لبریز شدن کاسه صبر به دلیل ممانعت ایران از پاسخگویی در مورد سرنگونی هواپیمای اوکراینی

دو سال پس از سرنگونی یک فروند هواپیمای مسافربری اوکراینی توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، رژیم جمهوری اسلامی نه کسی را پاسخگو کرده و نه به خانواده قربانیان غرامت داده است.

دادگاهی در کانادا در تصمیمی که روز دوشنبه (۱۳ دی) علنی شد، به پرداخت بیش از ۸۰ میلیون دلار غرامت به خانواده شش تن از قربانیان سرنگونی پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی بین‌المللی اوکراین رای داد. این هواپیمای اوکراینی روز ۱۸ دی ۱۳۹۸ هدف حمله دو فروند موشک زمین به هوای سپاه پاسداران قرار گرفت و سرنگون شد که در نتیجه همه ۱۷۶ سرنشین آن کشته شدند.

قربانیان این سانحه شامل ۸۲ ایرانی، بیش از ۵۰ ایرانی-کانادایی، ۱۱ اوکراینی، و چندین شهروند سوئدی، بریتانیایی، افغان، و آلمان بودند.

ادوارد بلوبابا، قاضی دادگاه عالی انتاریو، پیشتر در اردیبهشت حکم داده بود که حمله به این هواپیمای غیرنظامی یک اقدام عامدانه تروریستی بود. صدور این حکم راه را برای خانواده های داغدار به منظور مطالبه غرامت هموار کرد.

بنا بر حکم او، غرامتی معادل ۱۰۷ میلیون دلار کانادا (۸۳ میلیون دلار آمریکا)، به علاوه بهره آن به شاکیان تعلق می گیرد.

چگونگی دریافت این پول از ایران مشخص نشده است، اما بلوبابا گفت، از این بابت که «به اجرا گذاشتن سطحی از اعمال این حکم ممکن است امکانپذیر باشد و شاید نوعی بازدارندگی به دست آمده باشد، رضایت دارد.»

وکیل شاکیان روز دوشنبه گفت که تیم او در پی توقیف اموال ایران در کانادا و خارج از آن کشور است.

وی افزود که ایران در دیگر کشورها دارای نفتکش است و تیم او تلاش خواهد کرد هر چه را که می تواند توقیف کند تا طلب این خانواده ها پرداخت شود.

لبریز شدن کاسه صبر جهانی در برابر ایران

اوکراین، کانادا، سوئد و بریتانیا روز ۲۵ آذر با انتشار بیانیه ای اعلام کردند که به تهران گفته اند تا روز ۱۵ دی برای پاسخ دادن به درخواست‌های غرامت فرصت دارد.

اما ایران تا روز ۱۶ دی به این ضرب الاجل واکنشی نشان نداد.

این چهار کشور که یک گروه هماهنگی را برای پاسخگویی به حکومت تهران تشکیل داده اند، افزودند که ناکامی ایران در رعایت این ضرب الاجل به این معناست که آنها «باید به طور جدی اقدامات دیگری را برای حل این مسئله در چارچوب حقوق بین المللی بررسی کنند.»

در این بیانیه همچنین آمده است: «کاسه صبر این گروه هماهنگی در آستانه لبریز شدن است.»

این هواپیمای اوکراینی تنها چند ساعت پس از حمله موشکی تهران علیه نیروهای آمریکایی مستقر در عراق سرنگون شد. آن حمله موشکی به تلافی کشته شدن سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، انجام شد.

علیرغم وجود شواهد ویدئویی و در حالی که قرائن نشان دهنده اصابت موشک زمین به هوا به آن هواپیما بودند، تهران برای مدت چند روز، سقوط هواپیمای پرواز ۷۵۲ بر اثر موشک را انکار می کرد.

حسن روحانی، رئیس جمهوری وقت ایران، سرانجام روز ۲۱ دی ۱۳۹۸ اعتراف کرد که سپاه این هواپیما را سرنگون کرده است.

سازمان هواپیمایی کشوری ایران در یک گزارش نهایی که اسفند ۱۳۹۹ منتشر شد، چنین نتیجه گیری کرد که یک اپراتور، پرواز ۷۵۲ را «به اشتباه شناسایی» کرده و بدون مجوز یک فرمانده موشک ها را شلیک کرده است.

اما یک گزارش رسمی کانادا خرداد ماه گذشته مقامات غیرنظامی و نظامی ایران را «مسئول کامل» این فاجعه تشخیص داد. این در حالی است که این گزارش هیچ گونه شواهدی مبنی بر این که مقامات ایران «دستور سرنگونی را صادر کرده و این اقدامی از پیش طراحی شده باشد» پیدا نکرده است.

بر اساس این تحقیقات، یک اپراتور واحد پدافند هوایی «احتمالاً به تنهایی اقدام» به پرتاب موشک ها کرده است. این گزارش با این حال، به «بی کفایتی، بی مبالاتی، و بی توجهی گستاخانه» مقامات ایران «نسبت به جان انسان ها» اشاره کرده است.

خدمه موشک پدافند هوایی ایران در حالت آماده باش بودند، اما بنا بر این گزارش، مقامات در آن زمان حریم هوایی را نبستند و به خطوط هوایی اطلاع ندادند. این گزارش همچنین به عدم دسترسی به شواهد و مدارک، محل سقوط، و شاهدان اذعان کرده است.

