تردید کنیایی‌ها نسبت به انگیزهٔ ایران برای تشدید فعالیت‌های دیپلماتیک در آفریقا

نایروبی -- سفر اخیر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، به کنیا یک سال پس از آزادی دو شهروند ایرانی که در رابطه با اتهامات تروریسم به حبس ابد محکوم شده بودند، پرسش‌هایی را در میان مردم کنیا برانگیخته است.

ویلیام روتو، رئیس‌جمهوری کنیا، روز ۲۱ مرداد در نایروبی از رئیسی و هیأت همراهش استقبال کرد. این اولین مرحله از تور سه‌روزهٔ رئیسی در این قاره بود که توقف در اوگاندا و زیمبابوه را نیز شامل می‌شد.

رئیسی قبل از سفر به نایروبی، آفریقا را «قارهٔ فرصت‌ها» توصیف کرد.

در جریان این بازدید، سران دو کشور پنج یادداشت تفاهم را برای افزایش همکاری در زمینهٔ اطلاعات و فناوری، شیلات، بهداشت حیوانات، فرآورده‌های دامی، و ارتقای سرمایه‌گذاری امضا کردند.

روتو با اشاره به افزایش حجم تجارت میان دو کشور، همکاری قوی‌تر با ایران را برای اقتصاد کنیا بسیار مهم دانست.

«پای چیزهای بیشتری در میان است»

اما بسیاری از کنیایی‌ها سفر رئیسی به کنیا را نشانهٔ قدردانی از آزادی دو شهروند ایرانی به نام‌های احمد ابوالفتحی محمد و سید منصور موسوی از زندان فوق‌امنیتی در سال گذشته تعبیر کرده‌اند.

محمد و موسوی به‌دلیل طرح‌ریزی حملات علیه منافع ایالات متحده، اسرائیل، بریتانیا، و عربستان سعودی در کنیا در زندان فوق‌امنیتی «کامیتی» کنیا زندانی بودند.

دادستان‌ها به دادگاه عالی نایروبی گفتند که این دو مظنون با شبکه‌ای مرتبط بودند که در حال برنامه‌ریزی بمب‌گذاری در پایتخت کنیا و شهر ساحلی مومباسا بود. پلیس و سازمان‌های اطلاعاتی کنیا هر دو توطئه را خنثی کردند.

این دو مرد در سال ۱۳۹۲ و در پی کشف ۱۵ کیلوگرم مواد منفجره در یک باشگاه ورزشی به حبس ابد محکوم شدند. بعدها دادگاه عالی کنیا پس از تجدیدنظر، مجازات آنها را به ۱۵ سال کاهش داد.

آزادی محمد و موسوی در شهریور گذشته، کنیایی‌ها را شگفت‌زده کرد و بحث‌هایی را در مورد واجدالشرایط بودن تروریست‌های محکوم برای عفو شدن توسط کمیتهٔ «قدرت رحمت» کنیا ایجاد کرد.

اکنون برخی افراد تردیدهایی را در رابطه با مزایای ایجاد روابط نزدیک‌تر با ایران مطرح کردند.

دیوید موگامبی، مدرس روابط بین‌الملل در دانشگاه مِرو، در این رابطه می‌گوید که سفر رئیسی به نایروبی بخشی از برنامهٔ دیپلماتیک تهران در تلاش برای جلب نظر کشورهای آفریقایی در مسائل بین‌المللی است.

او گفت که ایران به‌ویژه در زمانی که اقتصادش در بحبوحهٔ تحریم‌های فلج‌کنندهٔ غرب ویران می‌شود، به کمک آفریقا نیاز دارد.

او افزود: «این سفر برای عموم به‌عنوان تلاشی از سوی کنیا و ایران برای همکاری بر سر منافع اقتصادی متقابل مطرح شده است، اما تجارت میان دو کشور در حد متوسطی بوده است و از این‌رو، من گمان می‌کنم که پای چیزهای بیشتری در میان است.»

«نقض جدی حقوق بشر»

رئیسی در جریان یک کنفرانس خبری مشترک در نایروبی گفت که هدف ایران دستیابی به افزایش ۱۰ برابری تجارت با کنیا است. او همچنین گفت که کنیا می‌تواند برای دفاع از حقوق بشر و مبارزه با قاچاق مواد مخدر با ایران در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی در همکاری کند.

اریک کامائو، وکیل ۳۶ سالهٔ مستقر در نایروبی، اظهارات رئیسی در مورد حقوق بشر را به سخره گرفت و گفت که رژیم ایران دارای «بدترین کارنامهٔ حقوق بشری در جهان» است.

کامائو گفت: «جهان شاهد حملات وحشیانه به تظاهرکنندگان در تهران بوده است و ما قتل وحشیانهٔ مهسا امینی در شهریور گذشته تحت بازداشت پلیس امنیت اخلاق ایران به اتهام حجاب نامناسب را فراموش نکرده‌ایم.»

او گفت که رژیم ایران تظاهرکنندگان مسالمت‌جو را کشته و برخلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی مجازات‌های اعدام را اجرا کرده است.

کامائو افزود که رئیسی فاقد هر گونه صلاحیت اخلاقی برای بحث در مورد چنین موضوعی است که دولت او برای رسیدگی به آن آمادگی ندارد.

