جاده تپلاین عربستان سعودی: مجرایی حیاتی در دوره های جنگ و صلح

تحلیلگران می گویند که جاده «خط لوله ترانس عربی» (تپلاین) عربستان سعودی نقش مهمی در جنگ خلیج فارس داشت و از آن به عنوان یک مسیر حیاتی برای ارسال تدارکات نظامی استفاده می شد. در صورتی که این کشور پادشاهی به دفاع نیاز داشته باشد، این جاده می تواند دوباره این وظیفه را به انجام رساند.

کارگران «خط لوله ترانس عربی» (تپلاین) را پس از پایان جنگ جهانی دوم برای انتقال سریعتر و کارآمدتر نفت از خلیج فارس به اروپا از طریق مدیترانه، احداث کردند.

بنا بر گزارش روز ۶ خرداد مجله المنتس آرامکو، در گذشته این مسیر ۳۶۰۰ مایلی [۵۷۹۴ کیلومتری] به مدیترانه با کشتی از عربستان سعودی و از طریق کانال سوئز به مدت نه روز طول می کشید و سفری طولانی و پرهزینه بود.

شرکت «خط لوله ترانس عربی» در سال ۱۳۲۳ به منظور تأمین تقاضای موجود برای نفت خام تأسیس شد و ساخت خط لوله در سال ۱۳۲۷ آغاز شد.

احداث این خط لوله در سال ۱۳۲۹ به پایان رسید و پمپاژ آن آغاز شد.

این خط لوله که طول آن بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر است، در ابتدا نفت خام را از منطقه راس المشعاب در سواحل خلیج فارس در سمت عربستان به یک ترمینال نزدیک بندر صیدون لبنان منتقل می کرد.

پس از وقوع جنگ داخلی لبنان و در نهایت توقف حمل و نقل نفت به ترمینال صیدون، این خط لوله در سال ۱۳۶۲ به بندر زرقا در اردن منتقل شد. انتقال نفت از طریق این خط لوله سرانجام در سال ۱۳۶۹ کاملاً متوقف شد.

آذر ماه گذشته، «خط لوله ترانس عربی» که اکنون از کار افتاده است، به دلیل اهمیت تاریخی و اقتصادی آن، به عنوان اولین مکان رسمی میراث صنعتی ثبت شده در این پادشاهی شناخته شد.

در حالی که این خط لوله به کتاب های تاریخ پیوسته است، مسیر ارتباطی آن دوام آورده و همچنان نقشی حیاتی دارد.

با توجه به تشدید تنش‌ها به دلیل تداوم فعالیت‌های بی‌ثبات کننده ایران، نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی در حال آماده شدن برای سناریوهای احتمالی هستند که بر مبنای آنها ایران ممکن است تلاش کند آزادی عبور نفتکش‌ها و تانکرهای تجاری را در آبراه‌های حیاتی منطقه مانند خلیج فارس، تنگه هرمز، خلیج عمان، خلیج عدن، تنگه باب المندب و دریای سرخ به خطر بیندازد.

در همین حال، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به سیاست‌های مداخله‌جویانه و توسعه‌طلبانه‌اش از طریق گروه‌های نیابتی خود در عراق، سوریه، لبنان و یمن ادامه می‌دهد، و دولت ایران نیز مرتباً توافق هسته‌ای سال ۱۳۹۴ را نقض کرده است. سازمان ملل در اردیبهشت ماه سال جاری ابراز نگرانی کرد که ایران به سؤالات مربوط به فعالیت احتمالی هسته‌ای اعلام نشده خود به‌طور روشن پاسخ نداده است، آن هم در حالی که ذخیره اورانیوم غنی شده خود را به شانزده برابر حد مجاز رسانده است.

جاده تپلاین / بزرگراه ۸۵

«جاده تپلاین» که در ابتدا برای ساخت و سرویس خط لوله استفاده می شد، از شرق به غرب و از بالای این پادشاهی تا طریف، واقع در نزدیک مرز اردن، عبور می کند. این جاده که در سال ۱۳۲۹ به عنوان یک جاده شوسه و خاکی تسطیح شده ساخته شده بود، در سال ۱۳۴۶ آسفالت شد.

دولت سعودی سرانجام مسئولیت این جاده را به عنوان یک جاده خصوصی به عهده گرفت و هزینه آسفالت و نگهداری آن را پرداخت کرد.

بر اساس گزارش منتشر شده در نسخه اسفند/فروردین ۱۳۴۵ روزنامه آرامکو ورلد، «در آن روزها این [جاده] انحصاراً توسط کامیون ها و تریلی های عظیم به منظور انتقال مقادیر زیادی لوله و مصالح ساختمانی از رأس المشعاب استفاده می شد.»

