تهدید رویاهای توسعه طلبانه ایران با پیشروی روسیه در شام

به گفته کارشناسان امنیتی منطقه، حضور آشکار روسیه در سوریه و لبنان و موافقتنامه های امنیتی و اطلاعاتی که با این کشورها منعقد کرده است، توانایی ایران برای گسترش جایگاه خود در شام را محدود کرده است.

آنها گفتند، با وجود اینکه دو کشور در جنگ سوریه ظاهراً با یکدیگر همسو هستند، اما تسلط روسیه باعث می شود ایران جایی برای رشد نداشته باشد و قادر نباشد به اندازه ای که امیدوار بود، سهم چندانی از منافع بالقوه را به دست آورد.

اکنون آنها در حال تلاش برای حفظ تعادل خود به شیوه ای نامتقارن هستند و اگر این تلاش از موازنه خارج شود، در نهایت می تواند امنیت ملی ایران را به خطر بیاندازد.

محمود مصطفی، اقتصاددان سوری و استاد دانشگاه دمشق، گفت: «با مقایسه ورود ایران و روسیه به خاورمیانه، به ویژه در سوریه و لبنان، می بینیم که در نهایت کفه ترازو به نفع روسیه سنگین تر است.»

او گفت که حضور و نفوذ روسیه «به زیان مداخله های ایران، که گذرا هستند، خواهد بود.» وی اشاره کرد که قدمت مداخله روسیه در سوریه و لبنان به پیش از استقلال آن دو کشور باز می گردد.

وی گفت: «روسیه ده ها سال است که اصلی ترین تأمین کننده سلاح برای سوریه است و موافقتنامه های دوجانبه بسیاری میان این دو کشور وجود دارد که همه جنبه های امنیتی، نظامی، دفاعی، و اقتصادی را پوشش می دهد.»

او اظهار داشت که اکثر این توافقنامه ها قبل از آغاز جنگ سوریه امضا شده است، اگرچه برخی از آنها به تازگی -- پس از مداخله مستقیم مسکو در سوریه در سال ۱۳۹۴، «هنگامی که روسیه احساس کرد رژیم در خطر سقوط است»، به امضا رسیدند.

سلطه روسیه

مصطفی گفت که رابطه امنیتی و اطلاعاتی روسیه و سوریه با رابطه سوریه و ایران «قابل مقایسه نیست.»

وی توضیح داد: «روسیه با بهره گیری از روابط تاریخی، مذهبی، و سیاسی، علاوه بر تسلط داشتن بر تعداد زیادی از شبه نظامیان، عملاً سرویس های امنیتی و واحدهای ارتش [رژیم سوریه] را کنترل می کند.»

او گفت که این امر برنامه های ایران را در چندین منطقه سوریه تضعیف کرده است.

به گفته مصطفی، ایران قصد داشت «دست کم» در مناطق خاصی به منظور تسلط یافتن بر اقتصاد محلی و بهره برداری از ثروت طبیعی سوریه برای حضور خود جایگاهی ایجاد کند.

او گفت، [ایران] با انجام این کار، در پی جبران خسارات خود در سوریه بوده و تلاش کرده است مبالغی را که از خزانه عمومی کشور برای حمایت از توسعه منطقه ای خود صرف کرده است، به ویژه در شرایطی که در کشورش با بحران فزاینده اقتصادی روبرو است، پر کند.

عبدالنبی بکار، تحلیلگر مسائل سیاسی، گفت که ایران مجبور است با واقعیت نفوذ روسیه در سوریه و لبنان و همچنین تلاش های روسیه به منظور گسترش نفوذ خود در منطقه خلیج فارس مواجه شود.

او گفت که این بازی ماهرانه روس ها ممکن است ایران را بیشتر از همسایگانش در خلیج فارس دور کند. او احتمال می دهد، شاید به همین دلیل باشد که «ایران ایده یک توافق امنیتی و اطلاعاتی میان ایران-روسیه را به روسیه پیشنهاد کرده است.»

