احتمال تغییر مرکزیت القاعده به یمن در پی مرگ الظواهری

عدن -- پژوهشگران یمنی به المشارق می‌گویند، علائمی در دست است که نشان می‌دهد القاعده، که پس از کشته شدن ایمن الظواهری، رهبر سابق خود در افغانستان، در حال تشکیل دوبارهٔ خود است، می‌خواهد پایگاه اصلی قدرت خود را به یمن منتقل کند.

به‌گفتهٔ کارشناسان، الظواهری در تیر‌ماه گذشته در کابل هدف موشک «هلفایر» ایالات متحده قرار گرفت و کشته شد. این امر آغازگر یک روند آشفتهٔ جانشینی بود؛ روندی که در نتیجهٔ آن سیف العدل، افراطی مصری مقیم ایران، به‌عنوان رهبر احتمالی جدید این گروه ظاهر شد.

ایران -- که در زمینهٔ پناه دادن به رهبران القاعده سابقه دارد -- با توجه به نفوذ العدل در یمن، از موقعیت رهبری او منفعت می‌برد. این گروه افراطی در یمن با حوثی‌های مورد حمایت ایران همکاری می‌کند.

پژوهشگران و تحلیلگران یادآور شدند که حوثی‌ها با القاعده دشمنان مشترک و نیز برخی اهداف مشترک دارند.

محمود الطاهر، تحلیلگر سیاسی، به ایجاد یک اتاق عملیات مشترک حوثی/القاعده در صنعا اشاره کرد؛ اتاقی که به‌عنوان هماهنگ‌کنندهٔ عملیات تروریستی در مناطق تحت کنترل دولت یمن شناخته می‌شود.

او یادآور شد، ایران در زمینهٔ قاچاق اسلحه به حوثی‌ها پیشینه‌ای طولانی دارد و جنگ‌افزارهای ساخت ایران از صنعا که تحت کنترل حوثی‌هاست، به الشباب، شاخهٔ القاعده در سومالی، قاچاق می‌شود.

به‌گفتهٔ او، این امر یمن را به مقصدی جذاب برای القاعده تبدیل می‌کند، و ایران نیز با توجه به روابط نزدیکش با العدل، در موقعیتی قرار می‌گیرد که از آن سود ببرد. به‌ویژه اگر العدل به‌عنوان رهبر رسمی القاعده معرفی شود.

برخی تحلیلگران بر این باورند که ایران مشتاق انتقال العدل به یمن است، در حالی که برخی دیگر ادعا می‌کنند جمهوری اسلامی نمی‌خواهد العدل ایران را ترک کند و احتمالاً زمامش از دست حکومت ایران خارج شود.

بستری مساعد برای گسترش

بر اساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد در تیرماه ۱۴۰۱، القاعده در شبه‌جزیرهٔ عربستان هنوز از توانایی اجرای حملات تروریستی برخوردار است.

بر اساس گزارش ارائه‌شده توسط کمیتهٔ «دولت اسلامی» (داعش) و القاعده به شورای امنیت سازمان ملل متحد، القاعده به رغم شکست‌هایی که متحمل شده است، همچنان به‌عنوان یک تهدید مستمر در شبه‌جزیرهٔ عربستان محسوب می‌شود.

این تهدید هم اکنون در حال گسترش است؛ چرا که این گروه رؤیای اجرای حملات بین‌المللی را در سر دارد. این گزارش همچنین به همکاری میان این گروه و حوثی‌ها اشاره کرده است.

فارس البیل، تحلیلگر سیاسی، به المشارق گفت: «دیگر بر کسی پوشیده نیست که ایران القاعده را تحت کنترل خود دارد و در سیاست‌ها و اقدامات رهبران القاعده مداخله دارد.»

او گفت، ایران «یمن را بستری مساعد برای گسترش تروریسم می‌انگارد» و از تناقضات ذاتی همکاری میان حوثی‌ها و القاعده بهره‌مند می‌شود.

او به کمک‌های متقابل حوثی‌ها و القاعده به یکدیگر اشاره کرد.

او گفت: «آنها [حوثی‌ها و القاعده] همچون آینهٔ‌ یکدیگر یا دو روی یک سکه هستند. گواه بر این مدعا برخورد حوثی‌ها با عناصر القاعده در البیضا و رداع و نیز آزادسازی زندانیان [القاعده] هنگام ورود به صنعا است.»