خدمه نگهداری و گشت های امنیتی که دولت سعودی برای حفاظت از این خط لوله تعیین کرده بود نیز به استفاده از این جاده روی آوردند.

«سپس، هنگامی که گفته شد جاده تپلاین میانبر زمینی جدیدی برای جابجایی کالا از لبنان، سوریه، و اردن به شرق و مرکز عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس است، تعداد کامیون های بزرگ تجاری که از تپلاین استفاده می کردند از شمار خودروهای تپلاین و وسایل نقلیه دولتی پیشی گرفت.»‌

«این جاده تقریباً هیچ وقت به یک شریان اصلی ترافیک تبدیل نشد.»

جاده تپلاین که اکنون به بزرگراه ۸۵ معروف است، مستقیماً از بیابانی در قسمت شمالی این کشور پادشاهی، نزدیک مرز اردن، عبور می کند.

حتی قبل از اینکه کارگران آن را آسفالت کنند، سودمندی و اهمیت این جاده کاملاً مشخص بود؛ چرا که مسیر تجاری تازه ای را از کشورهای حوزه خلیج فارس به مدیترانه باز می کرد.

این جاده به سرعت مورد استفاده ماشین های سنگین قرار گرفت. ابتدا جابجایی نفت و سپس کالا در امتداد آن جریان یافت. بعدها در طول جنگ خلیج فارس، این جاده نقشی اساسی را در حرکت نیروها و بسیج تجهیزات ایفا کرد.

مسیر تأمین لجستیک

بر اساس نشریه مرکز تاریخ نظامی ارتش آمریکا که در سال ۱۳۸۹ منتشر شد، در طول جنگ خلیج فارس، «بسیاری از جاده های بهسازی شده در عربستان سعودی به مسیرهای اصلی تأمین ارتش ایالات متحده تبدیل شدند.»

جاده تپلاین، موسوم به مسیر اصلی عرضه دوج، یکی از دو مسیر اصلی حمل و نقل زمینی بود که ارتش برای آماده سازی و اجرای جنگ از آن استفاده کرد.

این بزرگراه ها بر اساس مرکز تاریخ نظامی به «راهی سریع برای انتقال واحدهای جنگی و تدارکات به مقصدشان» تبدیل شدند.

وی افزود: «از آنجا که بخش های بزرگی از آن جاده های چند بانده بودند، به حجم زیادی از ترافیک اعم از وسایل نقلیه و کاروان های شخصی اجازه می دادند که به سرعت جابجا شوند. حتی جاده هایی که چند خطی نبودند نیز آسفالت شده و از وضعیت کاملاً خوبی برخوردار بودند.»‌

ارتش ایالات متحده به منظور تسهیل حمل و نقل کامیون ها با مسافت های طولانی، برای ارائه امکانات سوخت رسانی و مراکز تعمیر شبانه روزی و همچنین مناطق استراحت و امکانات برای سربازان، یک رشته مراکز پشتیبانی از این کاروان ها را در این مسیرها ایجاد کرد.

مرکز تاریخ نظامی اشاره کرد: «With بندرهای عالی و جاده های بادوام، همه آن چیزی بود که ارتش برای جابجایی تجهیزات و ملزومات نیاز داشت.»

ارتش آمریکا در آماده سازی برای عملیات زمینی بر اساس یک مونوگرافی که سال ۱۳۷۵ توسط جان آر. برینکرهوف برای مؤسسه تجزیه و تحلیل دفاعی به منظور «پشتیبانی خارجی ارتش در جنگ خلیج فارس» تهیه شد، نیروها، مهمات، و تجهیزات را از داخل بنادر به داخل کشور منتقل کرد.

این نیروها با ایجاد دو پایگاه عظیم تدارکاتی در امتداد جاده تپلاین -- در حفر الباطن و شهر نظامی پادشاه خالد -- تجهیزات را برای پشتیبانی از حمله برنامه ریزی شده در مناطق رو به جلو ذخیره می کردند و از موفقیت عملیات پشتیبانی می کردند.

«شبکه مسیرهای تأمین نظامی ... بهبود و گسترش یافت و قرارگاه های جدید لجستیکی و ایجاد یک نقطه تغییر مسیر بالقوه برای حرکت به سمت غرب را شامل شد. همچنین وضعیت جاده ها نیز بهبود یافت.»‌

قرارگاه های تدارکاتی اضافی شامل پایگاه لجستیکی اکو، در امتداد جاده تپلاین در غرب حرف الباطن و ورود به پایگاه لجستیکی چارلی بود. هر دو شامل پایانه های تاکتیکی نفتی، نقاط تأمین مهمات، و امکانات نگهداری بودند.