سیر صعودی بازار سهام ایران: «رشد»، یا «رونق کاذب»؟

دولت ایران در ماه های اخیر مدام به رشد شاخص بازار سهام اشاره کرده است. دولت روحانی از این راه سعی کرده است که سرمایه گذاران را به بورس اوراق بهادار تهران، مرجع اصلی بورس اوراق بهادار کشور، جذب کند.

بازار سهام ایران به رغم تورم بالا و پایین بودن ارزش ارز آن کشور برای مدتی طولانی روندی صعودی داشت. اما از اواخر مرداد، شاخص سهام کاهش یافته است و این روند نزولی همچنان ادامه دارد.

شاخص بازار بورس تهران روز سه شنبه ۱۷ شهریور ۲۷ هزار واحد سقوط کرد که این رقم در مقایسه با عملکرد اخیر آن بازار، اُفت شدیدی محسوب می شود. برخی اقتصاددانان می گویند که دولت قصد دارد از صندوق توسعه ملی برای حمایت بیشتر از بازار سرمایه استفاده کند. به عبارت دیگر، [دولت] تلاش می کند از طریق تقویت مصنوعی بازار اوراق بهادار، بورس را فعال نگه دارد.

علی ربیعی، سخنگوی دولت روحانی، اوایل شهریور «ادعاهای مربوط به دستکاری در بورس» را بی اساس خواند. وی ادعا کرد که «ما از دارایی های مردم در بورس محافظت می کنیم.»

دولت، بزرگترین عامل ایجاد حباب بورس تهران

بسیاری از اقتصاددانان سیاست های پولی دولت را تلاش هایی ناموفق برای «پررونق» جلوه دادن بازار بورس می دانند. این در حالی است که تحریم های اقتصادی و بانکی مانع از صادر کردن اکثر منابع درآمد کشور [مواد صادراتی مانند نفت، گاز و فلزات] توسط دولت شده است.

در این حال، چند عامل دیگر نیز در رشد بازار بورس اوراق بهادار تهران - هر چند به میزان محدود - تاثیر گذاشته است. فعالیت واردکنندگان ایرانی به دلیل «فشار حداکثری» ایالات متحده بر ایران، به شدت محدود شده است. از این رو، آنها در بازار سهام سرمایه گذاری کرده اند و این امر تا حدودی در رشد بازار بورس اوراق بهادار تهران مؤثر بوده است.

از جمله عوامل دیگر می توان به کاهش معاملات املاک و رکود صنعت اشاره کرد. هر دوی این عوامل سرمایه گذاران را به سوی بورس اوراق بهادار سوق داده است.

منابع دولتی تزریق شده در بازار سرمایه بزرگترین نقش را در ایجاد این رونق داشته است. اما کارشناسان می گویند که این کار [این بار هم] همانند گذشته نتایج مثبتی نخواهد داشت و به رونق کاذب بورس خواهد انجامید.

کاظم موسوی، یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس ایران، در نخستین هفته شهریور ماه گفت که در واقع «در هفته های اخیر» پول نقد به بازار بورس تزریق شده است. اما به رغم این اقدام، شاخص بورس تهران طی نخستین روزهای شهریور ماه، ۸.۳ درصد کاهش یافت. این بزرگترین سقوط شاخص بازار بورس اوراق بهادار تهران در ۲۰ سال گذشته بود.

موسوی از جمله معدود مقاماتی است که نسبت به حباب بازار سهام و در نتیجه «از بین رفتن سرمایه مردم» هشدار می دهند. او به مردم هشدار داد «به سود بورس در درازمدت اعتماد نکنند.»‌

رونق «سطحی و موقتی» بازار بورس

حسن زمانی، کارشناس بازار سرمایه، به المشارق گفت که کاهش ارزش ریال در برابر دلار (حدود ۴۰ درصد در سال جاری) باعث افزایش ارزش [ریالی و صوری] سهام شرکت ها شده است.

او گفت: «حبابی که از افزایش بهای سهام و رونق بوجود آمده صوری و موقت» است.

او گفت که بسیاری از اقتصاددانان ایرانی می گویند که رونق بازار سهام ایران موقتی است. اما درباره مدت ادامه این رونق، توافق نظری وجود ندارد. تحولات اخیر نشان می دهد که ممکن است بازار بورس تهران در آینده نزدیک سقوط کند.

مولود زاهدی، اقتصاددان، به المشارق گفت که سقوط بازار بورس تهران «اجتناب ناپذیر» است. وی افزود که زمان این سقوط قریب الوقوع به میزان دخالت دولت و مقدار نقدینگی منتقل شده به آن بازار بستگی دارد.

او گفت: «سال آینده ما به طور حتم با کاهش بیشتر نرخ ارزش ریال در برابر دلار مواجه خواهیم شد. تحریم ها سبب کاهش بیشتر حجم اقتصاد خواهد شد و دولت مجبور خواهد شد بازهم پول بیشتری چاپ، و وارد بازار سرمایه کند.»

بازار سهام: ابزاری در دست دولت

برخلاف کشورهایی که اقتصاد مبتنی بر بازار دارند، نوسان های شاخص بازار بورس تهران نشان دهنده عوامل و عناصر اقتصادی نیستند. در ایران اقتصاد توسط دولت کنترل می شود و بازار سهام عملا ابزاری در دست دولت و سیاست های آن است.

به عنوان نمونه شاخص بورس تهران از اواخر سال ۱۳۹۸ چهار برابر شد و روند صعودی آن ادامه پیدا کرد. این شاخص در مرداد ماه امسال به دو میلیون واحد رسید. اما در اوایل شهریور روند نزولی آن آغاز شد و شاخص سهام تا تاریخ ۱۹ شهریور امسال ۴۳۰ هزار واحد کاهش داشت.

با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، رشد بورس اوراق بهادار تهران، رشد معناداری نیست.

بنا بر داده های رسمی، رشد اقتصادی ایران در سه ماهه نخست سال مالی جاری ۳.۵ درصد کاهش داشته است.

به گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ایران در ۹ ماهه نخست سال مالی گذشته در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل از آن ۷.۶ درصد کاهش یافت.

پیش بینی می شود که اقتصاد ایران تا فروردین ۱۴۰۰ در مقایسه با سال گذشته حدود ۵.۵ درصد کوچکتر شود. همه گیری ویروس کرونا (کووید-۱۹) نیز احتمال بدتر شدن اوضاع اقتصادی را از آنچه پیشتر پیش بینی شده بود، مطرح کرده است.

در همین حال، بانک مرکزی ایران نرخ تورم کشور در ۱۲ ماهه منتهی به ۲۹ اسفند را ۴۱.۲ درصد گزارش کرده است.