سوءاستفاده چندین ساله از مرز عراق با سوریه، نقطه کانونی فعالیت های سپاه پاسداران

حملات هوایی اخیر ایالات متحده به شبه نظامیان متحد ایران در نزدیکی مرز عراق و سوریه، این موضوع را که چگونه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران برای مدت چندین دهه در حال تضعیف حاکمیت عراق بوده، در مرکز توجه قرار داده است.

سپاه پاسداران در سال های اخیر با ایجاد شبه نظامیان و تأمین مالی آنها تلاش کرده است نفوذ ایران در عراق و منطقه را گسترش دهد. در آغاز این شبه نظامیان زیر یک پوشش مشروعیت ظاهری فعالیت می کردند؛ چرا که با «دولت اسلامی» (داعش) می جنگیدند.

اما از زمان شکست نظامی داعش در اواخر سال ۱۳۹۶، نظامیان همسو با ایران در بسیاری از نواحی آزاد شده مانده اند و به تدریج تسلط دولت عراق بر درگیری های مسلحانه درون مرزهای آن کشور را از بین برده اند.

بیشترین توجه آنها بر تقویت و تحکیم حضور در نواحی برخوردار از اهمیت راهبردی متمرکز بوده است. این امر به ویژه در نواحی اطراف شهر مرزی القائم در استان انبار -- که یک گذرگاه مهم با سوریه محسوب می شود -- مشهود بوده است.

منطقه مرزی بخش مهمی از مسیری است که گروه های مسلح هوادار ایران از آن برای جا به جایی جنگجو، سلاح، و حتی کالاهای مصرفی میان عراق و سوریه استفاده می کنند. این یکی از با ارزش ترین مکان ها برای آنهاست.

در حالی که نیروهای عراقی تنها مسئول تأمین امنیت مرزها هستند، گروه های مسلح نامنظم همسو با ایران مصمم بوده اند که جای پای خود را حفظ کنند.

از زمانی که داعش شکست خورد و قلمرو خود را از دست داد، شبه نظامیان مرتبط با ایران در تلاش بوده اند که با ایجاد قرارگاه ها و پادگان هایی در القائم و در سوی دیگر مرز در سوریه، حضور خود را در منطقه مرزی گسترش دهند.

به گفته جلیل خلف شویل، کارشناس نظامی عراقی، حضور هر گروهی که به دولت پاسخگو نباشد و برای پیشبرد برنامه های بیگانه کار کند، یک «تهدید عمده محسوب می شود که می تواند مانع از به ثمر رسیدن تلاش ها برای تسلط یافتن بر مرزها و تأمین امنیت آنها شود.»

شبه نظامیان مورد حمایت سپاه پاسداران به تهدیدی برای ساکنان محلی در القائم تبدیل شده اند. آنها حتی ارتش عراق را نیز تهدید کرده اند.

سال ها پس از رانده شدن داعش از منطقه القائم، شبه نظامیان در این منطقه مانع از آن شده اند که کشاورزانی که توسط داعش از زمین هایشان رانده شده بودند، بازگردند و اموالشان را پس بگیرند.

بخش اعظم این منطقه روستایی همچنان تحت نفوذ آنها -- به ویژه کتائب حزب الله -- است. آنها این منطقه را به یک ناحیه نظامی بسته تبدیل کرده اند.

در مهر ماه گذشته، شبه نظامیان مورد حمایت ایران تجهیزات و لوازم بسیار حیاتی را از مدارس و ساختمان های دولتی این منطقه دزدیدند. این یورش ها توسط شبه نظامیان مسلح مستقر در مناطق حومه القائم، الرمانه، و حصیبه انجام شد.

پانزده هزار جنگجوی نیابتی در شرق سوریه

ایران در تلاش بوده است که نفوذ خود را در سمت سوریه مرز نیز تحکیم کند. این امر شامل مناطق شهر مرزی البوکمال، شهر دیر الزور، المیادین، و بیابان شرقی (بادیه) بوده است.

به همین منظور، سپاه پاسداران و متحدان، از جمله حزب الله لبنان و گروه های مختلف شبه نظامی، در این منطقه مستقر شده اند.

در حدود ۱۵ هزار جنگجوی نیابتی از عراق، افغانستان، و پاکستان در مناطق شرقی مستقر شده اند. این مناطق در جنوب رود فرات از حومه الرقه تا البوکمال در استان دیر الزور گسترش یافته است.

سرهنگ دوم هشام المصطفی، یک مقام کمیته سیاسی الحسکه، می گوید که ساکنان این مناطق توسط شبه نظامیان با تطمیع یا ارعاب از خانه ها و زمین هایشان بیرون رانده شده اند.

وی گفت که شبه نظامیان تاکتیک های مشابهی را برای جذب خبرچین از میان ساکنان محل به کار می بندند. به گفته او، شبه نظامیان از فشار، اجبار، و یا پول برای جلب همکاری آنها استفاده می کنند.

