اعتراف پوتین به حمایت از واگنر و تأیید سال‌ها سوءاستفادهٔ کرملین در سراسر جهان

مسکو -- ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، هفتهٔ گذشته در یک چرخش ناگهانی که البته دور از انتظار هم نبود اعتراف کرد که گروه مزدوران واگنر از «تأمین مالی همه‌جانبهٔ» کرملین برخوردار بوده است.

گروه واگنر سال‌ها به‌عنوان «یکی از پنهانکاری‌های مسکو که به بدترین نحو مخفی مانده» فعالیت داشته است.

اندیشکدهٔ بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی در سال ۱۳۹۸ گفت این گروه دو هدف اصلی دارد: «فراهم کردن امکان تکذیب موجه‌نما برای کرملین هنگام اعزام نیرو به مناطق جنگی» و تأمین «توانمندی حاضر و آماده برای ایجاد نفوذ با کشورهای پذیرا».

پوتین با افشای حجم عظیم بودجهٔ رسمی خدمات گروه واگنر، تأیید کرده که این گروه عملاً یکی از بازوهای کشورش بوده است.

مزدوران واگنر ابتدا در سال ۱۳۹۳ به اوکراین اعزام شدند، همان زمانی که روسیه شبه‌جزیرهٔ کریمه را به خاک خود ملحق کرد. آنها طی سال‌های بعد نیز در جنگ‌های دیگری در سراسر جهان، از جمله در سوریه، موزامبیک، سودان، ونزوئلا، لیبی، جمهوری آفریقای مرکزی، چاد و مالی شرکت کردند.

مزدوران واگنر در آفریقا و خاورمیانه وظیفهٔ محافظت از معادن طلا و الماس، میادین نفتی و دیگر منابع پرسود را بر عهده دارند.

واگنرها در بسیاری از موارد نیروهای امنیتی محلی را کنار زده یا تضعیف کرده‌اند و این مزدوران به هر نقطه از جهان که اعزام شده‌اند با اتهامات نقض حقوق بشر و ارتکاب جنایات جنگی مواجهند.

از زمان آغاز کار گروه واگنر، شواهد جملگی مؤید این نکته بوده که یوگنی پریگوژین، تاجر روسی، منبع پول و قدرت این گروه است.

یافتن ارتباط بین پریگوژین و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، کار آسانی بود -- هر دو اهل سن‌پترزبورگ هستند و روابط تجاری و شخصی دیرینه‌ای دارند.

اما هر دوی آنها دست‌داشتن در گروه واگنر را انکار کرده بودند چون تشکیل لشکر خصوصی در روسیه غیرقانونی است.

غلیان تنش‌ها

اما شهریور سال گذشته اوضاع تغییر کرد و پریگوژین در جریان تهاجم همه‌جانبهٔ روسیه به اوکراین بالاخره اعتراف کرد که این گروه تحت امر اوست.

پریگوژین که زمانی یک چهرهٔ ناشناخته بود و ظاهراً ترجیح می‌داد دور از توجه همگان باشد طی ماه‌های اخیر بیش از پیش در انظار عمومی ظاهر شد و با انتقاد از رویکرد مسکو، ژنرال‌های روسیه را در تلفات هزاران نفری روسیه مقصر دانست.

این دشمنی، اول هفتهٔ گذشته به نقطهٔ شکست رسید و پریگوژین دست به یک شورش کوتاه زد که به‌ نظر تحلیلگران تبعات ماندگاری خواهد داشت.

روز شنبه، گروه واگنر دست به شورش زد -- ظاهراً برای مقاومت در برابر تلاش‌ها برای جا دادن آن در ساختار وزارت دفاع روسیه -- و مقر بخش نظامی منطقهٔ جنوب این کشور را تصرف کرد و در خیابان‌های مسکو رژه رفت.

پوتین این اقدام را محکوم کرده و آن را خیانت نامیده و به گروه واگنر دستور داده است که سلاح‌ها و مهمات سنگین خود را به وزارت دفاع روسیه تحویل دهد و نیروهای آن یا به ارتش رسمی این کشور بپیوندند یا تبعید به بلاروس را بپذیرند.

پوتین از زمان آغاز این شورش نامی از پریگوژین نبرده و فقط نیروهای عصیانگر را «شورشیان» نامیده است.

پوتین خطاب به نیروهای وزارت دفاع، گارد ملی، سرویس امنیت فدرال و وزارت کشور که برای یک دقیقه سکوت به احترام هوانوردان کشته‌شده به‌دست گروه واگنر در یکی از محوطه‌های کرملین جمع شده بودند گفت: «شما عملاً جنگ داخلی را متوقف کردید».

آمارها متفاوت است، اما بعضی از منابع می‌گویند مزدوران شش هلیکوپتر و یک هواپیمای جنگی را سرنگون کرده‌اند.

پوتین بر این نکته تأکید داشت که مزدوران واگنر دیده‌اند که «ارتش و مردم با آنها نیستند».

اما پریگوژین با مباهات -- و به پشتوانهٔ فیلم‌های خبری -- گفته است که غیرنظامیان در شورش کوتاه او سربازانش را تشویق کرده‌اند.

«تأمین مالی همه‌جانبهٔ» واگنر از سوی کرملین

اقدام پریگوژین برای -- به تعبیر بعضی‌ها -- «کودتا» پوتین را وادار کرد تا کارت‌های خود را در مورد واگنر روی میز بگذارد.

