کار کودکان عراقی در نتیجهٔ فقر و جنگ طولانی با داعش

بغداد -- حیدر کرار روزانه هشت ساعت را صرف مرتب کردن یک مغازهٔ نجاری و جابه‌جا کردن الوارهای چوبی می‌کند. او نیز مانند بسیاری دیگر از کودکان عراقی به‌دلیل فقر و جنگ ناچار به کار کردن شده است.

کرار که اکنون ۱۳ ساله است، از هشت سالگی نزد عموی نجار خود در بغداد، پایتخت عراق، مشغول کار است. دوران کودکی او به‌دلیل مشکلاتی که گریبانگیر کشورش شده، خدشه‌دار شده است.

او گفت: «به‌دلیل یک دعوا از مدرسه اخراج شدم. مدرسه نمی‌خواست که من برگردم.»

این پسربچه که هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر، شامل یک ساعت استراحت ناهار کار می‌کند، افزود که خانواده‌اش تصمیم گرفتند برایش کاری پیدا کنند «تا آینده‌ام را بسازم و بتوانم ازدواج کنم.»

او روی یک صندلی چوبی خم می‌شود تا آن را سمباده بزند، سپس پایه‌های فلزی را جابه‌جا می‌کند و تخته‌های چوبی بزرگی را که تقریباً دو برابر قد او هستند، از جایی به جای دیگر حمل می‌کند.

حقوق هفتگی کرار، که معادل کمتر از ۲۰ دلار است، نیازهای خود او و خواهرش را تأمین می‌کند. هر دوی آنها با یکی دیگر از عموهای‌شان زندگی می‌کنند.

کودکان در عراق به کارهایی مانند شاگردی در مکانیکی، جمع‌آوری زباله، و کارگری در قهوه‌خانه‌ها یا آرایشگاه‌ها می‌پردازند. برخی از آنها شیشه‌های ماشین می‌شویند یا در کنار جاده‌ها دستمال کاغذی می‌فروشند.

حسن عبدالصاحب، مسئول این امر در وزارت کار و امور اجتماعی عراق، با اشاره به «جنگ‌ها، درگیری‌ها، و آوارگی»، گفت: «شمار کودکان کار مدام رو به افزایش است.»

بنا بر گزارش سازمان ملل متحد، به‌رغم ثروت نفتی عراق، نزدیک به یک سوم از جمعیت ۴۲ میلیونی این کشور در فقر زندگی می‌کنند.

این کشور پس از چند دهه جنگ و یک کارزار شدید علیه «دولت اسلامی» (داعش)، در تلاش برای بازیابی ثبات خود بوده است. در اواخر سال ۱۳۹۶ بغداد اعلام کرد که داعش را شکست داده است.

با این حال، بقایای داعش همچنان در هسته‌هایی در گوشه و کنار عراق فعال هستند. اوایل بهمن‌ماه، نیروهای عراقی در جریان یک رشته عملیات در استان‌های مختلف کشور بقایای داعش را ردیابی کردند و هدف قرار دادند.

عراق همچنان از فساد بومی، فقر، زیرساخت‌های در آستانهٔ فروپاشی، و فقدان خدمات عمومی رنج می‌برد.

عبدالصاحب به افزایش موارد کار کودکان به‌ویژه در استان‌هایی که داعش مورد حمله قرار داده بود، اشاره کرد. گفتنی است که کار کودکان زیر ۱۵ سال مطابق قانون ممنوع است.

او گفت که استخدام کودکان، مجازات زندان یا جریمه دارد، اما «با توجه به اینکه بسیاری از خانواده‌ها بدون نان‌آور مانده‌اند، مادران مجبور شده‌اند به کودکانشان اجازه بدهند که کار کنند.»

افزایش موارد کار کودکان

عبدالصاحب گفت، مطالعه‌ای که دفتر او انجام داده است، نشان می‌دهد میزان کار کودکان در استان‌های کرکوک و نینوا در شمال عراق و همچنین در خود بغداد افزایش یافته است. موصل، مرکز استان نینوا، زمانی پایگاه قدرت داعش بود.

