اند، به مناطق اشغالی اوکراین اعزام کرده است.

به‌گفتۀ این روزنامه، مربیان ایرانی که از اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند در یک پایگاه نظامی روسیه واقع در کریمه فعالیت دارند. روسیه کریمه را به‌صورت غیرقانونی به خاک خود ضمیمه کرده است و بسیاری از این پهپادها پس از تحویل توسط ایران در آنجا مستقر شده‌اند.

قراردادهای نظامی

اریک بروور، مدیر «برنامۀ امنیت مواد هسته‌ای طرح تهدید هسته‌ای» مستقر در واشنگتن، در این‌باره گفت: «ایران ممکن است استفاده از پهپادهایش علیه اوکراین -- کشوری که مورد پشتیبانی ایالات متحده و ناتو است -- را به‌عنوان راهی برای حمله به غرب در حیاط خلوت خودش تلقی کند.»

«ممکن است از نگاه ایران ویرانی‌هایی که پهپادهایش در اوکراین به بار می‌آورند به‌عنوان یک یادآوری و هشدار به ایالات متحده، اسرائیل، و کشورهای حاشیه خلیج فارس در رابطه با اقداماتی که ایران قادر است در صورت حمله انجام دهد، محسوب شود.»

پیر گراسر، پژوهشگر دانشگاه سوربن، می‌گوید، چنین پهپادهایی «باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های روسیه می‌شوند؛ چرا که هر پرواز آنها سبب جلوگیری از پرتاب موشک‌های کروز باارزشی می‌شوند که قیمت‌شان بین ۱/۵ تا ٢ میلیون دلار است.»

او افزود که با این حال «نقص اصلی آنها این است که فقط می‌توانند اهداف ثابت را هدف قرار دهند.»

جان کربی، سخنگوی امنیت ملی کاخ سفید، گفت، او نمی‌تواند گزارش‌هایی مبنی بر این که تهران می‌تواند به روسیه موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد نیز بفرستد را تأیید کند، اما نسبت به این که ایران موشک‌های زمین‌به‌زمین به روسیه بدهد، به‌طور «بالقوه نگران» است.

واشنگتن‌پست در ۲۵ مهرماه گزارش داد که ایران اواسط شهریور تعدادی از مقامات خود را به روسیه فرستاده است تا آنها شرایط مربوط به ارسال سلاح‌های بیشتر را نهایی کنند. بنا بر گزارش‌ها، این سلاح‌ها دو نوع موشک زمین‌به‌زمین ساخت ایران را شامل می‌شوند.

این روزنامه نوشت: «یک ارزیابی اطلاعاتی که در روزهای اخیر در اختیار مقامات اوکراینی و آمریکایی قرار داده شده است ادعا می‌کند که صنایع تسلیحاتی ایران در حال آماده‌سازی نخستین محمولۀ موشک‌های فاتح-۱۱۰ و ذوالفقار است.»

کالین کلارک، مدیر پژوهشگر مرکز سوفان، که یک سازمان مشاور امنیتی خصوصی است، گفت، تا پیش از حملۀ روسیه به اوکراین، مسکو می‌خواست با تلاش‌های بین‌المللی به‌منظور احیای توافق هسته‌ای ۱۳۹۴ و متقاعد کردن تهران برای بازگشت به این توافق به‌عنوان «همکار ظاهر شود.»

وی گفت که مسکو قرارداد فروش سامانۀ پدافند هوایی اس-۳۰۰ خود را با تحویل دادن این سامانه به ایران در سال ۱۳۹۵ تکمیل کرده است. «اما از آن زمان تاکنون هیچ تانک، هواپیمای جنگی، کشتی، یا دیگر سامانه‌های اصلی رزمی جدید توسط مسکو به تهران فروخته نشده است.»

ارتش ایران «در وضعیتی اسفناک»

این همکاری می‌تواند مزیت‌ها و معایبی داشته باشد؛ گزارش‌ها در شهریور ماه حاکی از آن بود که ایران به خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ روسی تمایل دارد که با توجه به وضعیت نابسامان نیروی هوایی خود، اقدامی منطقی محسوب می‌شود.

پیر رازوکس، مدیر آکادمیک بنیاد مطالعات راهبردی مدیترانه، به خبرگزاری فرانسه گفت: «ارتش ایران در وضعیت اسفناکی قرار دارد.»

او گفت، بخشی از این سخت‌افزار نیم قرن قدمت دارد و در جنگ ایران و عراق هم استفاده شده است. او افزود که ارتش مجبور به مدرنیزه شدن بود، اما با اعمال تحریم‌ها محدود شد و این به معنی آن است که «مبادلۀ کالا کاهش یافت.»

عبدالنبی بکار، پژوهشگر سیاسی، به المشارق گفت که وضعیت رو به وخامت اقتصاد و ناوگان ترابری ایران «نه تنها به‌دلیل اعمال تحریم‌ها، بلکه به‌دلیل منحرف شدن هزینه‌کرد بودجۀ عمومی توسط سپاه پاسداران ایران به سمت نیروهای نیابتی منطقه‌ای آن» به‌وجود آمده است.

به‌گفتۀ تحلیلگران، حتی اگر ایران سامانه‌های پدافند هوایی ارتقا یافته را از روسیه خریداری کند، باز هم نیروهای ایرانی قادر به استفادۀ درست از آنها نیستند.

بر اساس تحلیلی که در اردیبهشت‌ ١٣٩٩ در وبلاگ «رند» منتشر شد: «بسیاری از کشورها این مسئله را به‌طور کامل درک نمی‌کنند که پدافند هوایی مؤثر به یک سامانۀ شبکه‌بندی‌شده، و نه تنها یک جزء سامانۀ موشکی، نیاز دارد.»