حملات «دو‌مرحله‌ای»: روش سوریه و روسیه برای تشدید وحشت و تلفات غیرنظامی

مرکز عدالت و پاسخگویی سوریه در یک گزارش تحقیقاتی که روز پنجشنبه (۳۰ تیر) منتشر شده است افشا کرد رژیم سوریه و حامی آن، روسیه، مسئول وقوع ۵۸ «حملۀ هوایی دو‌مرحله‌ای» به اهداف غیرنظامی و بشردوستانه در سوریه هستند.

این سازمان حقوق بشری سوری گفت «حملۀ دو‌مرحله‌ای» روشی است که در آن ابتدا یک بار به موقعیتی حمله می‌شود و اندکی بعد از آن دوباره به همان موقعیت حمله می‌شود تا غیرنظامیان و امدادگرانی که بین دو حمله در صحنه حاضر می‌شوند هدف قرار بگیرند.

مرکز عدالت و پاسخگویی سوریه با توصیف این روش به‌عنوان «یک راهبرد نظامی که مرتب اجرا می‌شود»، گفت این کار تاکتیک رایجی است که نیروهای روسیه و رژیم سوریه به کار می‌گیرند تا تلفات را به حداکثر برسانند.

در این گزارش آمده است: «طی ۱۱ سال گذشته در سوریه، تاکتیک‌های نظامی متعددی با بی‌رحمی تمام برای سرکوب دگراندیشی مردمی اجرا شده است».

«هیچ روشی بدون استفاده نمانده است -- از محاصرۀ کل یک شهر گرفته تا استفاده از سلاح‌های شیمیایی. در نتیجه، غیرنظامیان در میانۀ درگیری گرفتار می‌شوند و مجبورند با پیامدهای بی‌پایان آن مقابله کنند.»

در گزارش «وقتی هواپیماها بر‌می‌گردند -- حملات دو‌مرحله‌ای علیه غیرنظامیان سوریه» آمده است که حملات دو‌مرحله‌ای برای این انجام می‌شود که به‌جای حمله به دشمن قابل شناسایی، اهداف و اشخاص محافظت‌شده به‌صورت عامدانه صدمه ببینند.

در این گزارش با اشاره به اینکه چنین حملاتی «مصداق نقض جدی قوانین بشردوستانه بین‌المللی و جنایات جنگی است»، گفته شده که «این رویکرد «شوک و وحشت» برای خرد کردن احساسات جبهۀ مخالف و ارعاب غیرنظامیان دنبال می‌شود».

تیم تحقیقات با استفاده از داده‌های گردآوری‌شده از شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای، موارد «حملات دو‌مرحله‌ای» را ارزیابی و مستند کرده و صدها ویدیو را در این فرآیند بررسی کرده است.

محققان ابتدا از موقعیت حملۀ اولیه و رسیدن امدادگران یا غیرنظامیان پس از وقوع حمله اطمینان یافته‌اند.

آنها سپس به این اطمینان رسیده‌اند که ظرف یک ساعت پس از رسیدن امدادگران یا غیرنظامیان، دست‌کم یک حملۀ متعاقب در همان موقعیت صورت گرفته است.

تک‌تک مستندات از لحاظ اصالت ارزیابی شده و از ابزارهایی نظیر موقعیت جغرافیایی و الگوهای آب‌و‌هوایی برای اطمینان از مطابقت موقعیت‌ها و بازه‌های زمانی در ویدیوها استفاده شده است.

در کنار ویدیوها، گزارش‌های دست‌اول نیز از شبکه‌های اجتماعی و مقالات خبری مرتبط با حملات و تلفات جمع‌آوری شده است.

در این گزارش آمده است: «بر اساس این معیارها، ۵۸ مورد حملۀ دو‌مرحله‌ای در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ در سراسر سوریه شناسایی شد».

«سهم باورنکردنی قربانیان غیرنظامی»

تک‌تک ۵۸ حادثۀ ثبت‌شده در گزارش مرکز عدالت و پاسخگویی سوریه در مناطق مسکونی خارج از قلمرو تحت تصرف رژیم صورت گرفته است.

طبق این گزارش، دو مورد «حملۀ دو‌مرحله‌ای» در استان حلب، یک مورد در حمص، ۲۱ حمله در ادلب و ۳۴ مورد در استان دمشق صورت گرفته است.

در جای دیگری از گزارش آمده است: «در نتیجه، سهمی باورنکردنی‌ از قربانیان را غیرنظامیان تشکیل می‌دادند، از جمله زنان و کودکان، و همچنین امدادگرانی که پس از حملۀ اولیه مشغول کمک به قربانیان بوده‌اند».

این گزارش می‌گوید پیش از ورود رسمی روسیه به این جنگ در سال ۱۳۹۴، نیروهای رژیم سوریه با پرتاب گلوله‌های توپ به سمت اهداف، دست به حملات دو‌مرحله‌ای می‌زده‌اند.

طبق این گزارش، «اما پس از سال ۱۳۹۴ تعداد حملات دو‌مرحله‌ای افزایش یافت و تشدید شد و باعث گستردگی دامنۀ ویرانی گردید، که تا حدی به‌دلیل استفاده از سلاح‌های هدایت‌شونده با لیزر مانند کراسنوپول است».

کراسنوپول یک سامانۀ توپخانۀ دوران شوروی است که نقطه‌ای را که با لیزر مشخص می‌شود هدف می‌گیرد و معمولاً با پهپاد یا اپراتور مستقر روی زمین کنترل می‌شود.

مواردی که با پنج مثال مفصل در این گزارش مستند شده است نشان‌دهندۀ «سیاست نیروهای مسلح سوریه برای حمله به غیرنظامیان و عوامل بشردوستانۀ ساکن در مناطق خارج از کنترل حکومت» است.