به‌منظور مقابله با این روند، دولت به برخی از فقیرترین خانواده‌های عراقی، بسته به تعداد فرزندانشان، ماهانه کمک‌هزینه‌ای از ۹۶ دلار تا ۲۵۰ دلار ارائه می‌دهد.

به‌گفتهٔ کارشناسان، گروه‌های افراطی مانند داعش کودکان را به‌عنوان سرباز جذب می‌کنند، آنها را با ایدئولوژی افراطی شست‌وشوی مغزی می‌دهند، و وادار می‌کنند که عملیات انتحاری انجام دهند.

اردیبهشت‌ماه گذشته، ایالات متحده پنج عضو یک شبکهٔ تسهیل‌کنندهٔ مالی داعش را تحریم کرد. از جمله جنایات این گروه، کمک به جذب و استخدام کودکان از اردوگاه‌های آوارگان در سوریه بود.

دولت عراق تلاش‌های خود را برای مبارزه با استخدام کودکان خردسال توسط بقایای داعش افزایش داده است.

وزارت دفاع عراق اسفند ۱۳۹۷ یکی از عناصر داعش را که در زمینهٔ استخدام کودکان به‌منظور خدمت به این گروه در منطقهٔ هیت استان انبار دست داشت، دستگیر کرد.

این وزارتخانه اعلام کرد، این فرد که به ابوسرقا معروف است، «بسیاری از کودکان را با فریب و اغوا به‌خدمت گرفته بود.»‌

در سال ۱۳۹۸، پلیس در استان دیالی نیز چند فقره تلاش داعش برای جذب کودکان را خنثی کرد.

سرهنگ غالب العطیه، سخنگوی وقت فرماندهی پلیس دیالی، در همان زمان گفت که عناصر داعش «بی‌وقفه فعالیت می‌کنند، می‌کوشند کودکان را فریب دهند و به استخدام خود درآورند و از آنها در اجرای حملات انتحاری و انفجاری استفاده کنند.»‌

او گفت: «این گروه از کودکان بی‌گناه برای جابه‌جایی مواد منفجره و کارگذاری آنها سوء‌استفاده می‌کند.»

سرهنگ العطیه همچنین گفت، فرماندهی پلیس دیالی «طی دو سال گذشته ده‌ها تلاش تروریستی برای جذب کودکان به صفوف خود را خنثی کرده است.»

فقر و نابرابری

میگل متئوس مونز، سخنگوی صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) در عراق، گفت که فقر و «نابرابری اقتصادی» از عوامل اصلی مؤثر در افزایش موارد کار کودکان در این کشور است.

او به خبرگزاری فرانسه گفت: «شرایط سال‌های گذشته فضایی را ایجاد کرده است که بسیاری از کودکان را به کار کردن سوق می‌دهد.»‌

اواخر سال میلادی ۲۰۲۲ گروه امداد کمیتهٔ بین‌المللی نجات به «جهش نگران‌کنندهٔ»‌ موارد کار کودکان در عراق، به‌ویژه در موصل جنگ‌زده اشاره کرد.

بر اساس یک نظرسنجی که کمیتهٔ بین‌المللی نجات با شرکت ۴۱۱ خانواده و ۲۶۵ کودک انجام داد، حدود ۹۰ درصد از خانوارهای این شهر «یک یا چند کودک شاغل» داشتند.

به‌گفتهٔ این گروه، حدود ۷۵ درصد از این کودکان «گفتند که در بخش‌های غیررسمی و خطرناک» مانند جمع‌آوری زباله و ساخت‌وساز کار می‌کنند.

مونز افزود که یونیسف در حال همکاری با مقامات بغداد و شمال کردستان بوده است تا در یک «نظام محافظت اجتماعی»‌، که می‌تواند کودکان را از فقر نجات دهد، کمک کند.

او گفت یونیسف، که یکی از آژانس‌های سازمان ملل متحد است، بر توسعهٔ آموزش و «برنامه‌های مهارت‌سازی» هم تمرکز کرده است تا کودکان را قادر سازد ورودشان به نیروی کار را «تا زمانی که به سن بالای ۱۸ برسند» به تأخیر بیاندازند.