همزمان با ادامه تهدید ویروس کرونا، خاورمیانه برای فرا رسیدن رمضانی اندوهبار آماده می‌شود

با ادامه تهدید ویروس کرونای نوظهور (بیماری کووید-۱۹) مسلمانان سراسر خاورمیانه برای فرا رسیدن ماه رمضان به شکلی بی‌سابقه -- شامل لغو مهمانی‌های افطار و عدم برگزاری نمازهای جماعت در مساجد -- آماده می‌شوند.

رمضان زمانی برای تفکر و در عین حال روابط اجتماعی است. مؤمنان هر روز این مقدس‌ترین ماه اسلامی از بامداد تا شامگاه روزه می‌گیرند و در هنگام غروب بر سر سفره‌ای که برای اعضای خانواده و یا جامعه محلی پهن شده است، گردهم می‌آیند. رمضان از اواخر این هفته آغاز می‌شود و با جشن‌های عید فطر پایان می‌یابد.

اما امسال در حالی که میلیون‌ها نفر در سراسر خاورمیانه -- از عربستان سعودی و لبنان گرفته تا میدان‌های نبرد در لیبی، عراق، و یمن -- در خانه‌هایشان قرنطینه شده‌اند، شیوع سریع بیماری کووید-۱۹ برگزاری آیین‌های رمضان را به شکلی بی‌سابقه تهدید می‌کند.

اما موضوع ناامیدکننده‌تر برای بسیاری از مسلمانان مؤمن این است که برگزاری نمازهای جماعت -- از جمله نمازهای شبانه ماه رمضان -- در مساجد سراسر منطقه ممنوع است. حتی درهای‌ بسیاری از مساجد با هدف کند کردن شیوع این ویروس بسته‌ شده‌اند.

مراجع و مقامات مذهبی چندین کشور از جمله عبدالعزیر الشیخ، مفتی اعظم عربستان سعودی، حکم کرده‌اند که نمازهای ماه رمضان و نماز عید باید در خانه برگزار شود.

علی ملا، مؤذن مسجدالحرام در مکه، گفت: «دل‌های ما گریان است.»

«ما به مشاهده حضور جمعیت در روز، شب، و همه اوقات در مسجدالحرام عادت داشتیم ... من در عمق وجودم احساس درد می‌کنم.»

در هفته‌های اخیر، خلوت شگفت‌آوری مکان مقدس کعبه را فرا گرفته است . کعبه یک سازه مکعب‌شکل سیاه‌رنگ در مسجدالحرام است که با پارچه‌های زربفت پوشیده شده و مسلمانان سراسر جهان به سوی آن نماز می‌خوانند.

محوطه‌ای که در اطراف کعبه با کاشی‌های سفیدرنگ فرش شده معمولا محل حضور ده‌ها هزار زائر است.

ماه رمضان یکی از زمان‌های محبوب و پرطرفدار برای انجام حج عمره محسوب می‌شود؛ آئینی که مقامات سعودی ماه گذشته آن را به تعلیق درآوردند.

همچنین احتمال دارد مراسم حج تمتع، که طبق برنامه باید در اواخر ماه ژوئیه برگزار شود، برای نخستین بار در تاریخ معاصر لغو گردد. عربستان سعودی از مسلمانان خواسته است فعلا برنامه‌ریزی و آماده شدن برای حج تمتع را به تعویق بیاندازند.

«نه مهمانی و نه دیدوبازدید»

محمد حسین، مفتی اعظم اورشلیم و مناطق فلسطینی، نیز محدودیت‌های مشابهی را در زمینه برگزاری نماز جماعت در ماه رمضان اعلام کرده است. او همچنین توصیه کرده است که گردهمایی‌های عمومی برای مشاهده هلال ماه، که برای تعیین زمان تخمینی آغاز این ماه انجام می‌شود، برگزار نشود.

این محدودیت‌ها همراستا با توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی است. این سازمان از کشورها خواسته است که «از تجمع شمار زیادی از مردم در اماکن در ارتباط با فعالیت‌های ماه رمضان، از جمله در اماکن تفریحی، بازارها، و دکان‌ها خودداری کنند.»

