تغییر و بهبود یک شیوه میانجیگری باستانی در عمان

عمانی محمود یوسف طمطمی پاییز امسال وقتی که گله گوسفندان همسایه او به مزرعه اش سرازیر شده و محصولش را خوردند، درگیر مسئله چراگاه شد، چرا که درآمدش به خطر افتاده بود.

طمطمی به جای اینکه دعوا راه بیندازد یا نزد پلیس برود، شکایتش را بنا به سنت عمانی نزد سبله یا شورای محلی برد.

بامداد یک روز جمعه آفتابی، طمطامی در عبا و کلاه آراسته در جایگاه خود در جلسه سبله در محله اش در روستای غلا، که در فضای باز و در پیاده رو برگزار می شد، نشست.

طمطامی به خبرنگار خبرگزاری فرانسه که در جلسه شرکت داشت گفت: «مزرعه زندگی و معاش ما است. من به خودم گفتم که شکایتم را نزد سبله می برم، جایی که صاحب گوسفندان نیز حضور خواهد داشت.»

در غلا، که نزدیک پایتخت عمان، مسقط قرار دارد، شیخ با فروتنی برای دیدارهای شورا، صبحانه می آورد و جوانترین فرد آنجا با قهوه پذیرایی می کند.

این هم نشینی موجب شکستن یخ، دعوایی شد که طمطامی طرح کرده بود. مردان با آگاهی از مشکلی که می بایست حل می شد، به سالن ملاقات آمدند، اتاق کوچکی که تنها چند عدد نیمکت در دیوارهایش ساخته شده بود.

بزرگترها به داستان کشاورز گوش کردند، در مورد آن بحث کردند و بعد در مورد پرداخت غرامت از سوی صاحب گوسفندان تصمیم گیری کردند.

طمطامی با رضایت گفت: «او 150 ریال (390 دلار) پرداخت خواهد کرد، و مراقب گوسفندانش خواهد بود.»

سبله عمان یک گونه منحصر به فرد از ایجاد هم رأیی و توافق است و بسیاری از مردم آن را یک امر محوری در بین آداب و سنن مردم این کشور خلیج می دانند و برخی می خواهند آن را با دوران تلفن هوشمند سازگار کنند.

ریش سفید غلا، سید بن خلفان نبهانی گفت: «شورا جایی است که پیر و جوان برای آموختن گرد هم می آیند. جوانان از بزرگتر ها راه و روش زندگی را می آموزند.»

نبهانی گفت که پیشینه سبله به سالها پیش برمیگردد، اما نزدیک به 40 سال پیش، پس از آنکه سلطان قابوس قدرت را در عمان به دست گرفت، از سوی دولت نیز تا اندازه ای مورد تأیید قرار گرفت.

نبهانی گفت: «از اوایل سالهای دهه 70 میلادی، فرماندار و قاضی همراه با شهود و مردم روستا، به علاوه فردی که مشکل داشت، در یک شورا می نشستند.»

وی گفت که اغلب پیش از آنکه از قاضی خواسته شود تا در موضوع دخالت کند، یک راه حل یافت می شد.

سبله 2

در مناطق دورافتاده، سبله همچنان نقش محوری را در زندگی دارد، اما حتی در آنجا هم دچار دگرگونی شده است، برای نمونه زنان اکنون سالن را برای جلسات خود رزرو می کنند.

هلال السیابی، کنش گر اجتماعی در عمان، بر این باور است که سبله می تواند و باید با زمانه سازگار شود.

در سمائل سرسبز در حومه مسقط، نوع تازه ای از «سبله» در حال پیدایش است.

پوسته ساختمانی که بیرون از جاده اصلی قرار گرفته، و رشته کوهی در پس زمینه.

در حالی که سیابی به نقاطی اشاره می کند که قرار است صفحات ال سی دی و رایانه ها برای کافه اینترنتی که در آینده راه اندازی خواهد شد، نصب شوند، صدایش پژواک می یابد.

وی گفت: «ما با کاربرد مفهوم سبله و تکیه بر آن، کار بسیار بهتری را انجام می دهیم، کاری که برای جامعه امروز سودمند است.»