انجمن خانواده های جان‌باختگان پرواز پی‌اس۷۵۲ در گزارش خود در آبان ماه اعلام کرد که مقامات بلندپایه ایرانی مسئول این فاجعه بودند.

در این گزارش آمده است: «دولت ایران در بالاترین سطوح آماده باش نظامی، با نبستن عامدانه حریم هوایی به روی پروازهای غیرنظامی، از هواپیماهای مسافربری به عنوان سپر انسانی در برابر حملات احتمالی آمریکا استفاده کرد.»

این انجمن قرار است روز شنبه در تورنتو مراسمی عمومی را به یاد قربانیان و گرامیداشت دومین سالگرد سرنگونی این هواپیما برگزار کند.

این سازمان طی روزهای ۱۱ تا ۱۸ دی یک کارزار شبکه های اجتماعی را راه‌اندازی کرده است که دنبال‌کنندگان را به روشن کردن شمع و استفاده از #من_هم_شمعی_روشن_خواهم_کرد (#IWillLightACandleToo) تشویق می کند.

محافظت از مقامات عالی رتبه

طی دو سال پس از این حادثه، ایران برای محافظت از مقامات عالیرتبه خود و جلوگیری از تحقیقات تلاش کرده است.

رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی در آن زمان به نقل از خبرگزاری اینترنتی میزان، خبرگزاری قوه قضائیه ایران، گزارش داد که دادگاه نظامی ایران روز ۳۰ آبان در تهران جلسه دادرسی سرنگونی این هواپیما را برگزار کرد.

بر اساس این گزارش، ده تن از پرسنل نظامی در رده های مختلف و همچنین خانواده های قربانیان و وکلای طرفین در این جلسه حضور داشتند.

این جلسه نخستین جلسه پس از وقوع این فاجعه بود.

جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا، خرداد ماه گذشته پس از انتشار گزارش رسمی کانادا گفت که مقامات ارشد ایران تصمیماتی گرفتند که به این فاجعه منجر شد و جهان نباید به آنها اجازه دهد که بدون مجازات پنهان شوند و عده ای افراد پایین را به عنوان شترقربانی و گوشت دم توپ مسئول این فاجعه معرفی کنند.

تهران اطلاعات کمی را درباره ۱۰ نفری که به دلیل نقششان در این حادثه متهم هستند، ارائه کرده است.

خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران در دی ماه ۱۳۹۸ گزارش داد که علی خامنه‌ای، که در ظاهر فرمانده کل نیروهای مسلح است، تا سه روز پس از این رویداد از واقعیت امر مطلع نشده بود.

مقامات ایرانی همچنین اجازه دادند که محل سقوط این هواپیما طی روزهای بعد از این فاجعه با استفاده از بولدوزر تسطیح شود.

یک تحلیلگر بازنشسته نیروی دریایی ایران که سال گذشته نخواست نامش فاش شود، سال گذشته در این رابطه گفت: «روش رسیدگی به این موضوع یک هدف مشخص را دنبال می کرد و آن محافظت از سپاه و دیگر مقامات در برابر انتقادات بود.»

وی گفت: «در غیر این صورت، آنها باید به سؤالات ناراحت‌کننده‌ای پاسخ می‌دادند. از جمله به این پرسش که در کجای زنجیره فرماندهی نقص به وجود آمد و آیا هیچ یک از مقامات غیرنظامی در جریان قرار گرفته است.»

آزار و اذیت

بنا بر گزارش دیدبان حقوق بشر که در اردیبهشت ماه گذشته منتشر شد، مقامات ایران همچنین به آزار و اذیت خانواده های قربانیان پرداخته اند.

در بیانیه دیدبان حقوق بشر آمده است که این سازمان در بازه زمانی مهر ۱۳۹۹ تا دی ۱۳۹۹ با ۳۱ تن از اعضای خانواده های قربانیان و کسانی که از رفتار مقامات با خانواده ها اطلاعات مستقیم داشتند، گفت‌وگو کرد.

بنا بر این بیانیه، سازمان‌های امنیتی ایران با احضار اعضای خانواده های قربانیان آنها را مورد بازداشت خودسرانه، بازجویی های همراه با اذیت و آزار، شکنجه، و بدرفتاری های دیگر قرار دادند.

این بیانیه می افزاید، مقامات جمهوری اسلامی همچنین اموال قربانیان را به بستگانشان پس نداده و در تلاشی آشکار برای محدود کردن تلاش ها جهت پاسخگویی، در مراسم خاکسپاری و یادبود جان‌باختگان نیز مداخله کردند.

مایکل پیج، قائم مقام امور خاورمیانه در دیدبان حقوق بشر، گفت: «سپاه پاسداران ایران ۱۷۶ نفر را بدون ذره ای پاسخگویی به قتل رساند و اکنون نهادهای امنیتی بی‌رحم ایران اعضای خانواده های قربانیان را مورد اذیت و آزار قرار می دهند تا هر گونه امید به اجرای عدالت را نابود کنند.»

وی گفت: «مقامات ایران به جای تلاش برای بازیافتن اعتماد مردم با انجام تحقیقات شفاف و پرداخت غرامت به خانواده ها، یک بار دیگر تلاش های پاسخگویی را سرکوب می کنند.»