با کشته شدن سرباز قدیمی القاعده، چه بر سر این گروه خواهد آمد؟

گزارش ها از مرگ دو رهبر ارشد القاعده در ماه های اخیر سوالاتی را در مورد استراتژی و توان آینده این شبکه تروریستی مطرح کرده است. گروهی که در حال حاضر تنها به سایه ای از نیروی جهانی دو دهه پیش تبدیل شده اند.

هفته گذشته نیویورک تایمز گزارش داد که عبدالله احمد عبدالله، معاون رهبر القاعده که با نام مستعار ابو محمد المصری شناخته می شد، به درخواست واشنگتن در مرداد ماه به طور مخفیانه توسط دو عامل اسرائیلی در تهران کشته شد.

در همین حال، کارشناسان برجسته در مورد القاعده به نقل از منابعی گفته اند که ایمن الظواهری، رئیس گروه، که جانشین اسامه بن لادن شده بود، نیز مرده است.

ایران گزارش مربوط به کشته شدن عبدالله را به شدت تکذیب کرده است، القاعده نیز هیچ بیانیه ای برای تأیید مرگ ادعایی الظواهری از طریق شبکه های رسانه ای معمول خود صادر نکرده است.

با این حال، گزارش های دریافت شده سوالات در مورد اهداف آینده القاعده را افزایش داده است، شبکه ای کاملاً متفاوت از شاخه ای که ترس را در سراسر جهان تحت رهبری کاریزماتیک بن لادن گسترش داد.

«امری بسیار معمول برای القاعده»

با کشته شدن این سعودی (بن لادن) در یک عملیات ایالات متحده در پاکستان در سال ۱۳۹۰ رهبری این گروه به الظواهری رسید، یک مصری مجرب در امور جهادی و ایدئولوژیست اصلی القاعده، اما او توانایی بن لادن برای گرد آوردن رادیکال ها از سرتاسر جهان را نداشت.

یک مقام ارشد آمریکایی فعال در زمینه مبارزه با تروریسم بین المللی به سی ان ان گفت که از مرداد سال گذشته، شروع به دریافت اطلاعاتی کردیم مبنی بر اینکه الظواهری «شکایت (از مشکلات) قلبی» دارد.

حسن حسن، رئیس مرکز سیاست های جهانی مستقر در ایالات متحده، آخر این هفته گفت که الظواهری یک ماه پیش به مرگ طبیعی درگذشت.

و ریتا کاتز، مدیر رسانه جهادی سایت، گفت که گزارش های تأیید نشده ای در مورد مرگ الظواهری در حال انتشار است.

وی گفت: «برای القاعده این یک امر عادی است که خبر مرگ رهبرانش را به موقع منتشر نکند.»

با این وجود، این اولین بار نیست که در مورد مرگ الظواهری گزارش هایی داده می شود و سپس او در موقعیت های مختلف (زنده) ظاهر می شود.

باراک مندلسون، دانشیار کالج هاورفورد و نویسنده چندین کتاب در مورد القاعده و جهاد، گفت: «سرویس های اطلاعاتی بر این باورند که او سخت بیمار است.»

وی به خبرگزاری فرانسه گفت: «اگرچه تا کنون این اتفاق نیفتاد، اما بالاخره به زودی این اتفاق خواهد افتاد.»

«هیئت مشاوران»

تحلیلگران می گویند، اگر هر دو یا یکی از این دو نفر مرده باشند، گروهی که از خود به جای گذاشته اند به هیچ وجه قابل مقایسه با شبکه ای نخواهد بود که حملات ۱۱ سپتامبر (۲۰ شهریور) به ایالات متحده را برنامه ریزی کرده و انجام دادند.

گروه‌ های متعددی با الهام از جهان‌ بینی القاعده و تحت عنوان شاخه ‌های محلی این گروه در نقاط مختلف جهان از جمله ناحیه ساحل آفریقا، پاکستان، همچنین سومالی، مصر و یمن شکل گرفته‌ اند و فعال هستند.

اما رهبری القاعده تمامی این گروه‌ ها به خصوص شاخه‌ های محلی آن را زیر نظر ندارد.

مندلسون گفت که انتظار دارد که رهبری القاعده در آينده بيشتر تحت نظر یک «هیئت مشاوران» اداره شود.

او گفت: «مردم فقط در صورتی که بخواهند به رهبری مرکزی القاعده گوش می‌ دهند و این به معنای تبعیت کامل آن ‌ها از رهبری القاعده نیست.»

القاعده، که دیگر یک گروه مقتدر افراطی به شمار نمی آید، شاهد به وجود آمدن گروه های دیگری بوده است که گاهی با آن درگیر نیز می شدند.

داعش که به دنبال ایجاد «خلافت» در عراق و سوریه بود و حملات (تروریستی) در اروپا را هماهنگ می کرد گروه القاعده را تحت الشعاع قرار داد.

«خلافت» داعش در اواخر سال ۱۳۹۶ برچیده شد.

نفر بعدی کیست؟

چالش اصلی یک رهبر جدید حفظ قدرت گروه در این شرایط است.

بسیاری از تحلیلگران به یک نامزد اصلی اشاره دارند - سیف العدل، سرهنگ دوم پیشین در نیروهای مسلح مصر که در دهه شصت به جنبش جهادی مصر پیوست.

او دستگیر و سپس آزاد شد و در نهایت در افغانستان که پایگاه بن لادن و الظواهری بود به القاعده پیوست.

به گفته پژوهشکده طرح ضد تروریسم که مرکز آن در ایالات متحده است، وی در سال ۱۳۸۲ در ایران دستگیر و در سال ۱۳۹۴ در تبادل زندانیان آزاد شد. به نظر می رسید که وی در سال ۱۳۹۷ به عنوان یکی از معاونان اصلی الظواهری هنوز در ایران باشد.

بر اساس گزارش این پژوهشکده «العدل در سازماندهی قابلیت‌ های عملیاتی القاعده نقش مهمی داشت و به سرعت در سلسله مراتب این گروه ارتقا یافت.»

مندلسون گفت که العدل یکی از « چهره‌ های مهم» این جنبش است و «می تواند نفر بعدی باشد.»

اما وی تأكید كرد كه العدل، به همراه عبدالله، چندین سال در ایران پنهان شده بود در نتیجه از نسل جدید فرماندهان و رهبران القاعده دور بوده است.

«مطمئن نیستم که موقعیت او در القاعده چقدر قوی باشد، به خصوص اکنون که نسل قدیمی، اساساً همه محافظان قدیمی، مرده اند.»