شهر باستانی شبام در یمن در معرض خطر فروپاشی

شهر باستانی شبام یمن -- که از بابت آسمان خراش های چند صد ساله خود معروف است -- در جنگ آسیبی ندیده است. اما بر اثر خرابی های ناشی از بارندگی ها و جاری شدن سیل با خطر نابودی روبروست.

این میراث جهانی یونسکو به شکل راهبردی روی سنگ‌های صخره ای بر فراز وادی حضرموت، منطقه ای خشک در مرکز یمن، بنا شده است و پشت آن نمایی از صخره ها دیده می شوند.

بلندی برخی از صدها برج خارق العاده ساخته شده از خشت های گلی خشک شده در آفتاب، هفت طبقه است. پیشینه بسیاری از آنها به سده شانزدهم میلادی (سده دهم هجری خورشیدی) برمی گردد. همه آنها توسط یک دیوار مستحکم شده سنتی، که به منظور محافظت ساخته شده است، احاطه شده اند.

این شهر زمانی واحه ای برای توقف کاروان های شتر در مسیرهای انتقال ادویه و عطریات در مسیر عربستان جنوبی بود. سازمان ملل متحد این شهر را به عنوان «یکی از قدیمی ترین و بهترین نمونه های برنامه ریزی شهری مبتنی بر اصول ساخت عمودی» توصیف کرده است.

اما شبام وضعیت خوبی ندارد.

این سازه های خشت و گلی نیازمند تعمیرات مداوم است، اما اقتصاد یمن متلاشی شده است. این فروپاشی اقتصادی، در جنگ بی رحمانه ای که از زمان کودتای حوثی ها (انصارلله) مورد حمایت ایران در صنعا آغاز شده، روی داده است.

درگیری هایی که به دنبال آن کودتا میان دولت یمن و همپیمانانش با حوثی ها روی داد، شرایطی را به وجود آورده که سازمان ملل متحد آن را به عنوان بدترین بحران انسانی جهان توصیف می کند.

قربانی درگیری

عبدالوهاب جابر، یک مقام محلی در شبام، گفت: «به نظر می رسد که این شهر دچار فاجعه ‌ای بی سابقه شده است.»

جابر گفت که در سیل های اخیر، دست کم چهار بُرج کاملاً ویران شده و ۱۵ بُرج دیگر نیز آسیب دیده اند. این سیل ها جان ده ها تن از مردم را در سراسر یمن گرفته اند.

دیوارهای گلی خشک شده در آفتاب دارند فرو می ریزند.

حسن عیدید، رئیس سازمان کل محافظت از شهرهای تاریخی یمن، گفت که سقف ها و قسمت های بیرونی این بُرج های خشتی بیشترین آسیب را متحمل شده اند.

عیدید گفت: «ساکنان این شهر به دلیل جنگ و شرایط دشواری که در آن به سر می برند، قادر به مرمت آنها نبوده اند.»‌

شبام تحت کنترل دولت یمن، که از سوی جامعه بین المللی به رسمیت شناخته شده است، قرار دارد، اما این شهر اگرچه تا حد زیادی از درگیری های مستقیم دور بوده، اما از تأثیرات جنگ در امان نمانده است.

درگیری ها، هزینه کَرد های عمومی را تقریباً به طول کامل متوقف کرده است.

این شهر که خانه های بُرج مانند متراکم و کوچه هایی باریک - آن قدر باریک که خودروها نمی توانند از آنها عبور کنند - دارد، در سال ۱۳۶۱ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. اما در سال ۱۳۹۴، نام این شهر به «فهرست میراث جهانی در معرض خطر» نیز افزوده شد.

کُند بودن روند مرمت

عیدید گفت که یک طرح واکنش اضطراری با همکاری یونسکو در دست اجراست. به گفته او، در این طرح تقریباً ۴۰ ساختمان با هزینه ۱۹۴ هزار دلار مرمت می شوند.

به گفته عیدید، اهداکنندگان خصوصی نیز پیشنهاد کمک دادند. او گفت که از آن جمله، یک تاجر سعودی است که حدود ۵۴ هزار دلار کمک مالی پرداخته است.

باراک باسویتین، رئیس انجمن معماری خشت و گلی در شبام، گفت که اگرچه طرح های مرمت با کمک برخی کمک های مالی از اتحادیه اروپا در دست اجراست، اما کارها به اندازه کافی سریع پیش نمی روند.

او گفت: «برخی دشواری ها وجود داشته است.» وی افزود: «روند کار به دلیل فقدان نیروی کار ماهر محلی که مطابق با معیارها باشد، به کُندی پیش می رود.»

شبام یکی از سه مکان تاریخی است که گواهی بر پیشینه خشت و گلی منطقه حضرموت در یمن به شمار می رود.

این مکان های باستانیِ جایگزین ناپذیر، که نماینده میراث تاریخی بی مانند یمن هستند، نیز در معرض تهدید قرار دارند.

در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شرق شبام، کاخ سیئون، یکی از بزرگترین بُرج های خشت و گلی جهان، واقع شده است. این سازه نیز بر اثر بارندگی های شدید و سال ها بی توجهی متحمل آسیب های زیادی شده و در معرض خطر ویرانی است.

سومین مکان، شهر تریم واقع در ۴۰ کیلومتری این شهر است. تریم از بابت ۳۶۵ مسجد خود، از جمله المحضار - که بلندترین مناره های یمن را دارد - معروف است.