این محدودیت‌ها به شدت به کسب‌وکارها، از جمله به خرده‌فروشانی که نیازهای معمول خیل خریداران در ماه رمضان را برآورده می‌کنند، آسیب رسانده است.

امسال بسیاری از مسلمانان بودجه‌های خرید ماه رمضان‌شان را به خریداری ماسک، دستکش، و سایر تجهیزات حفاظتی در برابر کووید-۱۹ اختصاص داده‌اند.

یونس ۵۱ ساله، که در یک فروشگاه پوشاک در دمشق، پایتخت سوریه، کار می‌کند، می‌گوید: «من مبلغی را برای خرید ماه رمضان پس‌انداز کرده بودم. اما این مبلغ را صرف خرید اقلام مورد نیاز در دوره قرنطینه و محافظت در برابر این ویروس کردم.»

«امسال نه میهمانی و نه دیدوبازدیدی در کار است ... من حس می‌کنم که هر جا می‌رویم، در محاصره ویروس قرار داریم.»

ایران، که تحت تحریم قرار دارد، هفته گذشته اجازه داد که برخی کسب‌وکارهای تهران بازگشایی شوند. این در حالی است که ایران از جمله کشورهای خاورمیانه است که به شدت از کرونا آسیب دیده است و بسیاری از شهروندان آن باید میان دو گزینه تلخ قرار گرفتن در معرض خطر عفونت و دشواری اقتصادی، یکی را انتخاب کنند.

آمارهای رسمی نشان می‌دهند که این بیماری در ایران جان بیش از ۵ هزار نفر را گرفته و بالغ بر ۸۰ هزار تن را نیز بیمار کرده است. هرچند گمان می‌رود که ارقام واقعی بیش از این‌ها باشند.

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، از مردم ایران خواسته است که در ماه رمضان نمازشان را در خانه‌ بخوانند. او در عین حال، آنها را تشویق کرده است که «از دعا، توسل، و فروتنی در هنگام تنهایی‌مان غافل نشویم.»

اما در قاهره فضا کمی متفاوت است. کوچه‌های باریک و بازارهای مرکز شهر در پایتخت مصر هنوز هم پوشیده از تزئینات سنتی رمضان و فانوس‌های رنگارنگ موسوم به «فوانیس» هستند.

این آرایه‌ها رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌ها را نیز زینت داده‌اند. اما به خاطر شیوع ویروس آن اماکن تعطیل هستند و در آستانه نزدیک شدن ماه مبارک جَوی از سکوت بر شهر غالب شده است.

نیایش و نیکوکاری

محافظه‌کاران در سراسر منطقه پیشنهادهای برخی از مسلمانان که گفته‌اند امسال به خاطر این همه‌گیری جهانی باید از روزه‌داری معاف شوند را رد کرده و اصرار دارند که اگرچه فاصله‌گیری اجتماعی امری ضروری است، اما این ویروس نتوانسته است مانع از اجرای مقررات رمضان در خانه‌هایشان شود.

سازمان بهداشت جهانی در فهرست توصیه‌های خود گفته است: «هیچ پژوهشی در رابطه با روزه‌داری و خطر ابتلا به عفونت ناشی از کووید-۱۹ انجام نشده است.»

«افراد سالم باید بتوانند همانند سال‌های گذشته این ماه رمضان نیز روزه‌داری کنند. در حالی که بیماران مبتلا به کووید-۱۹ می‌توانند برای شکستن روزه‌شان با توصیه پزشکان - همان گونه که در زمان ابتلا به بیماری‌های دیگر انجام می‌دهند - مجوزهای مذهبی را دریافت کنند.»

برای بسیاری از افرادی که در کشورهای جنگزده‌ای نظیر لیبی در خانه‌هایشان گرفتار شده‌اند، رمضان همچنان زمان نیایش، درون اندیشی، و نیکوکاری است.

کریمه منیر ۵۴ ساله، که در لیبی کارمند یک بانک است و دو فرزند دارد، می‌گوید: «رمضان امسال برای من زود از راه رسید. دوران قرنطینه نیز همانند ماه رمضان به معنای ساعات کاری کمتر است.»

«رمضان همیشه با نیکوکاری همراه است و امسال نیازمندان - به ویژه به واسطه (آوارگی) ناشی از جنگ - بیشمارند.»