احیای فرهنگی بغداد در زیر سایه مشکلات

بغداد -- پایتخت عراق، که غالباً در صدر اخبار ناخوشایند خشونت‌ها و رقابت‌های سیاسی قرار می‌گیرد، به محل برگزاری نمایشگاه‌های هنری، جشنواره‌های تئاتر و نمایشگاه‌های کتاب در امتداد رود دجله تبدیل شده و دوران رنسانس هنری خود را سپری می‌کند.

در پس این همه درگیری و تنش، رنسانس فرهنگی نوپایی طی سال‌های اخیر شکل گرفته و یادآور عصری طلایی است که در آن بغداد به یکی از پایتخت‌های فرهنگی جهان تبدیل شده بود.

گالری‌ها باز شده و جشنواره‌ها رونق پیدا کرده و انبوه مردمی که مشتاق جبران زمان گمشده‌اند به این سو جذب شده‌اند.

نور علاءالدین، مدیر مرکز هنری گالری، گفت: «مردم به هنر نیاز دارند؛ می‌خواهند شم هنری خود را پرورش بدهند -- این یک راه گریز است. ما هم مثل هر کشوری دیگری حق داریم با هنر خودمان را سرگرم کنیم.»

درهای گالری کمتر از یک ماه پیش باز شده است، اما بازدیدکنندگان در شب افتتاحیه هر نمایشی برای ورود صف می‌کشند.

امیر، یک پزشک داروساز ۲۵ ساله از بیرون گالری گفت: «هنر امکان کاهش فشارهای زندگی روزمره را برایمان فراهم می‌کند.»

پس از اعلام پیروزی عراق بر داعش در سال ۱۳۹۶ و بازیابی استقلال این کشور، شکوفایی فرهنگی نیز پدیدار شد.

داعش در سال ۱۳۹۳ بخش‌های زیادی از شمال عراق را به تصرف خود درآورد و طی دوره‌ای که مملو از قساوت‌ها و خونریزی‌های این گروه تروریستی بود، چند شهر کلیدی را تحت تسلط خود درآورد.

با وجود سلول‌های خفته داعش که هنوز دست به حملات پراکنده می‌زنند و علی‌رغم پیدایش چالش‌های تازه از سوی گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران که تاکنون چندین حمله موشکی و پهپادی انجام داده‌اند، وضعیت امنیتی تا حد چشمگیری بهبود یافته است.

گروه‌های شبه‌نظامی گاهی منطقه سبز بغداد را که امنیت بالایی دارد هدف می‌گیرند و در مردادماه نیز در آستانه عید قربان یک بمبگذار انتحاری داعش به بازاری شلوغ در شهرک صدر حمله کرد، که منجر به جان باختن دست‌کم ۳۶ تن و مجروحیت حدود ۶۰ تن دیگر شد.

بغداد همچنین صحنه جنبش اعتراض مردمی عظیمی بوده که در سال ۱۳۹۸ فزونی گرفت و طی آن مردم عراق خواستار پایان یافتن فساد دولتی و نفوذ بیش از حد ایران در کشورشان شدند.

«مو به تنمان سیخ شده بود و اشک در چشممان جاری»

بعد از ظهر یک روز دل‌انگیز پاییزی در آبان‌ ماه، هزاران بازدیدکننده برای برگزاری یک جشنواره کتاب در کرانه‌های رود دجله جمع شدند.

برگزارکنندگان جشنواره «من عراقی‌ ام، کتاب می‌خوانم» ۳۰ هزار جلد کتاب رایگان، از داستان گرفته تا فلسفه و زبان‌های خارجی، توزیع کردند.

یک خواننده محلی نیز به همراه گروهی از نوازندگان سازهای سنتی در این جشنواره هنرنمایی کردند و همه حضار از جمله جوانان با لباس‌های زیبا و زوج‌های جوان با کودکانشان و همچنین سالمندان از مراسم لذت بردند.

بغداد همچنین در آبان‌ماه میزبان دومین دوره از یک جشنواره بین‌المللی تئاتر بود که توسط وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار باستانی عراق برگزار شد.

علی عباس، مدیر محل برگزاری این جشنواره، گفت: «سالن لبریز از حضور مردم شده بود.»

او گفت: «مردم عراق قبلاً می‌ترسیدند به خیابان‌ها بروند. شرایط به طرز چشمگیری تغییر کرده است.»

گروه‌هایی از مصر، تونس، آلمان و ایتالیا رایگان هنرنمایی کردند و عراقی‌ها نیز فرصت درخشیدن داشتند.

هانو فریدریش، بازیگر آلمانی، در اولین سفر خود به بغداد با نمایشنامه‌اش «تیل» در این جشنواره هنرنمایی کرد؛ نمایشنامه «تیل» از رمانی با تلفیق ادبیات فولکلور اروپا و جنگ سی ساله، یک درگیری مذهبی در قرن هفدهم میلادی، اقتباس شده است.

این هنرمند ۵۵ ساله گفت: «به ما گفتند نروید، خطرناک است»؛ اما تجربه او این کلیشه‌ها را در هم شکست.

او گفت: «مردم از صحنه بالا می‌آمدند و ما را در آغوش می‌گرفتند. به ما می‌گفتند هیچ وقت چیزی شبیه این ندیده‌اند. مو به تنمان سیخ شده بود و اشک در چشممان جاری.»

کارگردانان زن عرب

زهرا قندور، بازیگر و کارگردان ۳۰ ساله عراقی، جزء هنرمندانی است که با مستند بلند خود «زنان زندگی من» در احیای فرهنگی کشورش نقش‌آفرینی کرده است؛ این مستند در اواسط آذرماه در جشنواره فیلم الجونه مصر روی پرده رفت.

او جزء گروه جوانی از کارگردانان زن عرب است که با تهیه فیلم‌های مستند پیرامون موضوعاتی در زمینه زن‌کشی و انقلاب در مسیر پیشرفت قرار گرفته‌اند.

او در حاشیه جشنواره دریای سرخ گفت: «بن‌مایه اصلی زندگی و مرگ دختران و زنان جوان در عراق است. در این فیلم به نحوه برخورد جامعه عراق با زن‌کشی به مثابه یک مسئله طبیعی پرداخته شده است.»

قندور گفت: «طی چند سال گذشته، نسل جدید متولدین دهه ۷۰ و ۸۰ [خورشیدی] با سوگیری تازه‌ای به میدان آمده است»، خصوصاً بعد از همراهی عمده مردم در جنبش اعتراضی مهر ۱۳۹۸.

فیلم قندور، که در آن خود او نیز یکی از نقش‌های اصلی آن را به عهده دارد، در پی حادثه فجیع کشته شدن زن جوانی که ظاهراً به دست مردان خانواده‌اش به قتل رسیده ساخته شده است.

او گفت: «ما عراقی‌ها به طور کلی زندگی بی‌ثباتی داریم، اما به طور اخص نمی‌توان قتل هدفمند زنان... را کم‌اهمیت تلقی کرد.»

به نظر می‌رسد سینمای عرب از نظر تعداد کارگردانان زن وضعیت بهتری نسبت به هالیوود داشته باشد، چرا که از میان ۲۵۰ فیلم بزرگی که سال گذشته منتشر شد، تنها ۱۸ درصدشان توسط زنان کارگردانی شده است.

در مقایسه با این رقم، طی مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۸ در دانشگاه شمال غرب دوحه انجام شده است، حدود ۵۰ درصد از تمام فیلمسازان جهان عرب زن بوده‌اند.