به‌گفتهٔ البیل، ایران «انتقال رهبری القاعده به یمن را توجیهی در راستای حفظ قدرت و جنگ‌افزارهای حوثی‌ها و نفوذ آن [ایران] در یمن» تلقی می‌کند.

فیصل الماجدی، معاون وزیر دادگستری یمن، گفت که ایران از یک اهرم فشار بر القاعده برخوردار است.

این امر به آن دلیل است که ایران میزبان بسیاری از رهبران القاعده، که ناگزیر به ترک عراق و افغانستان شدند، بود و پس از آن نیز، در سوریه، عراق، و برخی مناطق یمن «یعنی پس از احساس شکست نظامی آنها در مناطق حضورشان» از آنها سوءاستفاده کرد.

المجیدی گفت: «ایران هرگز نمی‌تواند به‌عنوان متحدی برای صلح و ثبات در منطقه مورد اعتماد قرار گیرد؛ چرا که این کشور افراط‌گرایی شیعی را دنبال می‌کند و از طریق پشتیبانی از افراط‌گرایی سنی از آن محافظت می‌کند.»

سیف العدل و یمن

فیصل احمد، تحلیلگر سیاسی، گفت: «سیف العدل، رهبر القاعده، از حمایت و پشتیبانی القاعده در شبه‌جزیرهٔ عربستان برخوردار است و از خالد بطرفی، رهبر ارشد این شاخه، حمایت می‌کند.

او گفت: «او همچنین از پشتیبانی اکثر رهبران شاخه، به‌ویژه سعد العولقی، که برجسته‌ترین رهبر رقیب بطرفی برای رهبری شاخه این گروه در شبه‌جزیرهٔ عربستان بود، برخوردار است.»

او افزود، العدل بر القاعده در شبه‌جزیرهٔ عربستان نظارت می‌کند، «و آنها هم تابع و مطیع او هستند، و این امر در پشتیبانی‌های مالی ارسالی برای او با هدف پشتیبانی از شاخهٔ این گروه در سوریه، آشکار است. او از حمایت اکثر شاخه‌های القاعده هم برخوردار است.»

مرکز مطالعات راهبردی صنعا در تحلیلی در بهمن گذشته، برای آیندهٔ رهبری القاعده پس از مرگ الظواهری احتمال وجود سه سناریو را پیشنهاد کرد.

نخستین مورد، انتصاب یک امیر جدید، به‌عنوان رقیب سیف العدل - به‌ویژه با توجه به عملیات خارجی و نظارت کلی بر شاخه‌های این گروه در سوریه، یمن، و سومالی - همزمان با باقی ماندن سیف العدل به‌عنوان رهبر عملی القاعده است.

در این گزارش آمده است که سناریوی دوم سناریویی پیچیده است و شامل انتصاب یک امیر جدید وفادار به العدل و انتقال مرکز فرماندهی عمومی به خارج از افغانستان (به احتمال زیاد یمن) است.

در این سناریو، با توجه به قدرت و منابع مالی الشباب، بطرفی نامزد احتمالی خواهد بود. گزینهٔ دیگر یکی از شخصیت‌های الشباب است.

سناریوی سوم -- و واقع‌گرایانه‌تر -- انتصاب رسمی العدل به‌عنوان امیر جدید القاعده است که به احتمال زیاد مستلزم خروج او از ایران و رفتنش به یمن، سومالی، یا افغانستان است.

احمد گفت: «ایران در تلاش است این اتفاق روی دهد و سیف العدل به‌عنوان رهبر جدید برگزیده شود تا همهٔ فعالیت‌هایش را کنترل کند.»

او یادآور شد، ایران برای رهبران القاعده در مناطق تحت کنترل حوثی‌ها در یمن پناهگاه امنی را فراهم و رهبران این گروه را از زندان‌ها آزاد کرده است.

به‌گفتهٔ او، ایران همچنین میزبان رهبران القاعده است که از مناطق جنوبی و در پی نبرد با ارتش یمن در آنجا گریختند. احمد گفت که همهٔ این کارها به‌منظور جلب حمایت از العدل انجام شده است.