بازی محتاطانه روسیه در افغانستان

مسکو -- در حالی که بسیاری از کشورها برای تخلیه سفارتخانه ها و بیرون بردن کارکنانشان از افغانستان در تکاپو هستند، روسیه ادعا می کند که سر جای خود می ماند.

روز ۲۵ مرداد، یک روز پس از تصرف کابل توسط طالبان، یک بیانیه وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که وضعیت در پایتخت افغانستان «رو به ثبات است» و افزود که طالبان روند «بازگرداندن نظم عمومی» را آغاز کرده اند.

به گفته دیمیتری ژیرنوف، سفیر روسیه در افغانستان، گفت که طالبان از سفارت روسیه محافظت می کنند و تضمین هایی را مبنی بر ایمن بودن آن ساختمان به مسکو داده اند.

وی گفت که این ستیزه جویان به طرف روسی اطمینان داده اند که «یک مو از سر» دیپلمات های آنها «کم نخواهد شد.»

اما به نظر می رسد با سپری شدن روزها اعتماد روسیه به طالبان متزلزل شده است. چهار فروند هواپیمای نظامی روسیه روز چهارشنبه (۳ شهریور) بیش از ۵۰۰ تن از شهروندان روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را به دستور ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، از افغانستان خارج کردند.

این اقدام نشانگر تغییر در موضع آن کشور در قبال افغانستان است.

اگرچه این گروه اسلامگرای تندرو می گوید که خاستگاه آن در جنگ با شوروی در سال های دهه ۶۰ ریشه دارد، دیدگاه روسیه نسبت به این گروه اکنون دیدگاهی عملگرا است. در آن جنگ حدود ۱۵ هزار تن از نظامیان شوروی کشته شدند.

کرملین سه دهه بعد، در حالی که به نظر می رسد نسبت به آن گذشته دردناک، بی تفاوت است، با میزبانی آن گروه برای انجام مذاکرات در مسکو در دفعات متعدد اعتبار بین المللی طالبان را افزایش داده است. این در حالی است که جنبش طالبان در روسیه یک سازمان ممنوعه تروریستی محسوب می شود.

اما تعیین این گروه به عنوان تروریست هم کرملین را از ارائه پشتیبانی تسلیحاتی و مالی به طالبان دست کم از سال ۱۳۹۴ بازنداشته است. این رابطه ای است که ممکن است به مسکو برای باز نگه داشتن سفارتخانه خود جسارت داده باشد.

ژیرنوف شامگاه ۲۶ مرداد در کابل با طالبان دیدار کرد. او در تلویزیون دولتی از این دیدار به عنوان یک ملاقات «مثبت و سازنده» یاد کرد.

محافظت از منافع کرملین در آسیای مرکزی

تحلیلگران می گویند، هدف از این گفتگوها جلوگیری از گسترش یافتن درگیری به کشورهای همسایه در آسیای مرکزی است؛ کشورهایی که روسیه در آنها قرارگاه های نظامی دارد.

نیکولای بوردیوژا، دبیرکل پیشین «سازمان پیمان امنیت جمعی» که تحت هدایت مسکو است، گفت: «اگر می خواهیم در آسیای مرکزی صلح برقرار باشد، باید با طالبان صحبت کنیم.»

طالبان برای اطمینان دادن به همسایگان شمالیشان مبنی بر اینکه هیچ نقشه ای برای آنها ندارند، اقدام کردند. این در حالی است که چندین کشور آسیای مرکزی به نیروهای ناتو پشتیبانی لجستیکی ارائه کرده اند.

ژیرنوف یادآور شد که طالبان به مسکو هم تضمین هایی را داده اند.

او گفت، روسیه می خواهد افغانستان روابط صلح آمیزی با «همه کشورهای جهان» داشته باشد و «طالبان چنین قولی را به ما داده بودند.»

اما کرملین روز پنجشنبه حاضر به شناسایی رسمی یک دولت طالبان در افغانستان نشد و گفت که قبل از آن که چنان تصمیمی بگیرد، عملکرد آن گروه را زیر نظر خواهد داشت.

