در تصاویر: «آخرالزمان فرهنگی» برای میراث باستانی سوریه

پالمیرا – سوریه زمانی بهشت هر باستان شناس محسوب می شد و برخی از کهن ترین و به خوبی محافظت شده ترین گوهرهای تمدن های باستان را در خود جای داده بود. اما جنگی که در روز ۲۴ اسفند ۱۳۸۹ آغاز شد، موجب به بار آمدن بدترین ویرانی طی چندین نسل شده است.

اماکن باستانی آسیب دیدند، ‌موزه ها به تاراج رفتند، مراکز قدیمی شهرها با خاک یکسان شدند، و به میراث دینی بی احترامی شد.

خلیل الحریری، کسی که برای مدت ۲۰ سال مدیر موزه پالمیرا بود، در این موزه می ایستد و درد و رنجی را که بر اثر اجبار به گریختن از آن شهر بیابانی و گنجینه هایش متحمل شده است، به یاد می آورد؛ گنجینه هایی که به دست «دولت اسلامی» (داعش) افتاد.

او روزی را که به پالمیرا بازگشت و آثار باستانی درهم شکسته و موزه بی سر و سامان را دید، به عنوان «دشوارترین روز زندگی من» توصیف می کند.

وی می گوید: «آنها چهره های همه تندیس هایی را که در موزه مانده بودند و ما نتوانسته بودیم آنها را حفظ کنیم، درهم شکسته بودند.»‌

پالمیرا به صحنه اعدام های علنی و دیگر جنایات وحشتناک تبدیل شد. برخی از آن جنایات پس از تصویربرداری در تبلیغات داعش منتشر شد.

پیکر بی سر خالد الاسعد، باستان شناس ارشد، نیز توسط دژخیمان داعش به نمایش گذاشته شد. آنها او را شکنجه کرده بودند تا وادارش کنند محل نگهداری آثار باستانی را که منتقل کرده بود، فاش کند.

افراط گرایان که به رویکرد خود در نسلکشی فرهنگی متعهد بودند، زیارتگاه بعل شامین در پالمیرا را منفجر کردند. آنها معبد بعل و طاق پیروزی را ویران کردند، آن چه توانستند از این موزه به یغما بردند، و به تندیس ها و تابوت ها آسیب رساندند.

تخریب این شهر باستانی موجب شد که این اقدام با ویران کردن تندیس های بودای بامیان در سال ۱۳۸۰ توسط طالبان مقایسه شود.

طالبان به دستور ملا محمد عمر، رهبر وقت خود، آن دو تندیس را تخریب کردند. آن دو تندیس در سده های چهارم و پنجم میلادی در دل کوه تراشیده شده بودند و زمانی بلندترین بوداهای ایستاده جهان به شمار می رفتند.

«ویرانی کامل و تمام عیار»

این جنگ به هیچ یک از مناطق کشور رحم نکرد.

جاستین ماروتزی، نویسنده و مورخی که مطالب بسیاری را درباره این منطقه و میراث باستانی آن نوشته است، می گوید: «در دو واژه می توان گفت که این یک آخرالزمان فرهنگی است.»

مأمون عبدالکریم، رئیس پیشین میراث باستانی سوریه، می گوید: «در طول دو هزار سال تاریخ سوریه هرگز هیچ چیزی بدتر از آن چه که در جریان این جنگ روی داد، اتفاق نیافتاده بود. ویرانی کامل و تمام عیار.»

او گفت: «ما فقط از یک زمین لرزه در یک محل یا آتش سوزی در محلی دیگر صحبت نمی کنیم. ما حتی درباره جنگ در یک شهر هم حرف نمی زنیم. بلکه صحبت از ویرانی در سراسر سوریه است.»

شهر حلب در شمال کشور – که یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های بی وقفه انسان در جهان به شمار می رود – پیش از جنگ به بازارها، مساجدها، کاروانسراها، و گرمابه های عمومی خود می بالید. اما محاصره بی رحمانه ای که علیه جنگجویان اپوزیسیون اعمال شد، به چهره آن شهر به شدت آسیب زده است.

رژیم سوریه که از سال ۱۳۹۴ از پشتیبانی قدرت نظامی روسیه بهره مند بوده برای پس گرفتن این منطقه به شدت به نیروی هوایی اتکاء داشته است.

عبدالکریم گفت: «من نمی توانم روزی را که مناره مسجد اموی در حلب فرو ریخت یا روزی را که آتش به جان بازارهای باستانی این شهر افتاد، فراموش کنم.»

او گفت: «حدود ده درصد از آثار باستانی سوریه آسیب دیده است و این رقم، برای کشوری که دارای اشیاء و آثار تاریخی فراوان است، بسیار بالا است.»

در گزارشی که سال گذشته توسط بنیاد گردا هنکل و انجمن محافظت از آثار باستانی سوریه منتشر شد، آمده است که از زمان آغاز جنگ بیش از ۴۰ هزار قطعه اشیاء باستانی از موزه ها و مکان های تاریخی غارت شده است.»

«زخمی برای همه بشریت»

شش مکان در سوریه در فهرست برجسته میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است و در این جنگ همگی آنها به نوعی آسیب دیده اند.

علاوه بر پالمیرا و حلب، شهرهای باستانی دمشق و بصری نیز متحمل خرابی هایی شدند. قلعه دوران جنگ های صلیبی موسوم به «دژ شهسواران» و گروهی از روستاهای قدیمی در نزدیکی مرز ترکیه «معروف به شهرهای مرده» گرفتار آتش جنگ شدند.

دیگر بناهای باستانی میراث فرهنگی نیز متحمل ویرانی های شدیدی شدند که از آن جمله می توان به مکان باستانی آپامئا اشاره کرد. آپامئا یک شهر دوران روم است که بر کرانه رود اورانتس واقع شده و از بابت داشتن ردیف ستون هایی که حتی از ردیف ستون های پالمیرا نیز طولانی تر بودند، معروف است.

پالمیرا در دوران اوج خود نمادی از یک تمدن کثرت گرا و یک قطب بازرگانی در مسیر جاده ابریشم بود، و خود جاده ابریشم نیز یک چهارراه فرهنگی محسوب می شد. معماری آن آمیخته ای از معماری تأثیر گرفته از روم باستان و یونان، ایران، و آسیای مرکزی بود.

آن چه در جریان جنگ در پالمیرا، و به طور کلی در سراسر سوریه ویران شد، گواهی بر یک گذشته چند فرهنگی و یک آرمان مشخص تمدن است.

ماروتزی گفت: «همه ما باید نسبت به ویران شدن میراث باستانی سوریه اهمیت دهیم؛ چرا که این اماکن و شهرهای باستانی و بناهای تاریخی علاوه بر آن که سوری و عرب هستند، بخشی از میراث فرهنگی مشترک ما را تشکیل می دهند.»

«اماکنی مانند پالمیرا از اهمیت و ارزش جهانی برخوردارند. آنها بخشی از تمدن جهان ما هستند. آنها نقاط عطفی در تاریخ ما انسان ها به شمار می روند و از این رو، هر آن چه که به آنها آسیب برساند، زخمی بر پیکر تمام بشریت است.»