روسیه و وعده تجارت اسلحه با ایران؛ اما به چه قیمتی؟

کرملین در رویارویی با تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، که ماه جاری منقضی می شود، وزن سیاسی خود را در حمایت از رژیم ایران به کار بسته است. مسکو با رد کردن تهدید ایالات متحده مبنی بر اعمال تحریم ها و تلاش برای انزوای ایران، می گوید که آماده تجارت با ایران است.

سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، روز ۱ مهر به خبرگزاری اینترفکس گفت: «پس از آن که نظام [تحریم های] ویژه اعمال شده بر ایران مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، در روز ۲۷ مهر منقضی شود فرصت های تازه ای برای همکاری ما با ایران پدیدار خواهد شد.»

یوری ایوانوویچ بوریسوف، معاون نخست وزیر روسیه، اوایل شهریور گفت که ایران مایل است پس از برداشته شدن تحریم تسلیحاتی، از روسیه تجهیزات نظامی خریداری کند.

واشنگتن اعلام کرده است که تلاش خواهد کرد مانع خریداری تانک های چینی و سامانه های پدافند هوایی روسی توسط ایران شود. ایالات متحده همچنین گفته است که با «فعال کردن مکانیسم ماشه» عملاً همه تحریم های سازمان ملل متحد علیه ایران را، که تحت توافق هسته ای ۱۳۹۴ با تهران برداشته شده بود، دوباره برقرار می کند.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، روز ۳ مهر در زمان بازدید محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، از روسیه، با رد کردن این تهدیدها ابراز امیدواری کرد که سایر کشورهای همکاری کننده با ایران نیز همین رویکرد را در پیش بگیرند.

همپیمانان متزلزل

به گفته ناظران آگاه، با این حال تصمیم کرملین برای همراهی با ایران در این زمینه، در را به روی آسیب های به طور بالقوه جبران ناپذیر به منافع روسیه در خاورمیانه باز خواهد کرد و بر اقتصاد داخلی روسیه نیز تأثیری ویرانگر خواهد داشت.

اکنون پرسش این است که روسیه تا چه حد می تواند به حمایت از ایران ادامه دهد و بار سنگین وارده بر اقتصاد خود در نتیجه این حمایت را تحمل کند؟

احمد توکل آبادی، اقتصاددان مقیم ایران، می گوید که حمایت روسیه از ایران «موقتی و موضعی است.»

او می گوید که مسکو با اعمال سایر تحریم ها بر ایران مخالفتی ندارد و تنها استثناء، تحریم تسلیحاتی است.

وی به المشارق گفت که روسیه از آن جهت با تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران مخالف است که نمی خواهد یک خریدار عمده سلاح های کهنه خود را از دست دهد.

آقای توکل آبادی افزود که روسیه همواره به ایران قول فروش سلاح های پیشرفته را داده و از رژیم پول تسلیحات پیشرفته را دریافت کرده است؛ اما واقعیت این است که مسکو جنگ افزارهای قدیمی خود را به تهران فروخته و در انتقال فناوری پیشرفته به ایران تعلل کرده است.

او گفت که نفوذ کرملین در ایران از حمایت نظامی صِرف فراتر رفته و به طور فزاینده ای در حوزه سیاسی نیز گسترش یافته است.

آقای توکل آبادی تأکید کرد که برای نمونه، ایران به منظور حمایت از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، به روسیه اجازه داد که موشک هایش را از دریای کاسپین به سوی سوریه پرتاب کند؛ اما زمانی که رهبران روسیه به احتمالِ آسیب دیدن روابطشان با ایالات متحده در نتیجهٔ پیوندهای مسکو با تهران فکر کنند، در برگزیدن آمریکا به جای ایران هیچ تردیدی به خود راه نخواهند داد.

او گفت: «نقش روس ها در تکمیل نیروگاه بوشهر نمونه ای از چگونگی تعامل روسیه با ایران است.»

آقای توکل آبادی گفت که کرملین فقط منافع آنی مالی خود را لحاظ می کند. به گفته او، به همین خاطر است که هر گاه دولت آمریکا با جنبه هایی از طرح ساخت نیروگاه هسته ای در ایران مخالفت کرده، روسیه نیز اجرای آن طرح را متوقف کرده است.