تابستان امسال، همزمان با پیشروی طالبان در افغانستان، روسیه رزمایش هایی را با ازبکستان و تاجیکستان، همپیمانان خود، برگزار کرد و به رغم پیشینه تأمین مالی و تسلیحاتی طالبان، خود را به عنوان محافظ آسیای مرکزی معرفی کرد.

آرکیدی دابنوف، پژوهشگر امور آسیای مرکزی، گفت که مسکو اکنون درصدد تقویت حضور نظامی خود در منطقه خواهد بود.

او گفت: «از سوی دیگر، این کشورها نیز موظف خواهند بود که کمک مسکو را بپذیرند، اما هیچ یک از آنها مایل نخواهند بود که حاکمیت ملیشان را با امنیتشان مبادله کنند.»

وی تأکید کرد که ازبکستان، تاجیکستان، و ترکمنستان -- سه همسایه افغانستان در آسیای مرکزی -- رویکردهای متفاوتی نسبت به این جنگ دارند.

در حالی که ازبکستان و ترکمنستان مذاکراتی را با طالبان در سطوح بالا برگزار کردند و احتمال دارد حکومت طالبان را به رسمیت بشناسند، تاجیکستان با این ستیزه جویان وارد تعامل نشده است.

همپیمانان «دوستانه و مبتنی بر همکاری»

گفتگوی روسیه با طالبان ثمره چندین سال تلاش برای نزدیک شدن است.

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در تیر ماه طالبان را به عنوان یک «نیروی قدرتمند» توصیف کرد. در آن زمان، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، دولت افغانستان را در رابطه با پیشرفت متزلزل در گفت و گوها سرزنش کرده بود.

ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه کرملین به افغانستان، روز ۱۶ اوت به ایستگاه رادیویی «اکو مسکووی» گفت: «بی دلیل نبوده است که ما طی هفت سال گذشته در حال ایجاد تماس هایی با جنبش طالبان بوده ایم.»

این رابطه با توجه به جنگ میان شوروی و افغانستان، جنگی که به نظر می رسد هر دو طرف مشتاقانه می خواهند آن را فراموش کنند، بسیاری را شگفتزده کرده است.

الکساندر باونوف، از مرکز کارنگی مسکو، در این باره گفت، اما روسیه تصور می کند که طالبان نسبت به سال های دهه ۱۳۷۰ -- یعنی زمانی که به القاعده پناه داده بود -- تغییر کرده است.

وی به خبرگزاری فرانسه گفت: «مسکو این نسخه از مجاهدین را دشمن خود نمی داند.»

پکن هم به سرعت با طالبان تماس گرفت و به آنها شادباش گفت. این در حالی است که وضعیت نامطمئنی بر کابل حکمفرماست.

یک خانم سخنگوی دولت چین روز ۱۶ اوت گفت که پکن آماده است روابط «دوستانه و مبتنی بر همکاری» با طالبان را عمیق تر کند.

خانم هوآ چونینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، به خبرنگاران گفت: «طالبان بارها نسبت به گسترش روابط حسنه با چین ابراز امیدواری کرده بودند و گفته بودند که مشتاق مشارکت چین در بازسازی و توسعه افغانستان هستند.»

پذیرش طالبان از سوی پکن در عین حال با پیامدهای راهبردی همراه است.

تحلیلگران می گویند که وجود یک دولت حاضر به همکاری در افغانستان راه را برای گسترش طرح چین موسوم به یک کمربند، یک جاده به افغانستان و از طریق جمهوری های آسیای مرکزی هموار می کند.

از جمله اهداف این طرح چین تسهیل استخراج و انتقال منابع طبیعی کشورهای فقیرتر در خدمت منافع چین است.

در همین حال، طالبان ممکن است چین را به منزله یک منبع اصلی سرمایه گذاری و پشتیبانی اقتصادی، به طور مستقیم یا از طریق پاکستان -- که از متحدان نزدیک پکن است -- بدانند.

در این ائتلاف مصلحتی، به نظر می رسد که طالبان حاضرند سرکوب میلیون ها مسلمان در شین جیانگ توسط چین را نادیده بگیرند. همزمان پکن در مورد ایدئولوژی ستیزه جویانه و کارزار خشونت آمیز طالبان برای سرنگون کردن دولت افغانستان اظهارنظر چندانی نمی کند.