اعتراضات اخیر در چین نشانه‌ای از «حس محرومیت»

به‌گفتۀ ناظران، گستردگی و شدت اعتراضات اخیر در داخل چین و البته این واقعیت که اساساً چنین پدیده‌ای رخ داده است، حاکی از عمیق‌تر شدن میزان نارضایتی در میان شهروندان چینی است.

در تازه‌ترین مورد، در اواخر بهمن‌ماه، تظاهرات گسترده‌ای که عمدتاً چینی‌های بازنشسته آن را رهبری می‌کردند، در ووهان چین آغاز شد.

صدها شهروند سالمند برای اعتراض به خیابان‌ها آمدند و خواستار لغو طرح اصلاح بیمۀ درمانی از سوی مسئولان شدند که منجر به کاهش شدید پرداخت‌های ماهیانه به بیمه‌شدگان می‌شد.

ویدئوهای ضبط‌شده تعداد زیادی پلیس یونیفورم‌پوش را نشان می‌داد که سعی در متفرق کردن جمعیت داشتند، اما سالمندان حاضر به عقب‌نشینی نشدند. معترضان اطراف نیز آهنگ‌هایی مانند «انترناسیونال» را خواندند تا این معنا را برسانند که حزب کمونیست در حال فاصله گرفتن از بنیان‌های ایدئولوژیک خود است.

به گزارش شاهدان عینی پلیس به ضرب و شتم تعدادی از معترضان پرداخت. تعداد نامشخصی از افراد نیز به اتهامات واهی دستگیر شدند.

این اعتراضات چند ماه پس از درگرفتن اعتراضات گسترده در سراسر چین بر سر سیاست‌های دولت در زمینۀ جابجایی، سفر و تعاملات اجتماعی رخ می‌دهد.

اعتراضات پس از آن شروع شد که در بهمن‌ماه طبقات بالای یک آپارتمان مسکونی در منطقۀ سین‌کیانگ واقع در شمال‌غرب کشور طعمۀ حریق مرگباری شد. بسیاری معتقد بودند که قربانیان به‌دلیل مسلمان بودن به‌موقع نجات داده نشدند.

پکن متهم است که بیش از یک میلیون اویغور و سایر ساکنان عمدتاً مسلمان و ترک‌زبان این منطقۀ واقع در غربی‌ترین نقطۀ چین را در شبکه‌ای مخفی از بازداشتگاه‌ها و زندان‌ها نگهداری می‌کند. این کشور چنین اقدامی را در چارچوب سال‌ها سرکوب افراط‌‌گرایی انجام داده است.

با این حال، تظاهرکنندگان خواستار اصلاحات سیاسی گسترده‌تری نیز بودند و برخی حتی از رهبران ارشد خواستند از قدرت کناره‌گیری کنند.

در آن زمان، وانگ دان که خود پس از سرکوب جنبش دموکراسی‌خواهانۀ تیان‌آن‌من در سال ١٣٦٨ زندانی و سپس تبعید شد، گفت این تحولات می‌تواند نشان‌دهندۀ «عصر تازۀ اعتراضات» باشد.

فقدان رهبر یا سازمان‌دهنده در میان معترضان باعث می‌شود کنترل تظاهرات برای حکومت از طریق دستگیری یا سرکوب یک شخص خاص دشوار باشد.

«حس محرومیت»

در عرض چند ماه یعنی از زمان وقوع «انقلاب کاغذ سفید» تا «اعتراض موهای سفید»، چینی‌هایی که از سال ١٣٦٨ تاکنون می‌ترسیدند اظهار نظر کنند، به‌طور فزاینده‌ای به ابراز نارضایتی خود به‌صورت علنی روی آورده‌اند.

بسیاری از ناظران به دنبال فهم علت آن هستند.

مینگ شیا، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه سیتی نیویورک و پژوهشگر امور چین گفت از دیدگاه جامعه‌شناسانه، دلیل اعتراضات اخیر «حس محرومیت» است.

«به‌طور کلی، افرادی که احتمال شورش کردن آنها بیش از همه است کسانی نیستند که مورد تحقیر و تعقیب قرار می‌گیرند، زیرا احتمال اینکه کسانی که جزو ناتوان‌ترین قشر جامعه و فاقد حمایت، منابع اجتماعی و منابع اقتصادی هستند به‌خاطر بیماری و گرسنگی دست به اعتراض بزنند، اندک است.»

