نه راه پیش و نه راه پس: وضعیت بغرنج ایران در سوریه

رژیم ایران برای نزدیک به یک دهه، سرمایه گذاری سنگینی را در سوریه انجام داده و تکیه بر نیروی نظامی و ولخرجی های گزاف در بخش های دیگر، رژیم بشار اسد را سرپا نگه داشته است، اما این کار نتیجه قابل اندازه‌گیری بسیار کمی را به دنبال داشته است.

ناظران امور ایران گفتند، مبالغ هنگفتی که ایران در سوریه هزینه کرده و همچنان هزینه می کند، آن بازگشت سرمایه ای که رژیم ایران انتظار آن را داشت، به همراه نیاورده است.

آنها می افزایند، که این امر تأثیری بر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شاخه برون مرزی آن، یعنی نیروی قدس، نداشته است. آنها خاطرنشان کردند، این نیرو حتی پس از هزینه کردن میلیون ها دلار، نسبت به دو سال پیش بسیار ضعیف تر شده است.

به گفته عبدالله کابلی، یک کارشناس روابط ایران و کشورهای عربی که ساکن ایران است، مقامات ایران همچنین در میزان نفوذ قاسم سلیمانی، فرمانده کشته شده نیروی قدس سپاه، در سوریه و بر روسیه به شدت اغراق کرده اند.

روسیه و ایران هر دو در حمایت از رژیم اسد در جنگ سوریه مداخله کردند. اما با فرو نشستن شعله های جنگ، آنها در قامت رقبای یکدیگر ظاهر شدند و هر یک می خواهند از نقششان سود ببرند و دستور کار خودشان را به هزینه طرف دیگر اجرا کنند.

کابلی به المشارق گفت: «تهران باور داشت که سلیمانی [ولادیمیر] پوتین [رئیس جمهوری روسیه] را متقاعد به مداخله نظامی در سوریه کرده بود.»

او توضیح داد: «اما واقعیت این است که روسیه با بهره‌ برداری از شبه نظامیان مورد حمایت ایران در سوریه، بر اوضاع مسلط شد و منافع سیاسی و اقتصادی آن را کسب کرد.»

کابلی گفت که هزینه های انسانی و مالی ایران در زمان جنگ سوریه سرسام آور بوده است.

او یادآور شد، این ایران بود که طی سال های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ با هزینه کردن پول ایرانیان در سوریه و فدا کردن جان جنگجویان نیروی قدس سپاه از سقوط دولت اسد جلوگیری کرد، اما «روسیه آن را به حساب خود گذاشت.»

او گفت که روسیه در به دست آوردن امتیازات مهم در نتیجه مداخله خود موفق شده است. وی یادآور شد که رژیم سوریه «به مسکو اجازه داده است که بر اساس یک توافق ۴۹ ساله از بنادر و تأسیسات سوریه به رایگان استفاده کند.»

ایران در نقاط دیگر منطقه نیز قافیه را به روسیه باخته است.

ناظران می گویند که روسیه از قطع روابط ایران با عربستان سعودی برای بهبود بخشیدن و گسترش روابط اقتصادی و سیاسی خود با آن کشور پادشاهی و ایجاد نفوذ بزرگتری درون اوپک در مقایسه با ایران بهره برداری کرده است.

عربستان سعودی و روسیه همچنین روز ۲ شهریور در هفتمین مجمع بین المللی نظامی-فنی -- که یک نمایشگاه تسلیحاتی در نزدیکی مسکو است -- یک توافقنامه همکاری نظامی را امضا کردند.

«معادلۀ باخت – باخت»

سیاوش آزرمی، تحلیلگر مسائل استراتژیک در ایران، می گوید که حضور ایران در سوریه به تدریج به یک معادلۀ باخت – باخت برای جمهوری اسلامی تبدیل شده است.

او در بیان دلیل این موضوع گفت که ایران نه توانسته است رژیم اسد را تثبیت کند و نه قادر بوده است از سرایت جنگ در سوریه به لبنان جلوگیری کند. او بحران لبنان را به عنوان نتایج جنبی مداخله ایران در سوریه توصیف کرد.

به گفته برخی از تحلیلگران خاورمیانه، سوریه به باتلاقی برای ایران تبدیل شده است.

آنها می گویند که ایران طی یک دهه گذشته صدها میلیون بشکه نفت به رژیم اسد اهدا کرده است و همه آن کمک ها، که به معنای کاستی ها و دشواری های زندگی مردم ایران بوده، حاصلی نداشته است.

آنها گفتند که از دست دادن منافع اقتصادی و سیاسی ایران در منطقه و در عرصه جهانی بهای سنگین دیگری است که ایران به دلیل مداخله منطقه ای خود به ویژه در سوریه می پردازد و نمی توان پایانی برای آن متصور بود.

امیر طاهری، نویسنده ایرانی، در سال ۲۰۱۷ نوشت که «ایران» در سوریه «فاقد حمایت جامعه محلی است.»

طاهری نوشت، حسین همدانی، یکی از نظامیان ارشد ایران که در سوریه کشته شد، در مصاحبه ای افشاگرانه که چند هفته قبل از مرگ او [در سال ۱۳۹۴] انجام شد، به این موضوع اذعان کرده است. او در این مصاحبه فاش می کند که حتی حامیان اسد در ارتش سوریه و حزب بعث با حضور ایران در سوریه مخالف بوده اند.

همدانی در آن مصاحبه گفته بود: «طرز تفکر و شیوه زندگی ما برای آنها نفرت‌انگیز است.»

به گفته آزرمی، حضور ایران در سوریه به حدی گسترده و در عین حال همراه با اشتباه محاسباتی بوده است که حتی نمی تواند بدون پرداخت هزینه ای گزاف خودش را از دل درگیری خارج کند.

او گفت، این امر شامل از دست دادن اعتبار خود به عنوان حکومت حامی شیعیان در سراسر جهان بوده است.