خلیج عقبه، آبراهی ایمن در منطقه ای آشفته

عمان -- در حالی که تجاوزگری ایران سبب افزایش تنش ها در خلیج فارس، یک قطب اصلی تجارت جهانی شده، اهمیت خلیج عقبه یک قطب تجاری بسیار پویا در انتهای شمالی دریای سرخ به شدت مورد توجه قرار گرفته است.

خلیج عقبه بخشی کلیدی از یک شبکه ایمن آبراه هاست که از دریای سرخ تا اقیانوس هند امتداد دارد. این شبکه دارای دسترسی های آسان به مسیرهایی است که دریای سرخ را به دریای عرب و منطقه مدیترانه متصل می کند.

دریای سرخ قرن ها نقشی محوری را در زمینه بازرگانی دریایی ایفا کرده است. اهمیت این دریا پس از گشایش کانال سوئز در سال ۱۲۴۸ افزایش یافته است.

هشام خریسات، کارشناس راهبردی و نظامی، می گوید که این کانال امروز به عنوان یک گذرگاه اصلی برای صادرات نفت خلیج فارس به بازارهای جهانی عمل می کند.

اهمیت این گذرگاه دریای سرخ در دوره های جنگ و بحران، هنگامی که انواع مختلف تجهیزات نظامی از آن عبور می کند، بیش از هر زمان دیگر نمایان بوده است.

وی گفت که این موضوع در جریان جنگ خلیج فارس در سال های ۱۳۶۹ و ۱۳۷۰ و نیز در زمان بسیج نیروها برای حمله به عراق در سال ۱۳۸۲ روی داد.

تلاش ها برای ایمن کردن دریای سرخ

کشورهای عربی هم مرز با دریای سرخ به طور کامل نسبت به حفظ امنیت این آبراه راهبردی متعهد هستند.

ایده یک «مجمع دریای سرخ» به عنوان ابزاری برای کشورهای واقع در حاشیه این دریا و طرف های ذیربط برای گفت و گو پیرامون منافع مشترک، شناسایی تهدیدهای نوظهور، و ایجاد راه حل های مشترک، در سال های اخیر همواره مورد بحث بوده است.

یک مقاله تحلیلی مرکز بروکینگز دوحه (با عنوان «به سوی یک انجمن دریای سرخ: خلیج فارس، شاخ آفریقا، و معماری یک منطقه تازه») یادآور می شود که ایده همکاری دریای سرخ مدت‌ ها وجود داشته است.

در این گزارش آمده است: «هر یک از کشورهای ساحلی در این منطقه نسبت به پیدایش اندیشه همکاری دریای سرخ مدعی هستند.»

از مجموع طرح های گوناگون در رابطه با دریای سرخ که دولت ها و نهادهای بین المللی طی سال های اخیر وعده داده اند، طرح های پیشنهاد شده از سوی عربستان سعودی و مصر بیش از همه به مرحله اجرا نزدیک شده است.

به گزارش رسانه فرانسوی «آر اف آی» (رادیو بین المللی فرانسه)، در شهریور ماه ۱۳۹۹ شورای منطقه ای تازه ای با حضور هشت کشور در منطقه دریای سرخ به ریاست عربستان سعودی راه اندازی شد.

عربستان سعودی، مصر، یمن، اردن، سودان، جیبوتی، سومالی، و اریتره منشور «شورای کشورهای ساحلی عربی و آفریقایی دریای سرخ و خلیج عدن» را امضاء کردند.

هدف این شورا مقابله با دزدی دریایی، قاچاق، و سایر مسائل مرتبط و نیز تقویت ثبات در منطقه است.

اسرائیل، دیگر کشور هم مرز با خلیج عقبه، در سال ۱۳۵۷ با مصر و در سال ۱۳۷۳ با اردن معاهده های صلحی را امضاء کرد.

بندر عقبه: یک دروازه دریایی

بندر عقبه در اردن در سال های اخیر گسترش سریعی داشته است. این امر به دلیل موقعیت مکانی راهبردی آن بندر در نقطه تلاقی دو قاره در چهارراهی که منطقه شام را به شاخ آفریقا، اقیانوس هند، و منطقه خلیج فارس متصل می کند، بوده است.

بندر عقبه به عنوان تنها خروجی اردن به دریا، دومین بندر شلوغ در امتداد دریای سرخ از لحاظ حجم کانتینرهاست و می توان از آنجا بندر ایلات اسرائیل را مشاهده کرد.

دوازده پایانه این بندر به صورت شبانه روزی مشغول هستند و بیش از نیمی از صادرات و واردات اردن و نیز محموله های خروجی و یا ورودی از کشورهای منطقه در آنجا انجام می شود.

اقتصاد این شهر عمدتاً مبتنی بر این بندر است. بندر عقبه که پایانه کانتینری عقبه در آن قرار دارد، تنها بندر کانتینری اردن است. این بندر همچنین چهارمین بندر بزرگ منطقه محسوب می شود و ترافیک سالانه آن تقریباً ۱.۳ میلیون کانتینر ۲۰ پایی (۲۰ فوتی) است.

این بندر از حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد به عنوان یک مرکز دریایی عمل کرده و پیشینه آن به عنوان مرکز منطقه ای برای تجارت به ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد باز می گردد.

عقبه بندر محبوب کشتی های حامل محموله که از بندرهای بزرگ آسیایی آمده و راهی اردن و دیگر مناطق شام می شوند، بوده است.

پروژه های توسعه ای همه جا در عقبه قابل مشاهده هستند. این امر به ویژه از زمانی که شاه عبدالله، پادشاه اردن، در سال ۱۳۸۰ منطقه اقتصادی ویژه عقبه را با هدف توسعه این منطقه راهبردی آغاز کرد، افزایش یافته است.

بندر عقبه برای یک جهش کیفی آماده می شود؛ جهشی که آن را به یکی از مهمترین بندرهای بین المللی تبدیل خواهد کرد.

عربستان سعودی در مهر ماه ۱۳۹۶ و در جریان مجمع سالانه خود موسوم به «طرح سرمایه گذاری آینده» از راه اندازی یک منطقه اقتصادی مستقل در دریای سرخ به نام «ان ای اُ ام» با پانصد میلیارد دلار سرمایه گذاری پیش بینی شده، خبر داد.

این منطقه یک نوار ساحلی یکسره به طول تقریبا ۴۷۰ کیلومتر را در شمال غربی عربستان سعودی پوشش می دهد و تا مناطقی در اردن و مصر امتداد خواهد داشت.

توافق «ان ای اُ ام» بر روابط راهبردی فزاینده میان عربستان سعودی و مصر -- که به ترتیب ثروتمندترین و پرجمعیت ترین کشورهای جهان عرب هستند و هر دو با نفوذ ایران در منطقه مخالف هستند -- تأکید می کند.

انتظار می رود که این توافق موجب بهبود شرایط اقتصادی و تقویت توسعه مثبت در منطقه شود. این امر همچنین بر نقش تاریخی و نوظهور منطقه به عنوان یک مرکز ایمن و شکوفا در میان بی ثباتی این منطقه تأکید می کند.