بازیابی آهستۀ جایگاه قلعۀ سابقاً تحت اشغال داعش در سوریه

قلعه جعبر، سوریه - قلعه‌ای باستانی که زمانی «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) از آن برای انجام حملات خود استفاده می‌کرد، اکنون به‌آرامی دوباره جایگاه خود را به‌عنوان یک مقصد گردشگری کلیدی به‌دست می‌آورد و بازدیدکنندگانی را از سراسر سوریۀ جنگ‌زده جذب خود می‌کند.

خانواده‌ها زیر آفتاب داغ خردادماه عکس می‌گرفتند و برخی نیز روی دیوار خشتی باستانی مشرف به کناره‌های دریاچۀ اسد نشسته بودند. دریاچۀ اسد، دریاچه‌ای مصنوعی واقع در استان الرقه در شمال سوریه است.

عبدالله الجابر برای اولین بار همراه با فرزندانش از قلعه جعبر بازدید می‌کرد، در حالی که فاصله محل سکونت آنها با این مکان کمتر از یک ساعت رانندگی با اتومبیل است.

او گفت اغلب عکس‌هایی از سفرهای دوران کودکی‌اش به این قلعه را به فرزندانش نشان می‌داده به این امید که روزی با هم از آن دیدن کنند.

این مرد ٤١ ساله با لبخند گفت: «آرزویشان این بود که قلعه جعبر را ببینند.»

«امروز آنها را به اینجا آوردم تا آن را ببینند.»

این بنای تاریخی متعلق به دوران اسلامی از شروع تابستان و با بهبود وضعیت امنیت در سال‌های اخیر، تعداد فزاینده‌ای از بازدیدکنندگان را جذب خود کرده است.

قدمت این قلعۀ تاریخی به دورۀ سلجوقیان و ممالیک برمی‌گردد و یکی از برجسته‌ترین قلعه‌های سوریه به حساب می‌آید.

در سال ١٣٥٣ با تکمیل سد الطبقه بر روی رودخانۀ فرات، دریاچۀ اسد شکل گرفت و این قلعه نیز به جزیره تبدیل شد.

این قلعه که میان‌گذری باریک آن را به سرزمین اصلی وصل می‌کند، دارای ٣٥ پل و یک مسجد است و قبلاً موزه‌ای با ده‌ها اثر باستانی را در خود جای داده بود، اما داعش آن را غارت کرد.

میراث خشونت

قلعه جعبر در فاصلۀ حدود ٥۰ کیلومتری شهر الرقه قرار دارد، جایی که زمانی عملاً پایتخت «خلافت» خودخواندۀ داعش در سوریه و بخشی از قلمروی تحت کنترل این گروه در عراق و سوریه بود.

این قلعه به بزرگترین زندان داعش در سوریه مشرف بود و مکانی استراتژیک به شمار می‌رفت که گروه افراطی مذکور از آن برای انجام حملات و نظارت بر تحرکات اطراف زندان استفاده می‌کرد.

در دی‌ماه ١٣٩٥، نیروهای سوریۀ دموکراتیک (SDF) با حمایت هواپیماهای جنگی ائتلاف بین‌المللی این قلعه را از داعش پس گرفتند. داعش از سال ١٣٩٣ بر این منطقه حکومت می‌کرد.

در آن زمان، دیده‌بان حقوق بشر سوریه اعلام کرد پیشروی به سوی این قلعه پس از درگیری‌های خشونت‌بار بین داعش و نیروهای دموکراتیک سوریه و با برجا گذاشتن تلفات از هر دو طرف صورت گرفت.

پس از آن نیز زمانی که داعش هر لحظه منتظر شکست بود و اسرای خود را از الطبقه به بیرون منتقل می‌کرد، درگیری‌ها در کرانه‌های شمالی فرات در نزدیکی سد الطبقه ادامه یافت.

در اردیبهشت‌ماه ١٣٩٦، نیروهای سوریۀ دموکراتیک پس از چند هفته نبرد شدید، کنترل سد را از دست داعش خارج کردند. در طی این نبرد نیروهای افراط‌‌گرا با استفاده از خودروهای بمب‌گذاری‌شده، تک‌تیرانداز‌ها و پهپادهای مسلح حملاتی را انجام دادند.

عملیات آزادسازی به‌کندی پیش رفت زیرا داعش از غیرنظامیان به‌عنوان سپر انسانی استفاده می‌کرد و زمانی که نیروهای دموکراتیک سوریه توانستند کنترل سد را در دست بگیرند، متوجه شدند که گروه مذکور منطقه را با مواد منفجره مین‌گذاری کرده است.

کشاورزان سوری گفته بودند از این بابت وحشت داشتند که داعش در حین در دست داشتن کنترل سد الطبقه، به‌منظور دفاع از پایگاه خود در الرقه این سد را منفجر کند و روستاهایشان در معرض سیل قرار بگیرد.

بازگشت بازدیدکنندگان سوری

محمد، مردی ٤٥ ساله و یکی از ساکنان الرقه که به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی درخواست داشت از نام مستعار استفاده کند، گفت یک بار داعش، در اطراف قلعه «خندق‌هایی را برای آموزش کودک‌سربازان خود حفر کرد».

او گفت: «چون اینجا منطقه‌ای نظامی بود ساکنان اجازۀ بازدید از آن را نداشتند... اما در حال حاضر وضعیت در حال بهبود است.»

اکنون امکان قایق‌سواری و تفریح در سواحل شنی دریاچۀ اسد باعث شده این قلعه به مقصدی پرطرفدار برای خانواده‌ها تبدیل شود.

رضوان کهواتی گفت او به همراه خانواده‌اش از شهر ساحلی لاذقیه که فاصله‌اش تا اینجا پنج ساعت رانندگی با اتومبیل است، برای بازدید از قلعه جعبر آمده است.

او گفت: «ما برای گردشگری و ایجاد تنوع به اینجا آمدیم.»

«دخترم به من گفت ما را به جعبر ببر، چون در مدرسه مطالبی دربارۀ آن یاد گرفته بود.»

پس از به پایان رسیدن اشغال داعش، بلافاصله گروه‌های داوطلب محلی متشکل از اعراب و کردها برای کمک به نیروهای سوریۀ دموکراتیک وارد عمل شدند تا آواربرداری ویرانه‌های به‌جا مانده از نبردها را انجام دهند.

فرهاد خوجه، افسر نیروهای سوریۀ دموکراتیک بعد از بازپس‌گیری سد الطبقه در اردیبهشت‌ماه ١٣٩٦ گفت همکاری میان ساکنان محلی نشان داد شایعات منتشر‌شده توسط داعش با هدف ایجاد اختلاف بین آنها شکست خورده است.

او گفت: «هدف اصلی و مشترک خلاص شدن از شر داعش بود و این اتفاق رخ داده است.»