این گروه های هوادار ایران به عنوان بخشی از استقرار خود در شرق سوریه قرارگاه ها، پاسگاه ها، و انبارهای اسلحه تأسیس کرده اند.

آنها همچنین در بخش های آموزش و بهداشت منطقه نیز حضور دارند.

نوار اولیور، پژوهشگر سوری، آبان ماه در گزارشی برای اندیشکده شورای آتلانتیک گفت که در سال ۱۳۹۸ یک سازمان وابسته به ایران در دیر الزور شانزده دستگاه مدرسه را بازسازی کرد. به گفته او،‌ این اقدام تلاشی برای گسترش نفوذ ایران بود.

اولیور گفت: «سلطه ایران دیگر منحصر به حضور نظامی و امنیتی نیست.»

عمر ابولیلا، کنشگری که ریاست بستر رسانه ای «دیرالزور۲۴» را بر عهده دارد، می گوید که گروه های هوادار ایران تلاش می کنند تا از طریق به اصطلاح مراکز فرهنگی، ایدئولوژی خود را منتشر کنند.

ایستادگی و مقابله

قرارگاه ها، پاسگاه ها، و انبارهای اسلحه گروه های شبه نظامی در مرز سوریه و عراق مرتباً هدف حملات هوایی قرار می گیرند.

حملات ایالات متحده در شامگاه پنجشنبه (۷ اسفند) در منطقه ای نزدیک به البوکمال به کشته شدن ۲۲ جنگجو و انهدام «تأسیسات متعدد» مرتبط با شبه نظامیان منجر شد. این حملات در واکنش به حملات اخیر علیه نیروهای ایالات متحده و ائتلاف در عراق انجام شد.

در روز ۲۴ دی ماه، ۱۶ مقر و انبار شبه نظامیان وابسته به سپاه پاسداران در البوکمال، المیادین، و در نزدیکی شهر دیر الزور هدف حملات هوایی قرار گرفت. بنا به گزارش ها، این حملات توسط اسرائیل انجام شده بودند.

این حملات شدیدترین حملات انجام شده علیه این منطقه در دو سال اخیر بوده است. بنا به گزارش ها، در این حملات ۵۷ تن از شبه نظامیان و سربازان رژیم سوریه کشته شدند که این بالاترین رقم تلفات از خرداد ماه ۱۳۹۷ تاکنون به شمار می رود.

ابولیلا از دیرالزور۲۴ گفت که این انبارها حاوی محموله ای از موشک و سایر جنگ افزارهایی بودند. به گفته او این محموله توسط لشکر فاطمیون به دیر الزور آورده شده بود تا میان شبه نظامیان مورد حمایت ایران توزیع شود.

یک منبع نظامی سوری نیز روز ۹ آذر به طور جداگانه مرگ یک فرمانده ارشد سپاه پاسداران به نام مسلم شهدان در مرز عراق و سوریه بر اثر یک حمله پهپادی ناشناس را تأیید کرد.

این حمله درون مرزهای سوریه و زمانی روی داد که کاروان او، که از عراق می آمد، در حال عبور از مرز القائم-البوکمال بود.

ریشه در جنگ های نامنظم

نیروی قدس سپاه پاسداران در اوایل دهه ۱۳۶۰ و همزمان با جنگ ایران و عراق بنیاد جنگ های نامنظم خود را به وجود آورد. جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ به پایان رسید.

سپاه پاسداران که برای ایدئولوژی بیش از تجربه نظامی ارزش قائل بود، با هدف دور زدن نیروهای تعلیم دیده نظامی - یعنی نیروهای مسلح ایران موسوم به ارتش - تشکیل شد. انقلابیون ارتش را فاقد وفاداری و احتمالاً همفکر غرب می دانستند.

پس از عملکرد ضعیف ارتش در اوایل جنگ با عراق، دکترین نظامی ایران تغییر کرد.

سپاه پاسداران راهبردی را مبنی بر همکاری با بازیگران دولتی و غیردولتی به اجرا درآورد و به این ترتیب در طول جنگ به گروه های شبه نظامی شیعه در عراق کمک کرد.

یکی از برجسته ترین گروه های شیعه عراقی آموزش دیده توسط ایران، تیپ های بدر بود. این تیپ ها شاخه مسلح مجلس اعلای انقلاب اسلامی در عراق به ریاست محمد باقر حکیم بود.

در جریان جنگ ایران و عراق حدود پنج هزار شبه نظامی شیعه خارجی ملبس به یونیفورم های سپاه پاسداران کشته شدند.

رژیم ایران که آشکارا رویکرد نظامی غیرمتعارف سپاه را ترجیح می داد، در سال های دهه ۱۳۶۰ کار تقویت سپاه را آغاز کرد.

این امر در تخصیص بودجه بسیار بزرگتری به سپاه پاسداران در مقایسه با ارتش و اعطای اختیارات تصمیم گیری نظامی گسترده تر به سپاه - و عملاً ناتوان کردن ارتش - به نمایش گذاشته شد.