تلاش عراق برای بازیابی آثار باستانی قاچاق‌شده

تلاش‌های دیپلماتیک مستمر عراق برای بازیابی آثار باستانی که طی دو دهۀ گذشته به خارج از کشور قاچاق شده‌اند، نتایج مثبتی داشته است.

سال گذشته، مقامات عراقی بیش از ۱۷ هزار قطعه اثر باستانی بازیابی‌شده را از ایالات متحده و چندین کشور دیگر دریافت کردند. از جمله این آثار، لوح‌های گلی نوشته‌شده با خط میخی و مهرهایی بودند که قدمت آنها بیش از ۴ هزار سال تخمین زده می‌شوند.

یکی از این اشیاء قطعه‌ای از یک لوح سومری حاوی یکی از بخش‌های حماسۀ گیلگمش است. این افسانه، روایت سفر اسطوره‌ای گیلگمش، پادشاه سومری اوروک، در جست‌وجوی جاودانگی است.

این لوح سه دهه پیش به سرقت رفته و به‌صورت غیرقانونی به ایالات متحده فرستاده شده بود.

بازگرداندن این قطعات به عراق بزرگترین مورد از استرداد آثار باستانی قاچاق‌شدۀ عراقی به این کشور محسوب می‌شود و نشان‌دهندۀ تعهد ایالات متحده به محافظت از میراث فرهنگی عراق است.

اوایل سال جاری، دولت ایالات متحده پنج اثر باستانی عراقی از جمله یک قطعه پلاک عاج را که مربوط به دوران شاه سارگون دوم (۷۲۱ تا ۷۰۵ پیش از میلاد مسیح) در نمرود، واقع در شمال عراق بود، به این کشور بازگرداند.

آثار باستانی بازگردانده‌شده شامل یک کاسه حاوی یک گُل ساخته شده از صدف بود که قدمت آن به دورۀ نوآشوری (۹۱۱ تا ۶۱۲ پیش از میلاد مسیح) بازمی‌گردد. ارزش قطعات کشف‌شده صدها هزار دلار برآورد شده است.

همچنین، عراق ۳۳۷ قطعه اثر باستانی، شامل لوح‌ها و تندیس‌های متعلق به دوران باستانی آکد و بابل، را از لبنان بازگردانده است. این کشور قطعات دیگری را نیز از ژاپن، هلند، ایتالیا، و سوئیس پس گرفته است.

روز ۲۹ مهر، وزارت امور خارجۀ عراق از بازیابی شش اثر باستانی از ترکیه خبر داد. این آثار شامل پنج سکۀ طلا از دوره عباسیان و قطعه‌ای از یک مجسمه متعلق به دوران سومریان بود.

بنا بر آمار ادارۀ کل آثار باستانی و میراث فرهنگی عراق، از سال ۱۳۸۲ تاکنون بیش از ۱۵۰ هزار قطعۀ مسروقه با کمک چندین کشور، که مقصد نهایی این اشیاء بودند، کشف شده‌اند.

بسیاری از این قطعات درنتیجۀ حراج آثار باستانی و عملیات قاچاق غیرقانونی به آن کشورها راه یافته بودند.

«دولت اسلامی» (داعش) در دوران سلطۀ خود بر بخش‌هایی از عراق طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ بسیاری از اشیاء و آثار باستانی عراق را تخریب یا غارت کرد.

جلوگیری از قاچاق

احمد العلیاوی، سخنگوی وزارت آثار باستانی و میراث فرهنگی عراق، به المشارق گفت: «مایۀ افتخار است که ما موفق شدیم این تعداد زیاد از آثار باستانی قاچاق‌شدۀ خود را بازیابی کنیم.»

العلیاوی گفت: «ما در این زمینه دستاوردهای شگفت‌انگیزی داشته‌ایم.» او تأکید کرد که بازیابی هیچ قطعه‌ای کار آسانی نیست؛ چرا که این کار نیازمند ردیابی قطعۀ قاچاق‌شده از کشوری به کشور دیگر و سپس اثبات منشأ آن است.

او گفت، در حالی که عراق به آسانی می‌تواند حق خود را در مورد آثاری که دارای شمارۀ شناسایی موزه‌های ملی این کشور هستند اثبات کند، این موضوع در مورد آثاری که فاقد ثبت رسمی هستند، صدق نمی‌کند.

