ناکامی ایران در اجرای طرح های مدرن سازی ناوگان نیروی هوایی

با توجه به بی نتیجه ماندن برنامه خرید جت‌های جنگنده روسی توسط ایران در بحبوحه جنگ اوکراین و توقف برنامه‌های داخلی برای تهیه و تولید یک جنگنده رادارگریز، به نظر می رسد که برنامه های ایران برای به روز رسانی ناوگان نیروی هوایی به شدت قدیمی و از رده خارج آن، با شکست رو به رو شده باشد.

پیش از آغاز تهاجم ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، به اوکراین، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، روز ۳۰ دی در مسکو با وی دیدار کرد تا پیرامون «همکاری بلندمدت در چارچوبی ٢٠ ساله» گفتگو کنند.

اگرچه جزئیات این قرارداد هنوز رسماً اعلام نشده است، گمان می رود که به عنوان بخشی از آن دو طرف یک قرارداد دفاعی ۲۰ ساله به ارزش ۱۰ میلیارد دلار را امضا کرده باشند.

نشریه «فوربز» روز ۹ دی گزارش داد که بر اساس این قرارداد، روسیه ۲۴ فروند جت جنگنده سوخو-۳۵ سوپر فلانکر، دو سامانه موشکی پدافند هوایی پیشرفته اس-۴۰۰، و یک ماهواره نظامی به ایران خواهد داد.

به نوشته فوربز، در صورت امضای این قرارداد امکان انتقال ۱۵ فروند سوخو-۳۵اس‌ای‌اس در اوایل سال ۱۴۰۱ به ایران وجود دارد. اما تاکنون هیچ نشانه‌ای دال بر عملی شدن این امر مشاهده نشده است.

به هر حال، برخی در ایران نسبت به خرید از روسیه تردیدی عمیق دارند؛ تردیدی که در تجربه های قبلی ایران در خریداری تجهیزات قدیمی و از رده خارج از روسیه با قیمتی گزاف ریشه دارد.

اما این بهایی است که برخی در ایران حاضرند آن را بپردازند. نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران به شدت خواستار دستیابی به جت های جنگنده جدید است تا ناوگان قدیمی خود را احیا کند؛ ناوگانی که جدیدترین هواپیماهای آن در نخستین سال‌های دهه ۱۳۷۰ ساخته شده اند.

به گفته فوربز، بخش اعظم ناوگان ایران متشکل از هواپیماهای اف-۱۴ای‌اس، اف-۴اس، و اف-۵اس ساخت ایالات متحده است که در دهه های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به ایران تحویل داده شدند. از آن زمان تاکنون ایران هواپیماهای میگ-۲۹ای‌اس را از روسیه و چند فروند هواپیمای داسو میراژ اف۱ نیروی هوایی پیشین عراق را خریداری کرده است.

سن ناوگان هواپیماهای غیرنظامی ایران نیز به شدت بالا رفته است. علیرضا برخور، معاون انجمن شرکت های هواپیمایی ایران، آذر ماه گذشته گفت که بیش از نیمی از ناوگان داخلی هواپیماهای غیرنظامی کشور به دلیل کمبود قطعات یدکی زمینگیر شده اند.

وی به خبرگزاری دولتی ایرنا گفت: «در نتیجه کمیاب شدن قطعات یدکی به ویژه موتور ... تعداد هواپیماهای غیرفعال در ایران به بیش از ۱۷۰ فروند رسیده است. چنانچه این روند ادامه یابد، در آینده نزدیک شاهد از کار افتادن هواپیماهای بیشتری خواهیم بود.»

به گزارش روزنامه اقتصادی «فایننشال تریبون» ایران، شرکت هواپیمایی ملی ایران ایر از ناوگانی متشکل از ۳۹ فروند هواپیما استفاده می کند که اکثر آنها ایرباس هستند.

پس از لغو تحریم ها در سال ۱۳۹۵، ایران قراردادهایی را به منظور خرید ۱۰۰ فروند هواپیمای ایرباس، ۸۰ فروند هواپیمای بوئینگ، و ۴۰ فروند هواپیمای ای‌تی‌آر منعقد کرد.

به گفته این رسانه، جمهوری اسلامی تنها ۱۱ فروند هواپیما دریافت کرد؛‌ چرا که به دلیل اعمال مجدد تحریم ها، تحویل دادن آنها مختل شد.