در اواخر تیر ماه، کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو، اعلام کرد که متن توافق ۲۰ ساله با روسیه که شامل همکاری های سیاسی، امنیتی، نظامی، دفاعی، و اقتصادی است، قطعی شده است.

به گزارش ایران اینترنشنال، این توافق به دستور علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی، تهیه شده و می تواند برای مدت ۲۰ سال تمدید شود.

به گفته بکار، ایران پس از احساس خطر ناشی از درگیری پنهانی با روسیه در سوریه و لبنان «که ممکن است منافع ایران را در معرض خطر جدی قرار دهد» پیشنهاد این توافق جدید را مطرح کرد.

وی گفت، اگر رقابت میان نیروهای متحد روسیه و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای وابسته به آن منجر به درگیری مستقیم در سوریه شود، پیامدهای آن می تواند به ایران سرایت کند و حتی امنیت ملی آن کشور را به خطر بیاندازد.

قدرت نرم در لبنان

جمیل ابوحمدان، تحلیلگر امنیتی، گفت: «اگرچه ایران به دلیل حضور حزب الله از نفوذ قدرتمندی در لبنان برخوردار است... تأثیر روسیه بر سطوح رسمی و دولتی [سوریه] قوی تر، مؤثرتر، و پایدارتر است.»

ابوحمدان، افسر بازنشسته ارتش لبنان، گفت که این مانند تأثیر نفوذ نیست. او نفوذ ایران را نفوذی «گذرا و ناپایدار [که] در هر زمان ممکن است پایان یابد و یا در نتیجه فشارهای بین المللی تضعیف شود»، توصیف کرد.

وی گفت که روسیه در دهه های گذشته با بسیاری از خانواده های سیاسی برجسته لبنان رابطه تنگاتنگی برقرار کرده است. او اشاره کرد که روسیه با جامعه مسیحی ارتدوکس شام نیز در ارتباط است.

ابوحمدان گفت که در لبنان، این قدرت پس از روی کار آمدن میشل عون، رئیس جمهوری، و انتصاب یک مشاور امور روسیه در ریاست جمهوری لبنان توسط او تقویت شد.

او گفت: «این یک تمایز نادر است که در هیچ کشور دیگری رخ نداده است و نشان دهنده میزان نفوذ روسیه است که به بالاترین سطوح سیاسی در لبنان می رسد.»

مقامات روسی به تازگی چندین نشست با مقامات لبنانی در لبنان و خارج از آن کشور داشتند. این نشست ها با هدف شکستن بن بست سیاسی است که ماه ها مانع از تشکیل دولت جدید شده است.

ابوحمدان خاطرنشان کرد که روسیه همچنین دائماً در تلاش بوده است که از طریق توافق های نظامی با ارتش لبنان در آن کشور نفوذ کند.

وی افزود که این توافق ها بارها در نتیجه ملاحظات سیاسی بین المللی رد شده است و نمونه آن در سال ۱۳۹۶و هنگامی بود که لبنان ابتدا یک قرارداد تسلیحاتی با روسیه به ارزش یک میلیارد دلار را پذیرفت و سپس آن را تحت فشار آمریکا متوقف کرد.

لبنان سپس در سال ۱۳۹۷ مبلغ کمک نظامی روسیه به ارزش پنج میلیون دلار را پذیرفت. گفته می شود این بودجه به نیروهای امنیت داخلی اختصاص یافته است.

ایالات متحده بزرگترین کمک کننده به ارتش لبنان است و از سال ۱۳۸۵ با کمک هایی به ارزش بیش از ۱.۵ میلیارد دلار از آن حمایت کرده است.

ابوحمدان گفت که همکاری های امنیتی و اطلاعاتی بین روسیه و لبنان در سال های اخیر تحت عنوان بازگرداندن پناهندگان سوری و نظارت بر فعالیت های تروریستی و دیگر فعالیت ها، گسترش یافته است.

فعالیت های قدرت نرم روسیه در لبنان نشان می دهد که مسکو این کشور کوچک خاورمیانه را به عنوان امتداد سیاست منطقه ای خود در قبال سوریه می داند.