القاعده همچنان در سایه میراث تباهی و ویرانی بن لادن

ایبت‌ آباد پاکستان -- کودکان روی یک تکه چمن سوخته و کنار یک ساختمان خرابه در ایبت‌ آباد مشغول بازی کریکت هستند؛ اینها تنها چیزی است که از آخرین مخفیگاه خطرناک‌ ترین فرد تحت تعقیب روی کره زمین باقی مانده است.

در همین شهر بود که اسامه بن لادن، سرکرده القاعده، طی یک عملیات پنهانی در بامداد ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۰ به دست نیروهای ویژه نیروی دریایی ایالات متحده کشته شد.

بن لادن دست‌ کم پنج سال در ایبت‌ آباد در انزوا به سر می‌ برد و پشت دیوارهای بلند یک ساختمان سفید پرابهت در فاصله کمتر از ۲ کیلومتری یک آموزشگاه نظامی معروف مخفی شده بوده است.

الطاف حسین، معلم بازنشسته‌، همان طور که در کوچه کنار سکونتگاه سابق بن‌ لادن راه می‌ رفت گفت: «برای اینجا و برای کل کشور خیلی بد شد.»

«اسامه با سکونت در اینجا موجب بدنامی این شهر شد.»

پاکستان ابتدا پذیرای ادعای دروغین بنیانگذاران القاعده بود -- مقاومت مسلمانان در برابر سلطه‌ طلبی آمریکا.

اما محبوبیت محلی بن لادن در زمان مرگش بسیار کم شده بود.

رحیم‌ الله یوسف‌ زی، روزنامه‌ نگار پاکستانی و متخصص در زمینه شبکه‌ های شورشی، گفت: «قبلاً یادم است که مردم اسم بچه‌ هایشان را اسامه می‌ گذاشتند، حتی در روستای من.»

مرگ بن لادن مانع از گسترش افراط‌ گرایی در پاکستان نشد و نفوذ جنبش‌ های مذهبی سنت‌ گرا بیشتر هم شد.

طی سه سال بعد از آن، چند گروه تروریستی که مهم‌ ترینشان تحریک طالبان پاکستان بود دست به حملات مرگباری زدند و در مناطق عشیره ای شمال غرب پاکستان در نزدیکی مرز افغانستان پایگاه تشکیل دادند.

یک کارزار نظامی ارتش پاکستان در سال ۱۳۹۳ در کاهش این خشونت‌ ها مؤثر بود، گرچه یک سری حملات جزئی در این اواخر باعث نگرانی شده است.

القاعده دیگر «تهدید بزرگی» محسوب نمی‌ شود

یوسف‌ زی گفت القاعده بدون سرکرده کاریزماتیک خود «دوام آورد، اما به سختی» و دیگر نمی‌ تواند دست به حملات بزرگی در غرب بزند.

حمید میر، آخرین روزنامه‌ نگاری که رو در رو با بن لادن مصاحبه کرده بود، گفت این گروه دیگر «تهدید بزرگی برای پاکستان» محسوب نمی‌ شود، گرچه گروه‌ های دیگری نظیر داعش همچنان تهدید به شمار می‌ آیند.

او گفت با اینکه بعضی هنوز دید مثبتی به بنیانگذار القاعده دارند، بیشتر افراد او را «فرد بدی می‌ دانند که بر خلاف آموزه‌ های اسلام، جان انسان‌ های بیگناه را می‌ گرفته و باعث ویرانی می‌ شد -- نه تنها در پاکستان بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر.»

به مرور زمان، بن لادن بیش از هر چیز به یک افسانه تبدیل شد. چرا که تنها شمار اندکی از جنگجویانی که فرصت ملاقات حضوری با او را داشتند، زنده‌ ماندند.

گلن رابینسون، نویسنده کتاب «جهاد جهانی: یک تاریخ مختصر» که اخیراً به چاپ رسیده است، گفت: «از نظر خیلی‌ ها، او به اخبار دیروز بدل شده و دیگر ارتباطی به نگرانی‌ های امروز ندارد.»

