مخدوش شدن حمایت اقتصادی چین از ایران در نتیجه تحریم‌های سپاه

ناظران می گویند که تحریم های اعمال شده علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران حمایت اقتصادی چین از تهران را به میزان قابل توجهی تضعیف می کند.

ایران سال‌هاست که از لحاظ اقتصادی به چین متکی بوده و امضای یک توافقنامه ۲۵ ساله راهبردی بین دو کشور در سال گذشته، تسلط پکن بر جمهوری اسلامی را افزایش داده است.

در حالی که هر دو رژیم این توافقنامه را یک معامله «برد-برد» توصیف کرده اند، ناظران می گویند عاقلانه این است که ایران برای نجات اقتصاد خود، به چنین توافق هایی که تحت طرح «کمربند و جاده» پکن انجام می شوند، هیچ امیدی نبندد، به ویژه در شرایطی که تحریم‌های اعمال شده بر سپاه پاسداران، چین را در معرض تحریم‌های بین‌المللی قرار می‌دهد.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سال هاست که از درآمد حاصل از فروش نفت ایران برای پیشبرد برنامه های توسعه طلبانه خود در منطقه استفاده می کند.

در نتیجه، دولت ایالات متحده اقداماتی را انجام داده است که از آن جمله می توان به تحریم شرکت ملی نفت ایران وزارت نفت ایران، و شرکت ملی نفتکش ایران در مهر ۱۳۹۹ اشاره کرد.

وزارت خزانه داری آمریکا این سه نهاد را به دلیل پشتیبانی مالی‌شان از نیروی قدس، بازوی عملیات برون مرزی سپاه پاسداران، تحریم کرد.

ایالات متحده در خرداد ۱۳۹۹ نیز تحریم هایی را علیه پنج ناخدای کشتی های ایرانی که به ونزوئلا نفت حمل می کردند، اعمال کرد.

منفعت، اولویت اصلی پکن

به گفته ناظران، در حالی که مزایای این توافق ۲۵ ساله برای هر دو کشور بسیار زیاد است، چین برای سرمایه گذاری در ایران، که شماری از صنایع آن هدف تحریم های ایالات متحده قرار گرفته است، ریسک بزرگی را متحمل می شود.

پیش از این دو واحد «کاسکو»، بزرگترین شبکه حمل و نقل چین، شهریور ماه ۱۳۹۸ به دلیل همدستی در دور زدن تحریم‌ها علیه ایران، توسط ایالات متحده تحریم شدند.

کاسکو مالک حدود ۴ درصد از همه ابرنفتکش های موجود در جهان است.

تحریم کاسکو بلافاصله سبب افزایش قیمت محموله های نفت در آسیا شد و هزینه های کلی را حدود ۳۰ درصد بالا برد.

کار به جایی رسید که مقامات دولت چین در جریان مذاکرات تجاری با ایالات متحده در دی ماه ۱۳۹۸ درخواست کردند که تحریم های وضع شده علیه این شرکت لغو شود. سرانجام یکی از این دو واحد از شمول تحریم ها خارج شد.

مولود زاهدی، اقتصاددان ساکن ایران، به المشارق می گوید که شایان ذکر است سودی که کاسکو در سال ۲۰۱۹ به دست آورد ۲۸ برابر ۴۰۰ میلیارد دلاری است که جمهوری اسلامی امیدوار است چین در چارچوب این توافق در ایران سرمایه‌گذاری کند.

به گفته زاهدی، بسیار بعید به نظر می رسد که چین با سرمایه گذاری بیش از حد در ایران، از بزرگترین بازار صادرات خود، یعنی ایالات متحده، صرف نظر کند.

او گفت که چین سالانه صدها میلیارد دلار کالا و خدمات به ایالات متحده صادر می کند.

چنانچه واشنگتن شرکت ها یا شهروندان چینی را به دلیل فعالیت های مرتبط با ایران تحریم کند، چین بخش های قابل توجهی از بازارهای جهانی خود را از دست خواهد داد؛ بازارهایی که برآورد می شود چندین برابر سود احتمالی سرمایه گذاری در ایران برای پکن منفعت داشته باشند.

پس از آن که ایالات متحده در سال ۱۳۹۶ تحریم های یک جانبه ای را علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد، چین از فاز یازدهم طرح توسعه میدان نفتی پارس جنوبی خارج شد.

ایران به چین نیاز دارد، نه برعکس

هر گونه توافق بین چین و ایران بر یک عدم توازن قدرت عمده استوار است: ایران به چین نیاز دارد، اما برعکس آن صدق نمی کند.

در حالی که چین بزرگترین شریک تجاری ایران است، پکن دیگر کشورهای خاورمیانه را بر ایران ارجح می داند؛ چرا که تحریم های بین المللی، تجارت را پیچیده می کند.

