به خطر افتادن روابط طالبان با ایران پس از به قدرت رسیدن آن

با وجود سال‌ها حمایت تهران از طالبان و تأمین بودجه آن، اکنون به نظر می‌رسد رهبران ایران از روابط خود با این شبه‌نظامیان فاصله می‌گیرند.

ایران که ٩٠٠ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد، طالبان را در دوران به قدرت رسیدن خود در سال‌های ١٣٧٥-١٣٨٠ به رسمیت نشناخت.

اما تهران به نام «عمل‌گرایی» موضع خود را در برابر این گروه شبه‌نظامی سنی نرم‌تر کرد و با هدف تضعیف دولت قبلی افغانستان به تأمین مداوم پشتیبانی نظامی آن پرداخت.

رژیم ایران تا خردادماه امسال در حال ارائه حمایت نظامی گسترده از طالبان بود و نیروهای ایرانی در کنار شبه‌نظامیان طالبان در غرب افغانستان در نبرد حضور داشتند.

مقامات دولت قبلی افغانستان مرتباً رژیم ایران را متهم می‌کردند که از طالبان به‌عنوان ابزاری برای جلوگیری از ساخت سد در منطقه غرب افغانستان حمایت می‌کند که تلاشی برای اطمینان از جریان آب به ایران بود.

طالبان و تهران از نظر سیاسی نیز نزدیک به هم تلقی می‌شدند.

همین چند ماه پیش، گروهی از رهبران طالبان در تهران شام خوردند و جواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت آنها را «برادر» خطاب کرد و گفت ایران همیشه برایشان مثل خانه است.

اما اکنون به نظر می‌رسد پس از به قدرت رسیدن طالبان در مردادماه، این روابط دچار ابهام شده است.

وزارت امور خارجه ایران، پس از چند هفته سکوت نسبی در اواسط شهریورماه از حمله طالبان به پنجشیر، آخرین سنگر مقاومت در برابر این جنبش انتقاد کرد.

در حادثه‌ای دیگر، ظاهراً نیروهای ایرانی تجهیزات نظامی افغانستان را توقیف و به ایران منتقل کردند.

ایران هنوز دولت طالبان را به رسمیت نشناخته است و اکنون به نظر نمی‌رسد از به قدرت رسیدن آن خرسند باشد.

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران ٢٧ شهریور پس از آنکه طالبان تقریباً به‌طور کامل دولتی متشکل از طالبان و وابسته به قوم پشتون تشکیل داد گفت: «دولتی متعلق به تنها یک گروه قومی یا سیاسی نمی‌تواند مشکلات افغانستان را حل کند.»

رئیسی خواستار تشکیل دولتی با نمایندگی همه افغانستانی ها شد تا گروه‌های مرتبط با سپاه را هم شامل شود.

نارضایتی

برخی از تحلیلگران می گویند اکنون رژیم ایران پس از تصرف کابل به دست طالبان در طی ماه گذشته، احساس خطر می‌کند.

محمد نادم سروری، متخصص امور بین‌الملل مستقر در ولایت نیمروز گفت: «در روزهای اخیر، رهبران ایران برخلاف گذشته که از طالبان حمایت می‌کردند، علیه این گروه اظهار نظر می‌کنند.»

سروری گفت: «این تغییر، نارضایتی این کشور از طالبان را نشان می‌دهد.»

او گفت: «دولت ایران طالبان را تحت فشار قرار خواهد داد تا به خواسته‌های آن پاسخ مثبت دهد. اکنون دیگر به طالبان بستگی دارد که همچنان تحت تسلط رژیم ایران بماند یا مستقل عمل کند.»

برخی از افغانستانی ها پیش‌بینی می‌کنند که خشم و فاصله گرفتن رژیم ایران از طالبان آغاز مداخلات جدید در افغانستان است.

نیاز محمد نیازی، ساکن قلعه نو، استان بادغیس گفت: «دولت ایران هرگز دوست افغانستان نبوده است و در عوض سعی کرده این کشور را تضعیف کند.»

نیازی گفت: «درخواست ما از دولت ایران این است که از دخالت در کشور ما دست بردارد.»

او گفت: «[رهبران ایران] در ٢٠ سال گذشته به اندازه کافی مانع پیشرفت و شکوفایی کشور ما شدند؛ حالا لطفاً دیگر باعث جنگ و کشتار مردم بیگناه نشوید.»

درگیری تازه

حسن حکیمی، فعال جامعه مدنی در استان غور به سلام تایمز گفت: «اگرچه دولت ایران در سال‌های اخیر حمایت مالی و نظامی قابل توجهی از طالبان کرده است، اما دیدگاه‌ها و علایق طالبان با رژیم ایران متفاوت است.»

او گفت: «ممکن است اختلاف نظرها و تعارضات بین رژیم ایران و طالبان در آینده منجر به درگیری بین آنها شود.»

حمزه بلوچ، تحلیلگر مسائل سیاسی در زرنج، استان نیمروز به سلام تایمز گفت: «در سال‌های اخیر، دولت ایران مبالغ هنگفتی را در اختیار طالبان و سایر گروه‌های مسلح اختصاص داده است تا از ایجاد سدها و زیرساخت‌ها در افغانستان جلوگیری کند.»

بلوچ گفت: «حالا اگر طالبان به ساخت سدها ادامه بدهد، ایران گروه دیگری را علیه آن مسلح می‌کند.»

نعمت‌الله ابراهیمی، محقق افغانستان در دانشگاه لا تروب استرالیا به خبرگزاری فرانسه گفت قدرت‌های منطقه‌ای مانند ایران یا روسیه می‌توانند برای تأمین منافع خود دوباره به سراغ تأمین بودجه گروه‌های نیابتی بروند.

او گفت که این همان «دستورالعمل درگیری‌های خشونت‌آمیز یا مقاومت توسط دیگران است.»

فقدان یک دولت فراگیر «فرصت‌هایی را برای استثمار قدرت‌های منطقه‌ای ایجاد می‌کند که [طالبان] از دست آنها راضی نخواهند بود.»

[عمران از هرات به تهیه این گزارش کمک کرد.]