در ادامۀ این گزارش آمده است که «هدف از این سیاست به حداکثر رساندن تلفات غیرنظامی، کاستن از ظرفیت عوامل بشردوستانه در ارائۀ حمایت‌های حیاتی و ارعاب جمعیت غیرنظامیان جهت تسلیم است».

«همۀ کودکان کشته شده‌اند»

در روز ۲۸ اسفند ۱۳۹۶ در خلال بمباران دوما توسط سوریه و روسیه، خودرویی که نشان سازمان دفاع مدنی سوریه (کلاه‌سفیدها) روی بدنه و شیشه جلوی آن نصب شده بود پس از وقوع یک حملۀ هوایی از کنار اجساد کنار خیابان عبور کرد.

در گزارش آمده است که «چهار داوطلب با یونیفرم کلاه‌سفیدها خودرو را متوقف کردند تا دو نفر را که روی زمین افتاده بودند و تقاضای کمک می‌کردند نجات بدهند».

طبق گزارش، «داوطلبان با کمک یکدیگر مرد اول را با گرفتن دست و پایش بلند کردند و داخل صندوق عقب خودرو گذاشتند. آنها سپس همین روش را در مورد مرد دوم نیز به کار گرفتند.»

«پس از آنکه هر دو بازمانده و داوطلبان سوار خودرو شدند، راننده در خیابان دنده‌عقب گرفت. حدود پنج ثانیه بعد، یک حمله هوایی درست به نقطه‌ای که خودرو در آن پارک شده بود انجام شد.»

در حادثۀ دیگری در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۵، ادعا شده است که هواپیماهای روسیه حملۀ مشابهی به اردوگاه کمونه در شمال استان ادلب انجام داده‌اند. کمونه اردوگاه دورافتاده‌ای برای آوارگان است که عمدتاً زنان و کودکان در آن زندگی می‌کنند.

طبق گزارش، «حملۀ اول مرکز اردوگاه را هدف گرفت. به‌گفتۀ شاهدان، ده‌ها چادر در میان شعله‌های آتش قرار گرفت و دست‌کم ۱۴ نفر کشته شدند.»

در ادامۀ گزارش آمده است که «اندکی بعد، حملۀ دوم به چادر مدرسۀ اردوگاه اصابت کرد و چیزی که از آن باقی ماند دفترهای رنگارنگ کودکان بود. در آن چادر کلاس درس در حال برگزاری بود و همۀ کودکان کشته شدند.»

طبق این گزارش، «در فاصله زمانی بین دو حمله، کلاه‌سفیدها و دیگر تیم‌های بشردوستانه برای تخلیۀ خانواده‌ها، کمک به مجروحان و کنترل آتش افسارگسیخته وارد صحنه شده بودند».

«همین‌طور که مشغول کار بودند، صدای هواپیماهای روسیه از بالای سرشان به گوش می‌رسید. سپس، حملۀ سوم در نزدیکی یک خودروی قرمز آتش‌نشانی و چند تن از داوطلبان داخل اردوگاه انجام شد.»

حدود ۴۵ تن جان باختند و ۷۰ نفر در این حمله مجروح شدند و خسارات جدی به اردوگاه وارد شد.

«هواپیما! هواپیما!»

در روز ۱۷ مرداد ۱۳۹۴، غیرنظامیان در شهر غنطو واقع در استان حمص هدف حملۀ هوایی هواپیماهای جنگی رژیم سوریه قرار گرفتند.

طبق گزارش، «در یک حادثه، غیرنظامیان نزدیک یک ساختمان مخروبه در یکی از نقاط پرجمعیت محله جمع شده بودند».

«اعضای آن جمعیت رو به افزایش مشغول ارزیابی شرایط بودند و تلاش می‌کردند غیرنظامیان را از زیر آوار بیرون بکشند که صدای پرواز یک هواپیما از بالای سرشان به گوش رسید.»

«مردم داشتند به هر سو می‌دویدند که ساختمان دیگری پشت هدف اول مورد حمله قرار گرفت.» فعالان آمار مجروحان این حملۀ دو‌مرحله‌ای را ۱۰ نفر گزارش کردند.

طی یک حملۀ هوایی در روز ۲۶ خرداد ۱۳۹۳، یک بمب بشکه‌ای به بازاری نزدیک یک مرکز امدادی در خیابان الوکالات در شهر سکری واقع در جنوب استان حلب اصابت کرد.

«زمانی که چند مرد مشغول بررسی ساختمان‌های خسارت‌دیده بودند، هواپیمایی با سرعت نزدیک شد و بمب بشکه‌ای دیگری را درست روی سر آنها انداخت.»

در گزارش آمده است: «حدود ۸۰ تن از جمله هفت کودک، پنج زن و ۱۱ فرد بدون هویت در این دو حملۀ هوایی جان باختند».

در حادثۀ دیگری نیز که روز ۱۵ تیر ۱۳۹۲ در اربین به وقوع پیوست، غیرنظامیان مشغول نجات بازماندگان و پیدا کردن اجساد در یک مجتمع تخریب‌شده در یک محلۀ مسکونی بودند.

طبق گزارش، «لحظۀ حملۀ هواپیما به تقریباً همان موقعیت حملۀ اول در یک ویدیو ضبط شده است».

«تنها هشدار این حمله فریاد "هواپیما! هواپیما!" بود که درست چند ثانیه پیش از اصابت موشک از فردی که آن را دیده بود به گوش رسید. غیرنظامیانی که مشغول نجات بازماندگان بودند فرصت فرار نداشتند. یک جسد بدون سر به بیرون یک ساختمان بمباران‌شده منتقل شد.»

یک فرد نابالغ در میان قربانیان این حملۀ دو‌مرحله‌ای بود.