العلیاوی گفت که دارودسته‌های تبهکار برخی از این قطعات را در حفاری‌های غیرقانونی از زیر خاک بیرون آورده و در بازار سیاه فروخته‌اند.

او افزود: «در زمینۀ جلوگیری از قاچاق و تجارت غیرقانونی آثار باستانی تعهدات بین‌المللی وجود دارد و ما با همۀ کشورها برای پیدا کردن و پس گرفتن آثار باستانی مسروقه‌مان هماهنگ هستیم و تلاش می‌کنیم منشاء عراقی آنها را راستی‌آزمایی کنیم.»

او گفت: «ما با چند کشور روابط و مشارکت خوبی داریم و بسیاری از آنها حق ما در رابطه با این میراث فرهنگی را به رسمیت می‌شناسند و در حفاظت و حراست آن با ما همکاری می‌کنند.» او از ایالات متحده به‌عنوان یکی از این کشورها نام برد.

دولت بغداد اواسط آبان اعلام کرد که در تلاش برای تحت فشار قرار دادن برخی کشورها برای بازگرداندن آثار باستانی به‌یغما‌رفتۀ عراق، شکایتی را به پلیس بین‌المللی (اینترپل) ارائه کرده است.

به‌گفتۀ مقامات عراقی، حدود ۱۵ هزار اثر باستانی وجود دارد که همگی ممهور به مهر موزۀ عراق هستند ولی دهه‌هاست که مفقود بوده‌اند.

اما آمار دقیقی دربارۀ تعداد اقلام ثبت نشده‌ای که به غارت رفته و به خارج از کشور قاچاق شده‌اند، وجود ندارد.

همکاری بین‌المللی

عبدالقادر الجمیلی، مدیر کل تأسیسات گردشگری وزارت فرهنگ عراق، به المشارق گفت که این وزارتخانه مصمم است همۀ آثار باستانی عراق را به کشور بازگرداند.

او گفت: «کشورهایی مانند ایالات متحده و دیگر کشورهای اروپایی برای بازگرداندن آثار باستانی عراق این کشور همکاری نزدیکی دارند.»

به‌گفتۀ او، این کشورها در زمینۀ حفاری و مرمت آثار باستانی عراق و نگهداری از اماکن و موزه‌هایی که پس از سال ۱۳۹۳ در اقدامات تروریستی آسیب دیده‌اند نیز کمک و تخصص فنی ارائه می‌کنند.

یک هیأت باستان‌شناسی از دانشگاه پنسیلوانیا روز ۲۵ آبان، در پایان عملیات کاوش در اور واقع در الناصریه، ۹۶ اثر باستانی، از جمله تکه‌های گلدان، ظروف، و تندیس‌های گلی را به موزۀ عراق تحویل داد.

پیش از آن نیز یک تیم حفاری عراقی-آمریکایی روز ۲۵ مهر هشت تخته سنگ مرمر را که قدمت‌شان به تمدن آشور بازمی‌گشت، در موصل کشف کردند.

این سنگ‌تراشه‌های خارق‌العادۀ ۲۷۰۰ ساله در محل دروازه باستانی «مَشکی» که جنگجویان داعش در سال ۱۳۹۵ آن را با بولدوزر تخریب کردند، پیدا شد.

همچنین، هیأتی از موزۀ بریتانیا صدها قطعه را در مکان باستانی «تلو» در الناصریه کشف کرده است. این هیأت ۵۰ کارشناس عراقی را نیز در زمینۀ کاوش، نگهداری، بررسی‌های باستان‌شناسی، و همچنین بایگانی و مستندسازی آنها آموزش داده است.

بیش از ۱۸ تیم کاوشگری از چندین کشور در عراق در اماکن مختلف باستان‌شناسی مشغول به‌کار هستند.

از جملۀ آنها می‌توان به هیأتی از دانشگاه هایدلبرگ آلمان که در تپۀ یونس نبی در موصل فعالیت دارد، و هیأتی وابسته به دانشگاه بولونیای ایتالیا که مشغول ترمیم دروازۀ «أدد» و بخش‌هایی از دیوار باستانی نینوا بوده است، اشاره کرد.

همچنین، یک تیم فرانسوی به‌همراه متخصصان عراقی در حال مرمت ۲۷ اثر باستانی تخریب‌شده توسط داعش در موزۀ موصل هستند.