وی افزود که به همین دلیل تکمیل فاز نخست این پروژه تقریباً ۲۸ سال به طول انجامید.

فشار تحریم ها بر اقتصاد

رژیم تهران در سال های اخیر و با ادامه فشار اعمال شده به واسطه تحریم های ایالات متحده بر اقتصاد رو به زوال ایران، به طور فزاینده ای به حمایت روسیه تکیه کرده است.

اما با توجه به این که اقتصاد روسیه نیز در این میان آسیب دیده است، مشخص نیست که کرملین تا چه زمانی حاضر خواهد بود جای پای متزلزلش در خاورمیانه و معضلات مالیش در داخل آن کشور را به خاطر ایران به مخاطره بیاندازد.

بنا بر اعلام بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی روسیه، که در سال های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ به شدت آسیب دیده بود، به آرامی در حال رشد بوده و در سال ۱۳۹۸ به ۱۶۴۰ هزار میلیارد دلار (۱.۶۴ تریلیون دلار) رسیده است.

ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۳۹۶ فقط ۴۴۵ میلیارد دلار بود. این رقم برابر با ۳۷ صدُم درصد (۰.۳۷ درصد) از اقتصاد جهان است.

اما در مقابل، تولید ناخالص داخلی اقتصادی ایالات متحده در سال ۱۳۹۸ برابر با ۲۱ هزار و ۴۴۰ هزار میلیارد دلار (۲۱.۴۴ تریلیون دلار) بود. این رقم تقریباً ۱۳ برابر اقتصاد روسیه است و ۱۷.۶۵ درصد اقتصاد جهان محسوب می شود.

تحلیلگران می گویند که روسیه با حمایت از ایران در کشمکش بر سر تحریم تسلیحاتی سازمان ملل متحد، شهروندان و شرکت های خصوصی خود را در معرض خطر تحریم های ایالات متحده قرار می دهد و از قدرت اقتصادی بسیار کمی برای محافظت از ایران برخوردار است.

بنا بر این روسیه - که جز مطرح شدن از لحاظ سیاسی در عرصه جهانی سود چندانی از بابت حمایتش از تهران نخواهد برد - به احتمال زیاد در بلندمدت به روابط نزدیکش با ایران ادامه نخواهد داد.

تأثیر روابط روسیه با اعراب بر پیوندهای مسکو با تهران

حمایت نظامی روسیه از تهران در یک واقعیت دیگر نیز ریشه دارد: کشورهای عربی در حال دور شدن از روسیه و نزدیکتر شدن به ایالات متحده هستند.

کشورهای خلیج فارس، که در سال های اخیر با تهدیدهای مستمر رژیم ایران روبرو بوده اند، با کمک های نظامی ایالات متحده روند تقویت نیروهای نظامی خود را آغاز کرده اند.

عبدالله کابلی، کارشناس روابط ایران و اعراب، در این باره گفت: «به طور سنتی روابط ایران با روسیه و اعراب با روسیه همواره در مقابل هم قرار داشته است.»

او به المشارق گفت: «هرگاه کشورهای عربی به روسیه نزدیک شده‌ اند، ایران خودش را از روسیه دور کرده است، و هرگاه ایران به روسیه نزدیک شده است، اعراب خودشان را از روسیه دور کرده اند.»

آقای کابلی می گوید که ترجیحات سیاست خارجی کشورهای خلیج فارس و تمایل آنها به گسترش روابط با ایالات متحده، سیاست های منطقه ای را به طور کلی تغییر می دهد.

وی اظهار داشت که این روند به انزوای بیشتر ایران در منطقه می انجامد.

آقای کابلی گفت که شرکت ها و شهروندان روسی، که تحریم های وضع شده علیه ایران را نقض کنند، بلافاصله هدف تحریم های دولت آمریکا قرار خواهند گرفت.

او گفت که افزون بر این، تحریم ها اثری دامینووار دارند، به این معنی که شرکت ها و کشورهای دیگر نیز از تعامل با شرکت های روسی منع خواهند شد.

به گفته آقای کابلی، روشن است که حتی اگر روسیه بخواهد در بحبوحه تحریم های ایالات متحده از ایران حمایت کند، قدرت بسیار کمی برای مقابله با آمریکا دارد.