احیای میراث باستانی ویران شده از جنگ موصل با استفاده از فناوری واقعیت مجازی

موصل -- موزه‌ای در عراق با استفاده از فناوری رایانه‌ای و عینک‌های واقعیت مجازی سعی می‌کند زمان را به عقب برگرداند و کاری کند که بازدیدکنندگان بتوانند اماکن میراث باستانی کشور را که توسط شورشیان ویران شده یا در نبرد با تروریست‌ها آسیب دیده است، مشاهده کنند.

عناصر «دولت اسلامی» (داعش) سال ۱۳۹۳ در حمله‌ای برق‌آسا یک سوم عراق را تسخیر و شهر موصل در شمال عراق را به تصرف خود درآورده و آن را مقر خود قرار دادند. آنها به شمار زیادی از اماکن فرهنگی سراسر کشور آسیب زدند یا آنها را ویران کردند.

در حال حاضر فعالیت‌های عظیم بازسازی در شهر موصل، مرکز استان نینوا، جریان دارد و ظاهر این شهر را پنج سال پس از ویران شدن آن توسط «دولت اسلامی» (داعش) تغییر داده است.

مصطفی کاظمی، نخست‌وزیر عراق، روز ١٩ مرداد این پروژۀ بازسازی را که افراد زیادی چشم انتظار آن هستند، راه‌اندازی کرد. این فرودگاه بازسازی و بهسازی می‌شود تا برای پذیرش پروازهای بین‌المللی آمادگی داشته باشد.

موصل مجازی

گروهی از مهندسان محلی با استفاده از هزاران عکس، جان مجازی تازه‌ای به پنج مکان تاریخی در موصل و استان نینوا بخشیدند. یک مسجد و منارۀ کج آن از جملۀ این اماکن هستند.

مهیا یوسف پس از کاوش در تصاویر سه‌بعدی ساختمان‌های آسیب‌دیده با استفاده از عینک واقعیت مجازی در موزۀ «خانۀ میراث موصل» گفت: «این تجربه شما را به دنیای دیگری می‌برد.»

یوسف ۵۰ ساله، که در یک کارخانۀ مواد غذایی در این شهر کار می‌کند، افزود: «من واقعاً آرزو می‌کنم که ای کاش این موصل واقعی بود، نه فقط یک نسخۀ مجازی. بازگشت به واقعیت دردناک است.»

تنها حضور علنی تأیید‌شدۀ ابوبکر البغدادی، سرکردۀ وقت گروه داعش، در مسجد النوری موصل بود. او در آنجا تأسیس «خلافت» را اعلام کرد.

شهر قدیمی موصل در جریان نبرد برای آزادسازی این شهر از چنگ داعش به ویرانه‌ای تبدیل شد. مسجد این شهر و منارۀ کج کنار آن که ملقب به «الحدبا» یا «گوژپشت» بود، بر اثر جنگ ویران شد.

مقامات عراقی داعش را به کار گذاشتن مواد منفجره در محل قبل از عقب‌نشینی از آن متهم کرده‌اند. در این انفجارها فقط پایۀ مناره پابرجا ماند.

فناوری واقعیت مجازی، در گذشته نیز برای بازسازی میراث بشری تخریب‌شده توسط داعش مورد استفاده قرار گرفته است که از آن جمله می‌توان به استفاده از آن در نمایشگاهی تحت حمایت یونسکو در ایالات متحده اشاره کرد.

اما این موزه اماکن ویران‌شده را برای ساکنان موصل زنده می‌کند.

ایوب یونس ۲۹ ساله، بنیانگذار موزۀ واقعیت مجازی، می‌گوید: «بسیاری از کودکان هرگز مسجد النوری و منارۀ الحدبا را ندیده‌اند.»

«ما تلاش می‌کنیم از طریق [واقعیت مجازی] به افراد اجازه دهیم ضمن بازدید از آن مکان‌ها، آن خاطرات را بازیابی کنند.»

یونس گفت که این موزۀ خصوصی با نمای مرمری که در امتداد رودخانۀ دجله قرار دارد، اواسط ژوئن افتتاح شد و در ماه اول بیش از چهار هزار بازدیدکننده داشت.

کلیسای تاریخی الطاهره از دیگر مکان‌های به نمایش درآمده در این بازدید مجازی است. این کلیسا در دل کوچه‌های پر پیچ و خم شهر قدیمی و مکان باستانی هترا با بیش از ۲ هزار سال قدمت، در صحرای جنوبی موصل قرار گرفته است.

شورشیان با اسلحه و کلنگ به سراغ بقایای این شهر که زمانی گسترده بود رفتند و در سال ۱۳۹۴ ویدیویی از این تخریب شرورانه در هترا را منتشر کردند.

«حفظ یاد و خاطرۀ موصل»

عبدالله بشیر روی صفحۀ کامپیوترش ماکت سه‌بعدی مسجدی را نشان داد که در آن زیارتگاه یونس پیامبر قرار دارد. مسلمانان و مسیحیان این محل را به‌عنوان مقبرۀ یونس پیامبر گرامی می‌دارند. اما عناصر افراطی این مسجد را در سال ۱۳۹۳ منفجر کردند.

او گفت که «ما از عکس‌ها و تصاویری که ساکنان گرفته بودند» برای بازسازی این مکان‌ها به شکلی که در گذشته بودند، «استفاده کردیم.»

به‌گفتۀ او، پیش از سال ۱۳۹۳ تصاویر «بسیار کمی» وجود داشت.

بشیر و دیگر مهندسان متخصص در پروژه‌ای که به‌گفتۀ او «راهی برای نجات یاد و خاطرۀ موصل» است، شکل سابق این شهر را زنده کرده‌اند.

بسیاری از این نمایشگاه‌ها حاوی اشیای مورد استفاده در زندگی روزمره هستند که از سفالینه‌‌ها گرفته تا چراغ‌های نفتی، دیوارپوش‌های سنتی، ظروف فلزی، و حتی یک رادیو قدیمی اهدا شده توسط خانواده‌های محلی را شامل می‌شود.

محمد عبدالله، بازدیدکننده‌ای که روی صندلی چرخدار نشسته، پس از این تور مجازی از نمایش‌های زندگی واقعی در اتاق‌های موزه دیدن کرده است.

عبدالله، ۲۸ ساله و دانشجوی مهندسی مخابرات، با دیگر بازدیدکنندگان هم‌عقیده است. او تضاد میان واقعیت مجازی و واقعیت موصل را دردناک توصیف می‌کند.

عبدالله می‌گوید: «سرعت بازسازی بسیار کند است و با وسعت این ویرانی هیچ مطابقتی ندارد.»

او خواستار مرمت و بازسازی سریع‌تر این مکان‌های میراث فرهنگی شد تا علاوه بر جذب گردشگران، موجب «دمیدن زندگی» در مناطق مجاور آن شود.

او گفت: «روزی خواهد رسید که ما این بازدید را -- حتی بهتر از مجازی آن -- به واقعیت تبدیل خواهیم کرد.»