پوتین روز سه‌شنبه گفت: «دولت تنها در فاصلهٔ می ۲۰۲۲ تا می ۲۰۲۳ مبلغ ۸۶/۲۶۲ میلیارد روبل [حدود ۱ میلیارد دلار] حقوق نیروها و پاداش به گروه واگنر داده است».

او این اظهارات را حین صحبت با مقام‌های دفاعی در ابتدای یک جلسهٔ تلویزیونی مطرح کرد.

به گزارش خبرگزاری تاس، او گفت: «می‌خواهم بگویم و می‌خواهم همه بدانند که تأمین مالی کل گروه واگنر به‌طور کامل با دولت بوده است. ما از طریق وزارت دفاع، از محل بودجهٔ دولت این گروه را به‌طور کامل تأمین مالی کردیم.»

اینکه فرماندهان واگنر اکنون خائن معرفی می‌شوند نشانگر تغییر موضع رسمی دولت روسیه است. قبلاً همین گروه در جریان تهاجم به اوکراین از جایگاه قهرمان برخوردار بود.

پوتین حتی هنگام نکوهش گروه واگنر بعد از شورش روز شنبه، به‌وضوح از حمله به اعضای سلسله مراتب نظامی این گروه خودداری می‌کرد چون قبلاً به سبب «شهامت و دلاوری» در اوکراین از آنها تمجید کرده است.

بعضی از ناظران بر این باورند که اعتراف پوتین به‌منزلهٔ پیامی برای اعضای سلسله مراتب نظامی واگنر بوده است تا بدانند حقوقشان از کجا تأمین می‌شود.

بلاروس روز سه‌شنبه از تبعید پریگوژین استقبال کرد، آنچنانکه الکساندر لوکاشنکو، دیکتاتور بلاروس، برای مداخله و میانجی‌گری در تغییر موضع واگنر در راه مسکو خود را سزاوار قدردانی دانسته است.

لوکاشنکو در صحبت با مقام‌های نظامی خود گفت از پوتین خواسته است که پریگوژین را نکشد. او همچنین از شیوهٔ برخورد روسیه با این قضیه انتقاد کرده است.

ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، در لاهه گفت هنوز برای استنباط نتیجه از انتقال پریگوژین و احتمالاً بعضی از نیروهای او به بلاروس زود است، اما قول داد که اتحاد ناتو برای دفاع از کشورهای عضو خود آمادگی دارد.

استولتنبرگ گفت: «آنچه کاملاً واضح است این است که پیام روشنی برای مسکو و برای مینسک فرستاده‌ایم مبنی بر اینکه ناتو برای محافظت از هر یک از متحدان و هر اینچ از خاک ناتو در صحنه حاضر است».

تحریم‌های بیشتر

روز سه‌شنبه، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده هم تحریم‌هایی وضع کرد که هدف آن اخلال در فعالیت‌های استخراج طلاست که به‌واسطهٔ آن بودجهٔ گروه واگنر در آفریقا تأمین می‌شود؛ این وزارتخانه قول داد که مزدوران واگنر را در قبال موارد نقض حقوق بشر به پاسخگویی وادارد.

اقدامات صورت‌گرفته علیه گروه واگنر قبلاً برنامه‌ریزی شده بوده، اما مدت کوتاهی به تعلیق درآمده است چون مقام‌های آمریکا نمی‌خواسته‌اند در ظاهر طرف پریگوژین یا پوتین را گرفته باشند.

برایان نلسون، مقام مسئول تحریم‌های وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، در بیانیه‌ای گفت: «گروه واگنر بخشی از بودجهٔ عملیات‌های بی‌رحمانهٔ خود را از طریق استثمار منابع طبیعی در کشورهایی نظیر جمهوری آفریقای مرکزی و مالی تأمین می‌کند».

«ایالات متحده راه‌های درآمد گروه واگنر را هم هدف خواهد گرفت تا گسترش و خشونت آن را در آفریقا، اوکراین و هر جای دیگری کاهش دهد.»

متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجهٔ آمریکا، که در ساعات اولیهٔ روز سه‌شنبه این تحریم‌ها را مطالعه کرده بود مجدداً به نکوهش مزدوران واگنر پرداخت.

او به گزارشگران گفت: «ما معتقدیم واگنر به هر کجا که می‌رود مرگ و ویرانی با خود می‌برد؛ به مردم محلی صدمه می‌زند و از جوامعی که در آن فعالیت می‌کند مواد معدنی و پول بیرون می‌کشد.»

وی گفت: «و بنابراین همچنان از دولت‌های آفریقا و دیگر نقاط می‌خواهیم هر گونه همکاری با واگنر را متوقف کنند».

میلر افزود تصمیم لوکاشنکو برای استقبال از پریگوژین نشان‌دهندهٔ «نمونهٔ دیگری از مواردی است که او منافع ولادیمیر پوتین و منافع کرملین را بر منافع مردم بلاروس ترجیح می‌دهد».

دیکتاتور ۶۸ سالهٔ بلاروس نیز به‌دلیل سرکوب چهره‌های مخالف و به‌دلیل اینکه سال گذشته اجازه داد روسیه از داخل خاک بلاروس به اوکراین حمله کند تحت تحریم‌های غرب قرار دارد.

در دی‌ماه سال گذشته، دولت ایالات متحده گروه واگنر را یک «سازمان جنایتکار فراملی» دانست، که این موضوع باعث شد تحریم‌های گسترده‌تری علیه شبکهٔ جهانی بزرگ این گروه اعمال شود.