«شبیه یک ماکت هالیوودی»

به نظر می‌رسد تلاش‌های داخلی ایران برای توسعه توانایی‌های نیروی هوایی‌اش با بن بست مواجه شده و برنامه‌های آن کشور به منظور تهیه و تولید یک جت جنگنده رادارگریز «نسل پنجم»، که نخستین بار در بهمن ۱۳۹۱ اعلام شد، محقق نشده است.

ایران در آن زمان با حضور محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری وقت، از هواپیمای جنگنده رادارگریز تک سرنشین قاهر-۳۱۳ رونمایی کرده بود. احمدی نژاد از این جت جنگنده خاکستری رنگ که ظاهر آن بیشتر شبیه فناوری های آینده بود، به عنوان «یکی از پیشرفته ترین» هواپیماهای جهان یاد کرد.

تصویر این هواپیمای در حال پرواز در گزارشی تحت عنوان «قاهر: تجلی نبوغ نظامی ایرانی» از شبکه خبر صدا و سیمای دولتی ایران نشان داده شد.

به گزارش خبرگزاری فارس، حسین دهقان، وزیر دفاع ایران، اسفند ۱۳۹۵ اعلام کرد که قاهر-۳۱۳ سرانجام برای پرواز آزمایشی آماده شده است.

اما این جت جنگنده هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته و با تمسخر گسترده روبه‌رو شده است.

برخی از رسانه‌ها با ادعای دروغین بودن «جت جنگنده رادارگریز» ایران، آن را با یک هواپیمای ماکت مقایسه می‌کنند. برخی دیگر نیز به فیلم‌های تاری که این هواپیما را در حال پرواز همراه با تکان های زیاد، مانند یک پهپاد، نشان می دهد اشاره کرده اند.

عده ای دیگر نیز یادآور شده اند که کابین هواپیما به قدری کوچک است که خلبان به سختی می تواند داخل هواپیما جا شود.

یوریزن تایمز روز ۸ دی ۱۳۹۸ گزارش داد که این هواپیما «مایه خنده و تمسخر علاقه مندان به امور نظامی قرار گرفت. آنها این هواپیما را به عنوان یک ماکت ابتدایی و اقدامی که برای تحت تاثیر قرار دادن مخاطبان داخلی طراحی شده بود، رد کردند.»

این رسانه می‌گوید: «کارشناسان هوانوردی نظامی پس از نگاهی گذرا به تصاویر و ویدیوهایی که از این جت جنگنده توسط ایران منتشرشده است، گفته اند که حتی پرواز کردن برای این نمونه اولیه غیرممکن است.»

در ادامه آمده است: «این هواپیمای تک موتوره بسیار کوچکتر از آن بود که بتواند کارآیی داشته باشد و به قدری نقایص مهندسی داشت که حتی واجد شرایط یک جت نسل چهارم نیز محسوب نمی شد.» به گفته تحلیلگران، قاهر-۳۱۳ که این همه از آن ستایش شده است به نظر بیشتر «شبیه یک ماکت هالیوودی» است.

افزون بر این، این جنگنده رادارگریز «آن قدر کوچک است که زیر بال های آن واقعا جای کافی برای بمب‌ها و موشک‌هایی که ایران ادعا می کند این هواپیما قادر به حمل آنهاست وجود ندارد. این جنگنده حتی فاقد محفظه تسلیحات است.»

مسیر طولانی پیش‌رو

آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده مرداد ماه ۱۳۹۸ در گزارشی درباره قدرت نظامی ایران خاطرنشان می کند که مقامات ارشد ایران دست کم از سال ۱۳۹۳ بر ضرورت بهبود توانایی های نظامی کشور در برابر طیف گسترده‌تری از تهدیدها تاکید داشته اند.

این گزارش می‌گوید که مقامات جمهوری اسلامی، از جمله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، علناً از ارتش خواسته‌اند که ضمن برخورد بهتر با این تهدیدها، از افزایش مداخله های منطقه‌ای ایران حمایت کند.

در این گزارش آمده است که خامنه ای در سال ۱۳۹۵ برای نخستین بار از ارتش خواست افزون بر توان دفاعی، توان تهاجمی خود را نیز تقویت کند.

این گزارش می افزاید: «از آن زمان مقامات نظامی به نیاز ایران برای سرمایه گذاری بیشتر بر قابلیت ها و مأموریت های تهاجمی، مانند قدرت جنگ هوایی و حفظ حضور روبه جلو - حوزه‌هایی که در گذشته مورد غفلت قرار گرفته بود - اشاره کردند.»

اما به گفته ناظران، برنامه هوایی ایران به تنهایی نشان می دهد که آن کشور راه درازی در پیش دارد.