در داخل حلقه‌ های شبه‌ نظامی، استراتژی بن لادن هم بحث‌ برانگیز است، خاصه تصمیم او برای حمله به ایالات متحده که به نظر بعضی از افراط‌ گرایان حرکتی با نتیجه عکس بود.

رابینسون گفت: «بسیاری همچنان بر این باورند که آن حمله یک اشتباه راهبردی بزرگ بود. گواه این مدعا هم این است که جهادی‌ های بسیار کمی دیگر دنباله‌ رو این استراتژی هستند -- و اکثراً هیچ وقت آن را دنبال نکردند.»

پیکار افراط‌ گرایان برای کسب نفوذ

با مرگ بن لادن، اعتبار القاعده به عنوان مهم‌ ترین شبکه شورشی جهان نزد داعش، که در اوج فعالیتش سرتاسر عراق و سوریه را تحت تسلط خود داشت، از بین رفت و افراط‌ گرایی اسلامی دستخوش دگرگونی شد.

این دو گروه علی‌ رغم وجوه اشتراکی که در قساوت قلب و تعصب ایدئولوژیکی افراط‌ گرایانه خود دارند، هیچ گاه با هم متحد نشده و در عوض به دشمنان قسم‌ خورده یکدیگر تبدیل شده‌ اند و خصوصاً در سوریه و منطقه وسیع ساحل آفریقا جنگیده‌ اند.

پس از اعلام خبر مرگ أيمن الظواهری و عبدالله احمد عبدالله، معاون سرکرده القاعده که به کنیه جنگی ابو محمد المصری معروف بود، تحلیلگران استراتژی و قدرت القاعده در آینده را زیر سؤال بردند.

عبدالله مرداد سال گذشته در تهران کشته شد.

تحلیلگران القاعده به نقل از منابع مختلف می‌ گویند الظواهری هم کشته شده است.

ایران خبر کشته شدن عبدالله را که سرافکندگی بزرگی برای تهران محسوب می‌ شود، اکیداً تکذیب کرده و القاعده هم در کانال‌ های رسانه‌ ای معمول خود هیچ تأییدیه‌ ای مبنی بر صحت خبر مرگ الظواهری صادر نکرده است.

حمزه بن لادن جانشین فرضی القاعده، نیز کشته شده است این مطلب را مقام‌ های آمریکایی در سال ۱۳۹۸ گفتند.

روابط با افغانستان

در همین اثنی، ماه گذشته نیروهای ویژه افغانستان طی عملیاتی در استان پکتیکا یکی از اعضای ارشد القاعده شبه‌ قاره هند را به همراه یکی از فرماندهان طالبان به قتل رساندند، که این موضوع بیشتر اثبات‌ کننده روابط جاری میان دو گروه است.

یک مقام اداره امنیت ملی افغانستان به شرط عدم افشای نامش گفت که دولت بیگ تاجیکی، سرکرده ارشد القاعده شبه‌ قاره هند با نام مستعار ابو محمد التاجیکی و حضرت علی، فرمانده طالبان با نام مستعار حمزه مهاجر، رابط دو گروه بوده و به برنامه‌ ریزی برای حملات مشترک می‌ پرداختند.

گرچه طالبان افغانستان طبق توافقی که بهمن ۱۳۹۹ در دوحه با ایالات متحده به دست آورد قول داده بود روابط خود را با القاعده و دیگر گروه‌ های تروریستی قطع کند، شواهد به وضوح نشان از ارتباط مستمر و حتی محکم‌ تری دارد.

تلحیلگران می‌ گویند حمایت القاعده از طالبان خود گویای حقیقت است.

تمیم نورستانی، تحلیلگر مسائل سیاسی و فرماندار سابق استان نورستان، گفت: «اعضای ارشد القاعده برای طالبان استراتژی تعیین می‌ کنند و به آنها مشاوره و بودجه و تجهیزات و آموزش می‌ دهند.»

او گفت: «القاعده در صدد راه‌ اندازی جبهه‌ های جدیدی است تا اگر طالبان [با دولت افغانستان] به صلح دست یافت [دستش خالی نماند].»

وی افزود این گروه تروریستی با ایران هم روابط نزدیکی دارد و به گسترش روابط طالبان با تهران کمک کرده است.