«موقوفه کارنگی برای صلح بین‌المللی» مرداد سال گذشته گفت: «از سال ۱۳۸۴ تاکنون میانگین سرمایه‌گذاری چین در ایران هرگز از ۱.۸ میلیارد دلار در سال تجاوز نکرده است. این رقم، به میزان قابل‌توجهی کمتر از سرمایه‌گذاری آن کشور در عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.»

سالنامه رسمی آماری سال ۲۰۲۰ چین فهرست ۱۸ صادرکننده برتر به این کشور را عنوان کرده است. در شرایطی که عربستان سعودی و کویت در این فهرست حضور دارند، از ایران خبری نیست.

نشریه «دیپلمات» اسفند ۱۳۹۹ گزارش داد، در شرایطی که عربستان سعودی، روسیه، عراق، و برزیل در ردیف بزرگترین تامین کنندگان نفت پکن رده بندی می شوند، ایران تنها ۳ درصد از واردات نفت چین را تامین می کند.

سایت خبری «اگرگیتس بیزینس» آبان ماه ۱۳۹۹ برخی از پروژه های برتر «کمربند و جاده» در خاورمیانه را تشریح کرد، که هیچ کدام از آنها مربوط به ایران نیست: «در نشست انجمن همکاری چین و کشورهای عربی در پکن در سال ۱۳۹۷، چین یک تعهد ۲۳ میلیارد دلاری را در قالب وام و کمک های توسعه ای به منطقه متقبل شد. در این نشست بندر خلیفه امارات، دقم عمان، جیزان عربستان سعودی، و پورت سعید و عین سخنه مصر، به عنوان پروژه های اصلی که چین در رابطه با طرح کمربند و جاده در خاورمیانه توسعه خواهد داد، تعیین شد.»

پیمانکاران چینی همچنین در قراردادهای احداث زیرساخت های بزرگ در قطر - از جمله طرح های ۲۵ میلیارد دلاری توسعه فرودگاه بین المللی حمد - مشارکت دارند.

بدهکار، منزوی، مستاصل

یک تحلیلگر سابق نیروی دریایی ایران که نخواست نامش فاش شود، می گوید، از دید پکن «هدف از توافق این است که چین در ایران، به ویژه در جزایر جاسک و کیش در خلیج فارس، جای پایی پیدا کند.»

به گفته او، افزایش همکاری نظامی چین با ایران در پی این توافق «یک نتیجه قطعی است.»

بسیاری از ناظران بیم از آن دارند که پکن، همان کاری را که در کشورهای آسیب پذیر دیگر با تحمیل قراردادهای سنگین بر آنها انجام داده است، در مورد ایران نیز تکرار کند و برای درخواست امتیازات بیشتر - احتمالاً امتیازات نظامی - از ایران، وام هایی را به ایران پیشنهاد دهد که تهران قادر به بازپرداخت آنها نخواهد بود.

پکن مجموعه‌ بندرهایی را در امتداد اقیانوس هند ساخته و با استفاده از آنها زنجیره‌ای از ایستگاه‌های سوخت‌گیری و تدارکات را از دریای چین جنوبی تا کانال سوئز ایجاد کرده است. با توجه به این توافق، تمرکز بر بندرهای جاسک و چابهار ایران معطوف خواهد شد.

این بندرها تجاری هستند، اما این توافق می تواند راه را برای نیروی دریایی چین به منظور طولانی کردن و گسترش حضور خود در منطقه از طریق آن بندرها، باز کند.

درخواست ها از داخل ایران برای تجدید نظر جمهوری اسلامی در برنامه های خود در رابطه با تکیه بر تجارت با شرق به عنوان راه حلی برای مشکلات اقتصادی کنونی کشور، رو به افزایش است.

علی بیگدلی، تحلیلگر روابط بین الملل، روز ۲ شهریور سال گذشته در گفت‌وگو با خبرآنلاین، با اشاره به سیاستی که از سال ۱۳۹۷ توسط علی خامنه ای، رهبر ایران، ابلاغ شده است، گفت که «سیاست "نگاه به شرق" ما را نجات نخواهد داد.»

وی گفت: «چین و روسیه هر دو از تأثیر تحریم‌های ایالات متحده بیمناک هستند. روابط تجاری ما با شرق یا غرب آسیا به توانایی ما در همکاری با بانک‌های بین‌المللی و اف‌ای‌تی‌اف (گروه ویژه اقدام مالی) بستگی دارد. روسیه و چین نیز هر دو در این زمینه به غرب وابسته اند.»

بیگدلی افزود که چین بازار ۷۵۰ میلیارد دلاری خود در غرب را برای خدمت به منافع ایران به خطر نخواهد انداخت.

«ما نیاز داریم روابط‌‌ مان را با همه کشورها حفظ کنیم. تکیه کردن بر یک طرف و نادیده گرفتن طرف دیگر نمی تواند به ما در خروج از بن بست کنونی کمک کند.»