جاوید رحمان، گزارشگر ویژهٔ شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور ایران، اسفند گذشته گفت که از ۲۶ شهریور ۱۴۰۱ و در جریان اعتراضات پس از مرگ مهسا امینی «جدی‌ترین موارد نقض حقوق بشر طی چهار دههٔ گذشته در جمهوری اسلامی ایران» روی داده است.

سازمان حقوق بشر ایران در ماه خرداد اعلام کرد که رژیم ایران از دی‌ماه ۱۴۰۱ تا اردیبهشت ۱۴۰۲ بیش از ۳۰۰ نفر را اعدام کرده است. به‌گفتهٔ این سازمان، شمار اعدام‌شدگان در اردیبهشت‌ماه بالاترین رقم ماهانهٔ جمهوری اسلامی از سال ۱۳۹۴ تاکنون بوده است.

جانستون موکریا، آموزگار ۴۷ ساله کنیایی، گفت در شرایطی که دولت‌های ایالات متحده و بریتانیا ایران را به ارائهٔ پهپاد به روسیه علیه استفاده علیه ارتش، شهروندان، و زیرساخت‌های اوکراین متهم کرده‌اند، زمان‌بندی سفر رئیسی به کنیا مشکوک به‌نظر می‌رسد.

تهاجم روسیه به اوکراین تأثیرات اقتصادی ویرانگری بر آفریقا داشته و قیمت مواد غذایی را افزایش داده است.

او گفت: «[این دیدار] پیام اشتباهی را به متحدان سنتی کنیا می‌فرستد.»

موکریا از دولت کنیا خواست که در مورد افرادی که در صحنهٔ بین‌المللی به آنها نزدیک می‌شود، بسیار محتاط باشد تا گرفتار یک آشفتگی دیپلماتیک نشود.

موکریا گفت: «شما باید در مورد اینکه با چه کسی همسو هستید موضع بگیرید و نباید سیاست خارجی ضد و نقیض داشته باشید.»

او گفت: «اگرچه کنیا از سال ۱۳۴۲ تاکنون با ایران روابط دیپلماتیک داشته است، اما ایران نه تنها از سوی ایالات متحده، بلکه از سوی اتحادیه اروپا نیز منزوی شده است.»

او افزود: «کنیا باید به‌جای از دست دادن جایگاه خود در تلاش برای دوستی با تهران، به چشم‌انداز بزرگتر این شرایط نگاه کند.»

رقص خطرناک با ایران

رابرت گیچوکی، مدیر یک شرکت نظافتی مستقر در نایروبی به نام «دلاواین»، می‌گوید که این بازدید بیشتر به نفع ایران بود تا کنیا.

او گفت: «در این معادله چه کسی محتاج چه کسی است؟» این ایران است که به آرای آفریقا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیاز دارد و کنیا یکی از این آرای ارزشمند را دارد.

گیچوکی گفت: «باید منتظر بمانیم و ببینیم که این تفاهم‌نامه‌ها چه سودی برای کنیا خواهند داشت، اما برداشت من این است که کشور ما نباید به‌گونه‌ای جلوه کند که انگار بیش از حد به ایران نزدیک شده است و مسائل مهمی مانند نقش تهران در تروریسم جهانی و این حقیقت را که جمهوری اسلامی بدترین کارنامهٔ حقوق بشری داخلی را دارد نادیده بگیرد؛ چرا که این امر می‌تواند روابط ما را با شرکای سنتی‌مان مانند اتحادیهٔ اروپا، انگلیس، ایالات متحده، و مصر پیچیده کند.»

بنا بر آن‌چه که در روز ۲۱ تیر در یک همایش تجاری در بوتسوانا شنیده شد، ایالات متحده از آذر گذشته تاکنون ۷۵ توافق جدید به ارزش ۵/۷ میلیارد دلار با کشورهای آفریقایی امضا کرده است.

همچنین، ایالات متحده در نظر دارد که طی سه سال آینده پروژه‌هایی به ارزش ۵۵ میلیارد دلار را از جمله در بخش‌های انرژی سبز، آموزش به کارکنان بخش بهداشت، و نوسازی شبکه‌های اینترنتی اجرا کند. بخش خصوصی نیز متعهد شده است که ۱۵ میلیارد دلار به‌ویژه در بخش فناوری سرمایه‌گذاری کند.

نائومی امباکا، کارمند ۳۹ سالهٔ یک بانک تجاری در شهرستان کیامبو، می‌گوید که کنیا ممکن است به دستمایهٔ تمسخر جهان تبدیل شود؛ چراکه هم‌زمان با محکوم کردن تروریسم به ایران نزدیک می‌شود. او یادآور شد که ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی ایران را به تأمین مالی و پشتیبانی از گروه‌های تروریستی، مانند حزب‌الله، متهم کرده‌اند.

او گفت: «چرا باید از رئیس‌جمهوری [کشوری] که دو مأمور جاسوسی آن قصد کشتن، معلول کردن، و تخریب اموال کنیا را داشتند، دعوت شود؟»

امباکا گفت: «وجههٔ کشور ما در خارج مخدوش خواهد شد و آزاد کردن دو تروریست ایرانی آخرین میخ بر تابوت این جنگ با تروریسم بود. این امر در مورد تعهد کنیا به نبرد با تروریسم و عمل کردن به حرف‌هایش زمانی که از سوی کشورهایی مانند ایران و روسیه تحت فشار است، تردیدهایی را ایجاد می‌کند.»