تعلل ایران در رسیدگی به فاجعه هواپیمای اوکراینی همزمان با مطالبات جهانی برای پاسخگویی

با گذشت بیش از یک سال از اشتباه نیروهای مسلح ایران در سرنگونی هواپیمای اوکراینی در آسمان، تهران هنوز پنهانکاری می کند.

روز ۱۸ دی ۱۳۹۸، اپراتور سامانه موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دو موشک را به پرواز ۷۵۲ خطوط هوایی بین المللی اوکراین شلیک کرد؛ دولت ایران بعداً اعتراف کرد این حادثه یک «اشتباه فاجعه بار» بوده است.

تنها چند ساعت پس از شلیک موشک های ایران به نیروهای آمریکایی برای انتقام از کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، این هواپیما که عازم شهر کیِف در اوکراین بود، سقوط کرد.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، دو روز پیش از سالگرد این فاجعه قول داد که «شخص مسئول» حادثه و «کسانی که بی تدبیری نشان دادند» به پای میز محاکمه کشیده خواهند شد.

او گفت: «مسببان این حادثه باید در یک دادگاه عادلانه محاکمه شوند و دولت بر این موضوع اصرار دارد و قوه قضاییه هم حتماً این کار را انجام می دهد.»

در ژانویه سال گذشته، قوه قضاییه ایران گفت «چند نفر» را در ارتباط با این حادثه دستگیر کرده اما تا امروز نامی از کسی نبرده است.

یک سال بعد، مقامات قضایی گفتند که یک نفر با اتهامات مرتبط زندانی شده است و از ذکر نام فرد زندانی یا سایر جزئیات خودداری ورزیدند.

قربانیان سقوط این هواپیما ۸۲ فرد ایرانی، بیش از ۵۰ ایرانی-کانادایی، ۱۱ اوکراینی و همچنین تعدادی از شهروندان سوئد، انگلیس، افغانستان و آلمان بودند. در مجموع، ۱۷۶ تن در این حادثه جان باختند.

کیِف گفته است که مقامات ایرانی هنوز به طور کامل به پرسش های مطروحه در خصوص این حادثه پاسخ نداده اند.

مقامات کانادایی نیز خواستار پاسخگویی ایران شده‌اند و از سوی دیگر، گروهی از خانواده های ایرانی-کانادایی که عزیزانشان را در این پرواز از دست داده اند، می گویند که رژیم ایران به خانواده های داخل ایران فشار وارد می کند تا غرامت مرگ عزیزانشان را بپذیرند.

تعلل ایران

روحانی در بیانیه ای که روز ۱۷ دی منتشر شد، گفت که تهران حاضر است برای هر فردی که در این حادثه جان خود را از دست داده معادل ۱۵۰ هزار دلار غرامت پرداخت کند.

مجلس شورای اسلامی ایران لایحه پرداخت غرامت را در آذر ماه تصویب کرد، اما خانواده های قربانیان این غرامت را نپذیرفته و گفته اند که رژیم ایران باید ابتدا نام افراد مسئول حادثه را اعلام کند و آنها را به پای میز محاکمه بکشاند.

یَوگَنی یَنین، معاون وزیر امور خارجه اوکراین، نیز از ایران به خاطر عدم همکاری کامل در تحقیقات انتقاد کرده است .

آقای ینین روز ۱۷ دی ماه به رادیو فردا گفت که دریافت غرامت «تنها هدف ما» نیست. او گفت: «عدالت مهم ترین ارزش است.»‌

ینین، که مسئولیت پیگیری این حادثه را بر عهده دارد، خواستار این موضوع شد که ایران دلایل «واقعی» پشت اصابت دو موشک مرگبار به این هواپیما را اعلام کند.

او گفت که کیِف منتظر شناسایی و مجازات مقامات ایرانی «واقعی» مسئول سرنگونی هواپیماست.

در مهرماه، ینین گلایه داشت که به نظر می رسد مقامات ایرانی در اعلام گزارش حادثه تعلل ورزیده اند. او از عدم شفافیت دولت ایران در تحقیقات انتقاد کرد.