به‌گفتۀ شیا دقیقاً به همین دلیل است که بازنشستگان معترض که زمانی از سیستم منتفع می‌شدند پس از کاهش پرداخت‌ها دست به شورش می‌زنند.

او افزود: «ناگفته پیدا است که آنها هنوز منابعی در اختیار دارند و به‌طور کامل به ورطۀ فقر و گرسنگی نیفتاده‌اند و همین مسئله به این بازنشستگان اعتماد به‌نفس خاصی می‌دهد. اگر مزایایشان قطع شود، احساس بی‌انصافی و محرومیت شدیدی را تجربه خواهند کرد. لذا احتمال اینکه با آن مقابله کنند، بیشتر است.»

شیا گفت سالمندانی که در تظاهرات شرکت کردند در سال‌های اخیر زندگی نسبتاً راحتی داشتند. شاید احساس محرومیت ناگهانی باعث جرقه خوردن مقاومت آنها شده باشد.

«چه مشکل به‌وجود آمده در چین بیمۀ درمانی باشد و چه حقوق بازنشستگی، چنین پدیده‌ای سراسری است. دولت با کمبود منابع مالی مواجه است و میزان بدهی‌های دولت‌های محلی بالا است. دولت مرکزی پیشاپیش اعلام کرده است که برای نجات معضلات مالی محلی اقدامی نخواهد کرد. اگر وضعیت مالی دولت‌های محلی نسبتاً خوب باشد، آنها می‌توانند برای مدتی دوام بیاورند، اما اگر وضعیت بدی داشته باشند، فشار بسیار زیادی وارد خواهد شد»»

در عین حال، «پیری جمعیت» به حادترین مشکل در جامعۀ چین تبدیل شده است. این موضوع نیز زندگی این شهروندان سالمند را شدیداً تحت تأثیر قرار می‌دهد.

شیا گفت: «بیشتر سالمندان در دهۀ ٥۰ یا ٦۰ عمر خود هستند و تنها یک فرزند دارند. فشار اقتصادی بر کل جامعه سنگینی می‌کند. وقتی سالمندان با بحران مواجه می‌شوند، راهی برای پیدا کردن راه حل در داخل خانوادۀ خود ندارند.»

روندهای نگران‌کنندۀ سیاست خارجی

درخصوص سیاست خارجی نیز ممکن است برخی از شهروندان چینی نسبت به روند فزایندۀ شمشیر کشیدن دولت‌شان به روی جهان احساس نگرانی کنند.

در ماه‌های اخیر، ارعاب و تهدید چین نسبت به تایوان آشکارتر شده است و تهاجم روسیه به اوکراین نگرانی‌ها را در تایوان عمیق‌تر کرده است، چراکه ممکن است پکن نیز اقدامی مشابه برای الحاق این جزیره به کشورش انجام دهد.

پکن، تایوان را که کشوری دارای حکومت مستقل و دموکراتیک است، بخشی از قلمروی خود می‌داند که دیر یا زود - و در صورت لزوم با توسل به زور - به چنگ خواهد آمد. به همین دلیل مردمان این جزیره با ترس دائمی از تهاجم چین روزگار می‌گذرانند.

طبق پایگاه دادۀ خبرگزاری فرانسه، چین در سال ١٤۰١ بیش از ١٧۰۰ مورد تجاوز به منطقۀ شناسایی دفاع هوایی تایوان انجام داد که نسبت به ٩٦٩ مورد در سال ١٤۰۰ افزایش نشان می‌دهد. وزارت دفاع تایوان اعلام کرد که در سال ١٣٩٩ حدود ٣٨۰ مورد تجاوز هوایی را ثبت کرده است.

مانورهای نظامی چین در آبهای اطراف تایوان که تازه‌ترین آنها در روز ١٨ دی‌ماه برگزار شد نیز خطوط کشتیرانی جهانی را تحت تأثیر قرار داده است.

در همین حال تنش‌ها بین چین و ژاپن پیوسته در حال افزایش است، دلیل این مسئله ادعای مالکیت پکن بر جزایر سنکاکو است. این سلسله جزایر غیرمسکونی تحت کنترل ژاپن در دریای چین شرقی واقع شده‌اند.

همچنین، چین مدعی مالکیت تقریباً تمام بخش‌های دریای چین جنوبی است که سالانه تریلیون‌ها دلار تجارت از طریق آن انجام می‌شود. برونئی، مالزی، فیلیپین، تایوان و ویتنام نیز ادعاهای مالکیت متقابلی را مطرح کرده‌اند.