هزینه‌های پنهان گسترش حضور چین در خاورمیانه

با امضای توافق‌هایی به ارزش تقریبی ۳۰ میلیارد دلار بین رهبران عربستان سعودی و چین در روز پنجشنبه (۱۷ آذر)، رهبران دیگر کشورهای جهان نسبت به انگیزه‌های پنهانی چین برای گسترش حضور خود در خاورمیانه هشدار دادند.

شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، طی سفر خود به کشورهای عربی که روز چهارشنبه آغاز شده بود با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، دیدار کرد؛ گفتگو با رهبران دیگر کشورهای عربی و شرکت در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس نیز از برنامه‌های این سفر بود.

این سفر سه‌روزه بخشی از کمپینی است که پس از انتخاب مجدد شی جین‌پینگ به سمت ریاست‌جمهوری به‌راه افتاده و واشنگتن پست آن را «کمپین دلربایی جهانی» توصیف کرده است؛ انتخاب مجدد شی جین‌پینگ به سمت ریاست‌جمهوری راه را برای رسیدن او به رهبری دائمی این کشور هموار می‌کند.

به‌نوشتهٔ این روزنامه حتی در شرایطی که شی جین‌پینگ با موجی از مخالفت‌های داخلی بی‌سابقه طی چند دههٔ گذشته روبه‌روست این کمپین ادامه یافته و از زمان شروع دورهٔ جدید ریاست‌جمهوری چین، شی جین‌پینگ با دست‌کم ۲۶ تن از رهبران کشورهای پنج قاره دیدار کرده است.

قرار است او در عربستان سعودی با عبدالفتاح السیسی (رئیس‌جمهوری مصر)، قیس سعید (رئیس‌جمهوری تونس)، محمود عباس (رئیس‌جمهوری فلسطین) و عبدالفتاح البرهان (رهبر بالفعل سودان) دیدار کند.

محمد شیاع السودانی (نخست‌وزیر عراق)، عزیز آخانوش (نخست‌وزیر مراکش) و نجیب میقاتی (مأمور تشکیل کابینهٔ لبنان) نیز قرار است برای شرکت در اجلاس کشورهای عربی و چین به عربستان سعودی پرواز کنند.

چین، بزرگ‌ترین مصرف‌کنندهٔ نفت عربستان سعودی، در تلاش برای تقویت روابط خود با منطقه بوده است؛ این منطقه از دیرباز در زمینهٔ محافظت نظامی متکی بر ایالات متحده بوده اما اخیراً نسبت به احتمال تنزل حضور آمریکا ابراز نگرانی کرده است.

«کمپین دلربایی»

وزارت امور خارجهٔ چین در هفتهٔ جاری سفر شی جین‌پینگ را «بزرگ‌ترین فعالیت دیپلماتیک بین چین و جهان عرب» از زمان تشکیل جمهوری خلق چین توصیف کرد.

به‌گفتهٔ خبرگزاری عربستان سعودی، خالد الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان سعودی، گفته است که این سفر «موجب افزایش سرعت همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری بین دو کشور خواهد شد».

او گفت این سفر «عواید پرسودی» برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌های چینی خواهد داشت.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، روز چهارشنبه گفت عربستان سعودی همچنان یکی از متحدان مهم ایالات متحده است، اما نسبت به «نفوذی که چین سعی دارد در سراسر جهان اعمال کند» هشدار داد.

او گفت: «خاورمیانه قطعاً یکی از آن مناطقی است که آنها می‌خواهند سطح نفوذشان در آنجا را عمیق‌تر کنند».

کربی گفت: «ما باور داریم بسیاری از مسائلی که آنها دنبال می‌کنند و شیوهٔ دنبال کردنشان برای حفظ نظام قانون‌مدار بین‌المللی مساعد نیست».

واشنگتن روابط تجاری، دیپلماتیک و نظامی نزدیکی با عربستان سعودی دارد. اما بر سر تصمیم کارتل اوپک پلاس به رهبری عربستان سعودی برای کاهش تولید و افزایش قیمت نفت، تنش‌هایی به‌وجود آمده است.

کربی گفت عربستان سعودی حدود ۸۰ سال یکی از هم‌پیمانان راهبردی ایالات متحده بوده اما جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، دستور بازنگری در این روابط را داده است.

