سایه مرگبار آلودگی شدید هوا بر شهرهای بزرگ ایران

رضا، ۵۸ ساله، در تهران پشت چراغ راهنمایی پشت فرمان خودروی خود نشسته است. او به دلیل مه دود غلیظی که در روزهای اخیر شهر را پوشانده، قادر به دیدن چراغ راهنمایی که فقط به اندازه چهار ماشین با او فاصله دارد، نیست.

رضا، که حسابدار است، می گوید در ماه‌های سرد زمستان وقتی سطح آلودگی بالاست، چشم هایش مدام می سوزد.

او گفت: «من سرفه می کنم و گاه احساس می کنم که نمی توانم نفس عمیق بکشم.»

شاخص کیفیت هوای تهران اواخر آبان ماه حدود ۱۵۶ بود، این زمانی است که هر سال آلودگی شدید بر همه شهرهای بزرگ ایران سایه می افکند.

معنای شاخص کیفیت هوای بالای ۱۵۰ این است که هوا ناسالم است. دراین شرایط همه افراد در معرض خطر با مشکل رو به رو می شوند و گروه های حساس تأثیرات جدی تری را حس می کنند.

هاله، یک آموزگار ۴۵ ساله ریاضی که به آسم مبتلاست، می گوید که متخصص ریه به او قویاً توصیه کرده که در این فصل خانه اش را ترک نکند، «اما من چاره ای ندارم؛ چون باید کار کنم.»

آلودگی شدید مشکلی برای مدت بیش از دو دهه در ایران، به ویژه در تهران پایتخت کشور، جان انسان ها را تهدید کرده است.

در شرایطی که شاخص کیفیت هوا همه ساله در فصل های پاییز و زمستان به نقاط خطرناکی می رسد، دولت هیچ تلاش پایداری برای برطرف کردن این مشکل انجام نداده است؛ مشکلی بنا بر داده های غیررسمی، سالانه جان حدود ۴۵ هزار ایرانی را می گیرد.

جمعیت بیش از حد و سوخت مازوت

تهران، پایتخت ایران، به چندین دلیل از بالاترین سطح آلودگی در میان شهرهای بزرگ رنج می برد.

تهران، پرجمعیت ترین شهر ایران، و دارای بیشترین تعداد خودور است و بازدیدکنندگان بیشتری از شهرهای دیگر، چه از لحاظ تعداد و چه از نظر دفعات بازدید، به تهران می روند؛ چرا که در تهران خدمات و امکانات رفاهی متعددی به ویژه در زمینه پزشکی وجود دارد.

همچنین از آنجا که اطراف تهران را کوه ها احاطه کرده اند و باد چندانی وزیده نمی شود، هوا در این شهر به نوعی محبوس می شود. در نتیجه کمبود شدید این جریان هوا، آلودگی نیز در شهر باقی می ماند.

این مشکل در ماه های سرد، زمانی که مصرف سوخت بی کیفیت یا گازوئیل تصفیه نشده موسوم به مازوت به بیشترین میزان خود در ایران می رسد، دو چندان می‌شود.

به دلیل کمبود جریان هوا و باد، این آلاینده های منتشر شده از سوخت بی کیفیت نیز بر فراز شهرها بی حرکت می مانند و آلودگی و مه دودی تولید می کنند که باعث کاهش دید می شود.

رژیم ادعا می کند که به دلیل تحریم ها، دولت فاقد منابع مالی و تجهیزات کافی برای تصفیه گازوئیل و جدا کردن آن از مازوت و یا وارد کردن سوخت تصفیه شده است.

این رژیم می گوید که به همین دلیل بر استفاده از مازوت تمرکز کرده است و مازوت مقادیر سطوح بالایی از آلودگی مرگبار را در همه شهرهای بزرگ ایران رقم زده است.

اما تحریم ها نتیجه فعالیت های هسته ای، رفتار مداخله جویانه، و سیاست های توسعه طلبانه رژیم در منطقه است.

اما جمهوری اسلامی به جای تغییر رفتار خود برای منفعت مردمش، وانمود می کند که همه مشکلاتش، از جمله استفاده از مازوت به عنوان سوخت، ریشه در تحریم ها دارد.

رشوه ها و ساختمان ها

آنچه که به مشکل آلودگی می افزاید، ساختمان‌های نیمه مرتفع و مرتفعی است که معضل حبس هوا در شهرها را دو چندان می کند.

بنا بر چندین رسانه داخلی، شهرداری تهران طی ۳۰ سال گذشته آشکارا با دریافت میلیون‌ها دلار رشوه، پروانه ساخت ساختمان های نیمه بلند و بلند را در مکان هایی که نباید ساخته می شدند، صادر کرده است.

این ساختمان ها اکنون با مصرف بیشتر سوخت، آلودگی بیشتری تولید می کنند و به ویژه از آنجا که ارتفاع بسیاری از آنها زیاد است، موجب حبس بیشتر هوا می شوند.

در همین حال، شهرداری طی چندین سال مجوز قطع شمار سرسام آور از درختان را صادر کرده و اجازه داده است که به جای آنها ساخت و ساز شود.

بنا بر این گزارش ها، اکثر این مجوزها پس از آن صادر شده اند که سازندگان به شهرداری رشو داده بودند.

شمار بسیار زیادی از خودروهای قدیمی با میزان آلایندگی نامطلوب همچنان در خیابان های تردد می کنند؛ چرا که بخش اعظم جامعه در آستانه ورشکستگی است و توان تهیه وسایل نقلیه جدیدتر را ندارد.

در همین حال، چندین کشور، به ویژه فرانسه (که به همراه کره جنوبی در زمینه خودروسازی حضور گسترده ای در ایران داشت)، اکنون ایران را ترک کرده و کارخانه های مونتاژ خودروهایشان را تعطیل کرده اند. این مسئله موجب تشدید مشکل خودروهای قدیمی شده است.

«دعا برای باد»

تا پنج سال پیش، دولت ایران اعلام می کرد که کیفیت هوا برای «گروه های حساس» به ویژه سالمندان، کودکان، و افراد دارای بیماری های زمینه ای، خطرناک است.

هر از گاه مدارس و ادارات نیز تعطیل می شدند، ولی در اکثر ماه های سرد سال باز می ماندند.

اما از پنج سال پیش، و با وخیم تر شدن کیفیت هوا در شهرهای بزرگ به ویژه تهران، این تعطیلی ها به دفعات بیشتر اتفاق می افتند.

دولت روز یکشنبه (۷ آذر) اعلام کرد که همه مدارس، مهدکودک ها، و ادارات برای مدت سه روز تعطیل خواهند بود. اما این تعطیلی ها، بدون برطرف کردن ریشه مشکلی که خود دولت به وجود آورده است، تنها به منزله چسب زخم بر این جراحات عمیق سرپوش می گذارند.

به نظر می رسد که دولت به جز یادداشت ها و تشکیل جلسات، از حل این معضل دست کشیده است.

عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست ایران در دولت حسن روحانی رئیس‌جمهوری پیشین، یک بار گفته بود که جز باد هیچ راهی برای رهایی از معضل آلودگی وجود ندارد، و از این رو «مردم باید دعا کنند که باد بیاید.»