او توضیح داد که این مرکز تمام اعضای خانواده را در بر خواهد گرفت و بر جوانان تأکید ویژه ای می شود.

سیابی گفت که در نشستی کاوشی که در مورد این موضوع سه سال پیش برگزار شد، ساکنین کنجکاو و قابل توجه تر از همه زنان، حضور چشمگیری داشتند.

وی گفت: «زنان جوان. آنها از داشتن چنین مرکزی هیجان زده بودند.» آنها گفتند، « ما کار نمی کنیم اما طلاهای با ارزشمان را می فروشیم تا در این امر مشارکت داشته باشیم.»

سیابی گفت که دولت از این ابتکار پشتیبانی کامل به عمل آورده. ابتکاری که براساس سنت در دنیایی متحول بنا شده و اختلافات را در سطح محلی حل و فصل می کند.

او مشاهده می کند که سبله در حال تغییر نقش خود از یک مرجع میانجیگری به یک مرکز اجتماعی و محل برگزاری نشست های شهری است.

موافقت دربار

احمد المخینی، تحلیل گر سیاست گذاری عمومی که در مسقط مستقر است، سبله یک بدنه کوچک از دولت عمان است: با بصیرت و عشایری.

مخینی گفت: «شما ملافه کثیف خود را بیرون آویزان نمی کنید،» و افزود که هیچ جای تعجب ندارد که دولت از تداوم سبله پشتیبانی می کند.

این تحلیل گر گفت که عمان تحت حکومت سلطان قابوس، سبله را جایگزین نکرده، و اکنون شکلی بی خطر از یک مجمع است، اما آن را نهادینه کرده است و گونه های نوین دولت همچنان به کارکرد خود به همان شیوه پدرسالاری و سلسله مراتبی ادامه می دهند.

مخینی گفت: «در عمان، دولت وقت زیادی را صرف ایجاد هم رأیی در تقابل با روش تصمیم گیری براساس اکثریت، کرده است.»

مسئولین در مسقط، روسای قبایل و عشایر را به عنوان نمایندگان رسمی که نامشان نزد وزارت کشور ثبت شده است، می شناسد.

رشید یا مخاطب هر قبیله، مانند یک کانال ارتباطی با دولت کار می کند، و اغلب در مورد تغییر سیاست های داخلی مانند پیشنهادات اخیر در مورد خصوصی سازی بخش مراقبت بهداشتی را از نزدیک بررسی می کند.

مخینی گفت: «من هیچ کشوری را نمی شناسم که روسای عشایر حقوق بگیر باشند یا نظام شیخ نشینی تحت کنترل دولت باشد.»

حتی شورای نوین هم، تنها نهاد برگزیده در عمان، تحت کنترل روسای عشایر و قبایل است، نه تکنوکرات ها و روشن فکرانی که در شورای حکومتی از سوی سلطان منصوب شده اند.

به گفته این تحلیل گر،« نظامی که تاکنون پا برجا باقی مانده است به دقت مراقب افکار و خشم عمومی است.»

هنگامی که قابوس پدر خود را در یک کودتای بدون خونریزی در سال 1970 سرنگون کرد، حاکم تحصیل کرده انگلیس، از همان ابتدا در یک پیام رادیویی به روسای قبایل تضمین داد و وعده کرد که نقش آنها را نهادینه کند.

سبله برای فرهنگ عمان بسیار مهم است و حتی پس از مرگ سلطان 77 ساله تصمیم می گیرد که چه کسی جانشین او بشود.

مخینی گفت: «در قانون اساسی، انتصاب سلطان بعدی به عهده سبله خانواده سلطنتی است.»

مخینی گفت که در صورتی که پسرعموهای قابوس، او هیچ برادر یا وارث مشهودی ندارد، نتوانند طی چند روز یک جانشین برگزینند، این کار به شورای دفاع، قاضی القضات و شورا واگذار می شود تا با اتفاق آراء، و این بار از جانب ملت، جانشین را برگزینند.