کربی گفت: «بله، به‌دنبال تصمیمی که اوپک پلاس چند ماه پیش گرفت، در صدد بازنگری آن رابطهٔ دوجانبه هستیم و از تناسب آن با منافع امنیت ملی آمریکا اطمینان خواهیم یافت. این یک کار مستمر است.».

یک رابطهٔ پرخطر

کارشناسان هشدار می‌دهند که با گسترش همکاری با عربستان سعودی، چین می‌تواند امنیت مسیرهای تجاری خود را تأمین کند و نفوذ نظامی خود را در منطقه گسترش بدهد؛ به‌گفتهٔ کارشناسان، هر مزیت بالقوه‌ای برای خاورمیانه و پادشاهی عربستان در سایه‌ای از ابهام قرار دارد.

چین هم‌اکنون نیز تأسیس پایگاه نظامی خود در خاورمیانه را آغاز کرده و در خفا و تحت پوشش طرح کمربند و جاده یا طرح یک کمربند یک جاده، اقدام به تثبیت حضور خود در بنادر راهبردی منطقه کرده است.

مایکل سینگ، مدیرعامل مؤسسهٔ سیاست خاور نزدیک در واشنگتن، در مردادماه به پولیتیکو گفت: «بخشی از راهبرد چین در منطقه این است که نشان بدهد برای کشورهای خاورمیانه هم‌پیمان مطمئن‌تر و بهتری نسبت به ایالات متحده است».

تحلیلگران می‌گویند چین اتحاد با عربستان سعودی را به همکاری فعلی خود با ایران ترجیح می‌دهد. اما در مجموع واضح است که عربستان سعودی ترجیح می‌دهد با غرب همسو باشد و تغییر این وضعیت دورنمای پرخطری خواهد داشت.

دلیل این امر هم آن است که ایالات متحده نقشی کلیدی در محافظت نظامی منطقه ایفا می‌کند -- نقشی که چین تمایل یا توانایی خود را برای ایفای آن ثابت نکرده است.

برنامهٔ توسعه‌طلبانهٔ ایران در خاورمیانه مشهود است و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و گروه‌های نیابتی آن منافع راهبردی جمهوری اسلامی را در لبنان، سوریه، یمن و عراق دنبال می‌کنند.

بدرفتاری چین با مسلمانان این کشور باعث تخریب وجههٔ آن در پادشاهی عربستان و تقابل ارزش‌های دو کشور شده و عربستان سعودی در مورد اتحاد چین با ایران نیز نگران است.

فرصت‌طلبی چین

برنارد هیکِل، استاد مطالعات خاور نزدیک در دانشگاه پرینستون، در یک رویداد مجازی که روز ۲۸ مرداد به میزبانی اندیشکدهٔ مؤسسهٔ هادسون برگزار شده بود گفت ابراز تمایل چین نسبت به منطقه را می‌توان مصداق «فرصت‌طلبی» تلقی کرد.

او با اشاره به اینکه چین «به پایگاه‌های نظامی چشم دوخته و سعی دارد در سراسر خلیج [فارس] وارد صنعت نظامی شود»، افزود این تلاش بر بهترین منافع خود این کشور متمرکز است.

طبق گزارش ۲۵ مرداد پولیتیکو، نگرانی‌های عربستان سعودی در مورد ایران «اجازه نمی‌دهد به این زودی‌ها برتری ایالات متحده به‌عنوان متحد برگزیده و ابرقدرت با چین جایگزین شود».

ژنرال کنت اف. مکنزی، که قرار است از ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده برود، ۱۴ بهمن سال گذشته در نطق اصلی خود در مؤسسهٔ خاورمیانه از طریق ویدیو کنفرانس هشدار داد که چین قصد حملهٔ نظامی به هم‌پیمانان ایالات متحده در منطقه را دارد.

او گفت گرچه چین می‌خواهد جای ایالات متحده را به‌عنوان هم‌پیمان برگزیده در خاورمیانه بگیرد، «هیچ تمایلی ندارد که ردای ضامن نظم جهانی آزاد و باز را، آنچنانکه حافظ شأن انسانی و حاکمیت قانون باشد، بر تن کند».

وی تأکید کرد که «ایالات متحده با همکاری تنگاتنگ متحدان و هم‌پیمانان هم‌فکر خود هیچ قصدی برای کنار گذاشتن آن ردا ندارد».