همچنین در همان موقع که تهران و کیِف مشغول مذاکره پیرامون سقوط هواپیما بودند، ینین خاطرنشان کرد: «ما مکرراً به طرف ایرانی گفته ایم که در این پرونده، هر گونه تلاش برای پرداخت حق السکوت و تبادل حقیقت با هر میزان غرامت شکست خواهد خورد.»‌

«دروغ پردازی، پنهانکاری، و گمراه کردن»

شاهین محمدی، روزنامه نگار ایرانی-آمریکایی، گفت که جمهوری اسلامی «کارزار فعالی برای دروغ پردازی، پنهانکاری و گمراه کردن دولت ها، طرف ها و خانواده ها[ی درگیر در این حادثه] به راه انداخته است.»‌

او گفت: «تازه پس از اینکه آمریکا، کانادا و کشورهای دیگر به وجود نشانه هایی از سرنگونی هواپیما اشاره کردند، ایران مسئولیت حادثه را پذیرفت.»

محمدی پیشنهاد پرداخت غرامت از سوی رژیم ایران را رد کرد.

او گفت: «با توجه به اینکه غرامت هر قربانی در حوادث مشابه بین المللی حدود یک میلیون دلار یا بیشتر بوده، [این مبلغ] ناچیز است و کافی نیست.»

با وجود فیلم ها و شواهد ضمنی که حاکی از اصابت موشک زمین به هوا به هواپیما بود، تهران تا چند روز از قبول سرنگونی پرواز ۷۵۲ با موشک سر باز زد.

روحانی بالاخره در ۲۱ دی ماه حقیقت را پذیرفت و اعلام کرد که سپاه این هواپیما را ساقط کرده است.

در ماه های متعاقب این حادثه، گزارش های متعدد رسانه های فارسی زبان حکایت از قطع ارتباط بین اپراتور سامانه موشکی و فرماندهی سپاه پاسداران داشت.

به گفته برخی منابع، پرسنل سپاه که موشک ها را شلیک کرده اند، نتوانسته اند با مقامات مافوق خود ارتباط برقرار کنند؛ چون تجهیزات ارتباطی شان نقص فنی داشته است.

یک تحلیلگر سابق نیروی دریایی ایران به شرط عدم افشای نامش گفت: «هر اتفاقی که افتاده، واضح است که اپراتورهای سامانه موشکی از آموزش های کافی برای تمایز بین هواپیمای مسافربری و موشکی که به سمتشان می آمده برخوردار نبوده اند.»

«نباید به اظهارات ایران اعتماد کرد»

در آن زمان، روحانی و دیگر مقامات ایرانی تلاش کردند تا از خطای فاجعه بار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فاصله بگیرند.

روحانی و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، اندکی پس از وقوع حادثه هر دو گفتند تا زمانی که پوشش مطبوعاتی را ندیده اند از اتفاق «بی خبر» بوده اند.

ظریف طی بیانیه ای به مناسبت سالگرد این حادثه تأکید کرد که او نیز «در بین مقاماتی [بوده] که مثل بقیه مردم در ساعات قبل از اعلام خبر [مسئولیت سپاه پاسداران در سرنگونی هواپیما] گمانه زنی‌های رسانه ای را دنبال می کرده [است].»

وی، در ادامه این حادثه را نتیجه «خطای وحشتناک یک یا چند نفر» توصیف کرد.

آقای محمدی گفت که نباید به اظهارات مقامات ایرانی در خصوص سرنگونی هواپیما اعتماد کرد.

وی خاطرنشان کرد: «ما هیچ دلیلی نداریم که حرف هایشان را باور کنیم. هنوز برای مردم ایران -- چه عموم مردم و چه روزنامه نگارانی مثل من -- واضح نیست که چرا اتفاقات به این شکل رخ داده است. چرا اصلاً موشک اول شلیک شده؟ و چرا موشک دوم شلیک شده است؟»